Επιλέξτε τη γλώσσα σας

Ἐν πρώτοις, σᾶς εὐχαριστῶ ὅλους γιὰ τὴ συμμε­το­χή σας στὴν Ἡμερίδα αὐτή, ποὺ θέμα της ἔχει ἕνα ἀπὸ τὰ ὀξύτερα προβλήματα τῆς Εὐρω­παϊ­κῆς κοινωνίας.

Τὸ θέμα τοῦ Ἰσλὰμ δὲν προσφέ­ρεται γιὰ συναι­σθη­ματικὰ φορτισμένες ἀναλύ­σεις. Ἔχει πολλὲς πλευρές, καὶ μὲ λύπη μου βλέ­πω ὅτι συχνὰ ἀντιμετωπίζεται ὄχι μὲ τὶς προ­σήκουσες μεθό­δους. Ἄλλοτε ὑπερεκχειλίζει ἡ ρη­τορικὴ τῆς γρα­φειοκρατίας ποὺ ἐκλαμβάνει ὡς ἀνθρωπισμὸ τὴν πολυπολιτιστικὴ καταστροφὴ τῆς εὐρωπαϊκῆς ταυτότητος. Ἄλλοτε ὑπερπερισ­σεύει ἡ παραγωγὴ μίσους κατὰ τῶν μουσουλμάνων καὶ εἰδικώτερα τῶν Ἀράβων, διοχετευόμενη εἴτε στὰ ἐργα­στήρια τῆς ρατσι­στικῆς ἰδεολογίας, εἴτε στὰ χαλ­κεῖα ποὺ ἐ­πι­διώκουν ὄ­ξυνση τῶν σχέ­σεων μεταξὺ Εὐρώ­πης καὶ ἰσλα­μ­ι­κοῦ κόσμου.

Ἔχω τὴν πεποίθηση ὅτι τὸ μεγάλο αὐτὸ θέμα, θὰ πρέπει νὰ τὸ διερευνοῦμε ἀσφαλῶς χωρὶς ἀντι­πά­­θειες καὶ φοβίες, ἀλλὰ καὶ χωρὶς νὰ πέφτουμε θύματα τοῦ wishful thinking, χωρὶς δηλαδὴ νὰ ἐκ­λαμβάνουμε τὶς ἐπιθυμίες μας ὡς πραγματι­κό­τητα. Θὰ πρέπει οἱ συζητήσεις μας νὰ γίνονται μὲ βάση αὐστηρὲς διακρίσεις.Ἐν πρώτοις, θὰ πρέ­πει νὰ εἴ­μα­στε ξεκάθαροι γιὰ τοὺς σκοποὺς καὶ τὰ ὅρια τοῦ διαθρησκειακοῦ διαλόγου.Ἔπειτα, νὰ μὴν ὑποκύπτουμε στὴ διαστρέβλωση τῆς ἱστο­ρι­κῆς πραγματικότη­τας. Ἀκόμη, νὰ μελετοῦμε τὸ ρόλο τοῦ Ἰσλάμ στὴ ση­μερινὴ Εὐρώπη καὶ τὴν πα­τρίδα μας, μακριὰ ἀπὸ κάθε ρατσιστικὴ ρητο­ρικὴ ἀλλὰ ἐξ ἴσου μακριὰ ἀπὸ κάθε ὡραιο­ποί­ηση. Καὶ τέλος, θὰ πρέπει νὰ εἴμεθα ἀλληλέγ­γυ­οι στοὺς οἰκονομικοὺς μετανά­στες, χωρὶς νὰ πα­ραγνωρίζουμε τὰ ἐρωτήματα ποὺ δημιουρ­γοῦν­ται ἀπὸ τὴν κατακόρυφη αὔξη­σή τους. Ἡ δια­πραγ­μάτευση κάθε στοιχείου τοῦ προβλήματος, δὲν θὰ πρέπει νὰ στηρίζεται στὴν ὑποβάθμιση τοῦ ἄλλου, ἢ στὴ σύγχυση μὲ τὸ ἄλλο.

