Η έννοια της Υγείας στην σύγχρονη νοσηλευτική επιστήμη
και στους Πατέρες της Ορθόδοξης Εκκλησίας

Βασική για την άσκηση της νοσηλευτικής είναι ο καθορισμός της έννοιας της υγείας, γιατί ανάλογα με το πώς ορίζουμε την υγεία, καθορίζονται οι σκοποί και οι στόχοι της νοσηλευτικής παρέμβασης. Σύμφωνα με τον ορισμό της Π.Ο.Υ., ως υγεία θεωρείται η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας, και όχι η απλή απουσία της αρρώστιας ή της αναπηρίας(1) Ο ορισμός αυτός, αν κι έχει πολλά πλεονεκτήματα, δεν θεωρείται ικανοποιητικός απόλυτα, διότι κρίνεται ως αρκετά ιδεαλιστικός, τοποθετεί την υγεία σε δεοντολογικό επίπεδο και την καταντά ουτοπιστική επιδίωξη, ισχυροποιεί την τάση της «ιατρικοποίησης», και καταλήγει σε έναν τεχνητό διαχωρισμό της