Καὶ ἂς ἀρχίσω διευκρινίζοντας τὰ ὅρια τοῦ δια­θρη­σκειακοῦ διαλό­γου. Ἡ Ἐκκλησία μας εἶναι ἀ­σφαλῶς ὑπὲρ τῆς ἀναπτύξεως διαλόγου μὲ τὸ Ἰσλάμ. Καὶ γι αὐτὸ χαιρετίζουμε τὴν ἀπόφαση τοῦ Συμβουλίου Εὐρωπαϊκῶν Ἐκκλησιῶν (ΚΕΚ) νὰ ἀναπτύξει τέτοιο διάλογο στὸ ἐπικείμενο Συ­νέδριο στὸ Σίμπιου τῆς Ρουμανίας. Ἀλλὰ γιὰ τὴν Ἐκκλησία μας τουλάχιστον, ὁ διά­λογος αὐτὸς θὰ εἶναι γόνιμος ἐὰν φροντίζουμε νὰ μὴ ὁδηγεῖ σὲ συγ­κρη­τισμό, νὰ μὴ μεταβάλλεται σὲ βῆμα προ­ώ­θησης τῆς ἀντίληψης ὅτι χριστιανισμὸς καὶ ἰσ­λάμ εἶναι καὶ οἱ δυὸ θρησκεῖες, ὅπου ἐδῶ μὲν εἶ­ναι καλύτερη αὐτὴ ἐκεῖ ὅμως ἡ ἄλλη, ἢ ἀκόμη ὅτι Χριστιανοί, Ἑβραῖοι καὶ μουσουλμάνοι μιλοῦν γιὰ τὸν ἴδιο Θεό.(1)

Γιὰ τοὺς χρι­στιανοὺς ἰσχύει ἀπολύτως καὶ πέραν οἰου­δή­ποτε διαλόγου ἡ φράση τοῦ ἁγίου Ἰω­άν­νου τοῦ Δα­μασκηνοῦ, ποὺ ἔγραψε καὶ τὴν πρώτη μεθοδι­κὴ ἀναίρεση τοῦ ἰσλάμ: «Πά­ντα τοίνυν τὰ παρα­δεδομένα ἡμῖν διά τε νό­μου καὶ προφητῶν καὶ ἀ­ποστόλων καὶ εὐαγ­γε­λι­στῶν δεχόμεθα καὶ γι­νώ­­σκομεν καὶ σέβομεν οὐ­δὲν περαιτέρῳ τού­των ἐπιζητοῦντες».(2) Δὲν χωρεῖ καὶ δὲν νοεῖται δι­ά­λο­γος ἐπ΄αὐτοῦ.

Ὁ δια­θρη­σκειακὸς διάλογος ἔχει νόημα ἐφ ὅσον με­λετᾶ τὶς δυ­νατότητες ἀντιμετω­πίσεως ἀπὸ κοινοῦ προ­βλη­­μάτων, ὅπως ἡ ἀπο­φυγὴ ἐπικλή­σεως τῆς θρη­σκείας ὡς αἰτίας πο­λέμων καὶ τρο­μοκρατικῶν πρά­­ξεων, ἡ ἀνάπτυξη τῆς φιλαν­θρω­πίας καὶ τοῦ σεβασμοῦ τοῦ ἀνθρώ­που ἀνε­ξαρτήτως πίστεως, φύλλου ἢ γένους, καὶ βε­βαί­ως ὁ ἀμοιβαῖος σεβασμὸς τῶν θρη­σκευ­τικῶν κα­θηκόντων.

Τὸ ἐξαγόμενο αὐτοῦ τοῦ διαλόγου δὲν εἶναι, δυστυχῶς, ἐνισχυτικό. Πρέπει ἐδῶ νὰ ἐκφράσω τὴ λύπη μου διότι ἀπὸ τότε ποὺ ἄρ­χισε ὁ δια­θρησκειακός διά­λογος, ἔχει βεβαίως ἐπιτευχθεῖ σο­βαρὴ βελτίωση τῶν ὅρων ζωῆς τῶν μουσουλ­μά­νων στὴν Εὐρώπη, ὄχι ὅμως καὶ ἀντιστοίχως: οἱ διωγ­μοὶ τῶν χριστιανῶν συνεχί­ζονται στὶς ἰσ­λαμικὲς χῶρες. Ἐπιτρέψτε μου νὰ φέρω ἕνα μόνο παρά­δειγμα, γιὰ νὰ δοῦμε ποιὰ εἶναι τὰ πραγ­ματικὰ ὅρια τοῦ διαλόγου. Ἡ Σαουδικὴ Ἀ­ρα­βία στηρίζει ἀφειδώλευτα τὴν οἰ­κοδόμηση τζα­μιῶν στὴν Εὐ­ρώ­πη, καθὼς ἐπίσης ἰσλαμικῶν ἱερατι­κῶν σχο­λῶν (mad­drassas). Καλύπτει πλή­­ρως, μὲ ἔγ­κριση τῶν εὐρωπαϊκῶν κρατῶν, τὴ μισθοδοσία μου­σουλ­μά­νων κληρικῶν καὶ τὴ λει­τουργία κέν­τρων προ­βολῆς τῆς ἰσλαμικῆς θρη­σκείας στὴν Εὐρώ­πη. Ἐν τούτοις ὅμως στὴν ἴδια αὐτὴ χώρα συνε­χίζεται ἡ αὐστηρὴ ἀπαγόρευση ἵ­δρυσης χρι­στια­νικῶν ναῶν, καὶ ἡ ἀπαγόρευση ὁ­ποι­ασδή­πο­τε δη­μόσιας χριστιανικῆς ἐκδήλωσης.(3) Διε­θνεῖς ὀρ­γανισμοὶ μεγάλου κύρους μι­λοῦν γιὰ διωγμοὺς τῶν χριστιανῶν τόσο στὴ Σα­ου­δικὴ Ἀραβία ὅσο καὶ σὲ ἄλλες ἰσλαμικὲς χῶ­ρες.(4) Ὑπολογίζεται ὅτι κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ 19ου καὶ τοῦ 20ου αι., ἐκτε­λέστηκαν καὶ δολοφονή­θη­καν γιὰ τὴν πίστη τους περισσότεροι χριστιανοὶ ἀ­πὸ ὅσους στοὺς δεκα­οκτὼ προηγούμενους αἰ­ῶνες.(5) Τὸ σύγχρονο Κο­λοσσαῖο, ὁ κύριος χῶρος δηλαδὴ μαρτυρίου καὶ θυσίας τῶν χρι­στιανῶν, δυστυχῶς εἶναι οἱ ἰσλα­μικὲς χῶρες. Καὶ σήμερα ἀκόμη, ἡ Διακήρυξη τῶν Δικαιωμάτων τοῦ Ἀνθρώπου ποὺ ὑπεγράφη τελικῶς ἀπὸ τοὺς μουσουλμάνους Ὑπουργοὺς Ἐξω­τερικῶν μόλις τὸ 1990, δὲν ἔχει ἀκόμη ἐφαρ­μοσθεῖ σὲ καμιὰν ἀπολύ­τως ἰσλαμικὴ χώρα.(6)

Δὲν εἰσηγοῦμαι μὲ αὐτὰ κάποιαν ἀλλαγὴ στά­σεως. Τὸ ἀντίθετο: πιστεύω ὅτι ὁ διάλογος μὲ τὸ ἰσλάμ, παρὰ τὸ μονομερὲς ἔως τώρα ἀποτέλε­σμα, θὰ πρέπει νὰ συνεχισθεῖ, διότι δὲν ἔχουν πά­ψει οἱ μεγάλες αἰτίες ποὺ μᾶς τὸν ὑπαγο­ρεύουν: ἡ ἀναζήτηση τῆς εἰρήνης, ἡ συμπαρά­στα­ση σὲ ἑκατομμύρια ἀθῶα θύματα πολέμων, δου­λείας, φτώχειας, ἀσθενειῶν.

Δεύτερος παράγων ποὺ πρέπει νὰ προσέξουμε είναι ἡ ἱστορία. Ἔχει κυριαρχήσει πλέον ἡ τάση νὰ «ξαναγράφεται» ἡ ἱστορία, εἰς τρόπον ὥστε νὰ ὑπηρετεῖ γεωπολιτικὲς σκοπιμότητες. Ἔτσι, πα­ρουσιάζονται ἡ Ὀθωμανικὴ αὐτοκρα­το­ρία καὶ τὸ χαλιφάτο στὴν Ἰσπανία ὡς προπύργια ἀ­νεξιθρησκείας καὶ ἀνοχῆς.

Τὸ πόση ἦταν ἡ ανεξιθρησκεία τῶν Ὀθωμα­νῶν στὴν Ἑλλάδα, δὲν περιμένουμε νὰ τὸ μάθουμε ἀ­πὸ τὰ πλυντήρια τῆς ἱστορίας στὰ ὁποῖα δυ­στυ­χῶς ἀνετέθη νὰ διδάξουν τὰ ἑλληνόπουλα. Τὸ πόσον ἀνεξίθρη­σκοι ἦσαν οἱ Ὀθωμανοὶ τὸ δι­δά­σκουν οἱ ἀμέ­τρη­τοι νεομάρτυρες ποὺ «παρέ­δω­καν τὸ ἅγιον πνεῦμα των ἢ ἐπὶ τῆς πυρᾶς τὴν ὁ­ποίαν ἤναπτε μὲ ἐνθουσιασμὸν ὁ τουρκικὸς ὄ­χλος, ἢ δι’ ἀποτομῆς τῆς ἱερᾶς κεφαλῆς των, ἢ κα­­τόπιν ἐκδορᾶς, ἢ κατόπιν σουβλισμοῦ των, ἢ δι’ ἀπαγχονισμοῦ, ἢ κατόπιν ἀνηλεῶν δαρμῶν, ἢ κατόπιν πνιγμοῦ εἰς θαλάσσας, λίμνας καὶ πο­ταμούς, ἢ κατόπιν ἀποκοπῆς περισσοτέρων με­λῶν τοῦ σώματός των, ἢ μετὰ μακρὰν ἀσιτίαν, ἢ καὶ μετὰ ἀπὸ ἐντοιχισμόν των.»(7) Τὸν βαθμὸ τῆς τουρκικῆς ἀνεξιθρησκείας τὸν δείχνουν πλὴν τῶν νεομαρτύρων καὶ οἱ 6.000 Ἕλληνες κληρικοί, οἱ 100 περίπου Ἐπίσκοποι, οἱ ἕνδεκα Πατριάρχες ποὺ γνώρισαν τὸ φάσγανον τῶν Ὀθωμανῶν.

Ἀλλὰ καὶ τὸ χαλιφάτο τῆς Κόρδοβας, ποὺ προ­βά­λεται ἐσχάτως ὡς οἰονεὶ παράδεισος ἀνεξιθρη­σκείας καὶ παιδείας, δὲν ἔπαυσε οὔτε ἡμέρα νὰ ἐ­φαρ­μόζει χωρὶς οἶκτο τοὺς κανόνες τῆς ἰσλα­μικῆς σαρίας, κατὰ τὴν ὁποία ἐφ ὅσον χριστι­ανὸς ὁμολογήσει ὅτι ὁ Ἰησοῦς εἶναι Θεὸς ἐκτελεῖ­ται ἐπὶ τόπου, ἡ λιτανεία ἀπαγορεύεται, ἡ κωδω­νο­κρουσία ἀπαγορεύεται, ὁ μουσουλμάνος ποὺ γίνεται χριστιανὸς ἐκτελεῖται, οἱ χριστιανοὶ ἀπα­γορεύεται νὰ φοροῦν ὑποδήματα ἀλλὰ θὰ πρέπει νὰ κυκλοφοροῦν ἀνυπόδητοι, θὰ πρέπει νὰ πα­ρα­μερίζουν ὅταν συναντοῦν μουσουλ­μά­νο, ἀ­πα­γορεύεται νὰ ἀμύνονται ὅταν τοὺς κτυπᾶ μου­σουλ­μάνος ἀλλὰ ἔχουν δικαίωμα μόνο νὰ τὸν πα­­ρακαλοῦν νὰ σταματήσει, κ.ἄ. πολλὰ ποὺ δὲν ἔχει νόημα νὰ ἀπαριθμήσω.(8)

Εἶναι βέβαιον ὅτι καὶ μουσουλμάνοι ὑπέφεραν συχνὰ ἀπὸ τὰ χέρια χριστιανῶν. Ἀλλὰ θὰ πα­ρακαλοῦσα νὰ προσέξετε τοῦτο τὸ σημεῖο, τὸ ὁποῖο φωτίζει μεγάλο μέρος τῆς σημερινῆς προ­βληματικῆς: μου­σουλμάνοι, ὅπως καὶ χριστιανοὶ ἐπίσης, ὑποφέρουν αἰῶνες τώρα ἀπὸ τὰ χέρια χρι­στιανῶν ποὺ παραβαίνουν τὶς ἐντολὲς τῆς πί­στεως. Δὲν κακο­ποιοῦν συνανθρώπους των ἀκο­λουθῶντας ἐντο­λὲς τοῦ Εὐαγγελίου. Ἐνῶ οἱ μου­σουλμάνοι κατα­πιέ­ζουν καὶ ἐξοντώνουν ἐπι­κα­λούμενοι τὸ Κο­ράνι, ἐπικαλούμενοι τὴ Σαρία.(9) Καὶ τοῦτο συμβαί­νει διότι στὸ ἰσλὰμ δὲν ὑπάρχει διάκριση ἀνάμεσα στὸ βασίλειο τοῦ Καίσαρα καὶ τὸ βασίλειο τοῦ Θεοῦ, δὲν ὑπάρχει διάκριση με­ταξὺ πολιτείας καὶ θρησκείας. Αὐτὸ εἶναι μέγα πρόβλημα, τὸ ὁποῖο συγκεντρώνει τὴν προσοχὴ ἀκόμη καὶ Ἐκκλησιῶν ποὺ ἐργάζονται μεθοδικὰ γιὰ τὴν προώθηση τοῦ διαθρησκειακοῦ διαλό­γου,(10) ἀκόμη καὶ ὀργανισμοὺς τῆς Εὐρω­παϊ­κῆς Ἕνωσης ποὺ ἐργάζονται γιὰ νὰ ἀναβαθμί­σουν τὸ ἰσλάμ στὴν Εὐρώπη.(11)

Ἐρχόμαστε λοιπόν, στὴ σημερινὴ προβλημα­τική. Δὲν ἔχω νὰ σᾶς πῶ πολλά διότι περιμένω καὶ ἐ­γὼ τὶς δικές σας ἐκτιμήσεις. Αὐτὰ ποὺ μπο­ρῶ νὰ πῶ συνιστοῦν σκέψεις βγαλμένες ἀπὸ τὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας. Καὶ εἶμαι ὑποχρεωμένος νὰ τὶς διατυ­πώσω ἐπιγραμματικά, ἐπιφυλασσό­με­νος νὰ τὶς ἀναπτύξω πληρέστερα σὲ ἄλλη πε­ρί­πτωση.

Πρῶτ’ ἀπ’ὅλα, δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρξει διά­λο­γος, οὔ­τε βεβαίως κατανόηση ἀμοιβαίως, ἐὰν ἀ­πο­μα­κρυνθοῦμε ἀπὸ τὴν ἀλήθεια. Ἡ παραχά­ρα­ξη τῆς ἱστορίας δὲν συνιστᾶ ἔδαφος συνεν­νο­ήσε­ως, ἀλ­λὰ ἄμμο ἐπὶ τῆς ὁποίας δὲν οἰκοδο­μεῖται τί­ποτε σταθερό. Δεύτερον, δὲν θὰ γίνει ποτὲ δυ­νατὴ ἡ ἐν­σωμάτωση τῶν μουσουλμάνων στὴν εὐ­­ρω­παϊ­κὴ κοινωνία, ὅσο καὶ νὰ γίνονται ἐκ­στρατεῖες ἐ­ναντίον τῆς ἰσλαμοφοβίας, ἐὰν δὲν προηγηθεῖ ἀ­πὸ μέρους τῶν ἰδίων τῶν μου­σουλμάνων μιὰ ρι­ζικὴ ἀναθεώρηση τῆς ἑρμη­νείας τοῦ Κορανίου. Καὶ δὲν ἀρκεῖ αὐτό: δὲν εἶναι σὲ θέση ἡ Εὐρώπη νὰ ἀφομοιώσει τὸν ἰσλαμικὸ κόσμο ποὺ ἔχει ἐγ­κατασταθεῖ σὲ αὐτήν, ἐὰν δὲν φροντίσει προη­γου­μένως νὰ θεωρακίσει καὶ ἐνισχύσει τὶς δικές της καταβολικές ρίζες, τὴ χριστιανική της παρά­δοση.(12)

Ἐπιτρέψτε μου μιὰ ἀκόμη ἐπισήμανση. Μποροῦ­με νὰ ἔχουμε αὐτὲς ἢ ἐκεῖνες τὶς ἀπόψεις γιὰ τὸ ἰσλάμ καὶ τὶς δυνατότητες τῆς Εὐρώπης νὰ ἐνσω­ματώσει ἰσλαμικό πληθυσμό. Τὸ βέβαιο εἶναι ὅτι ὑπάρχουν αὐτὴ τὴ στιγμὴ στὴν Εὐρώπη οἰκονο­μικοὶ μετανάστες ποὺ ὑποφέρουν. Πρὸς αὐτοὺς πρέπει νὰ δείχνουμε τὴν ἀλληλεγγύη καὶ τὴ μέ­ριμνά μας, μὴ περιμένοντας νὰ λυθοῦν τὰ προ­βλήματα. Γνωρίζετε ὅτι ἡ Ἐκκλησία μας δίνει φα­γητὸ καὶ προσπαθεῖ νὰ τοὺς ἀνακουφίζει. Δὲν πρέ­πει νὰ μᾶς ἀρκεῖ αὐτό. Πρέπει νὰ ἔχουμε συ­νεχῶς μέριμνα γιὰ τοὺς ἀνθρώπους αὐτοὺς ποὺ κατέφυγαν σὲ μᾶς γεμᾶτοι ἀπόγνωση καὶ προ­σμονή.


Παρακαλῶ, ἄς προσευχόμαστε γι αὐτούς.

 



Σημειώσεις

1. - Ὅπως εἴδαμε στὴν πρόσφατη διατύπωση διαθρησκειακοῦ διαλόγου στὸ Τέξας, στὶς 7 Μαίου 2007.

2. - Ἔκθεσις ἀκριβὴς τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως, 1.19-22

3. - International Religious Freedom Report 2006, section Saudi Arabia, US Dept. of State.

4. - Σημαντικὲς ἐκθέσεις δημοσιεύει τακτικὰ ὁ ὀργανισμὸς International Christian Concern.

5. - Nina Shea, In the Lion`s Den: A Shocking Account of Persecuted and Martyrdom of Christians Today and How We Should Respond, Nashville TN, 1997

6. - The Cairo Declaration on Human Rights in Islam. Adopted and Issued at the Nine­teenth Islamic Conference of Foreign Ministers in Cairo on 5 August 1990.

7. - Στυλ. Παπαδοπούλου, Οἱ Νεομάρτυρες καὶ τὸ δοῦλον γένος, Ἀθῆναι 1991, 68 σελ.

8. - Robert J. Pauly, Jr., Islam in Europe, 127 κ.ἑ.

9. - Χριστοδούλου Παρασκευαΐδη, Μητροπολίτου Δημητριάδος, Ἡ ἐλευθερία τῆς θρησκευ­τικῆς συνειδήσεως στὸ Ἰσλάμ, Ἀθῆναι 1991

10. - Joseph Ratzinger, Πάπα Ρώμης.- “Salt of the Earth. The Church at the End of the Millennium,” an interview with Peter Seewald, San Francisco, 1997.

11. - EUMC, Perceptions of discrimination and Islamophobia, Brussels 2006, 17-21 pp.

12. - Χριστοδούλου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος, Ἡ ψυχὴ τῆς Εὐρώπης, Ἀθήνα 2007, 2η ἔκδ.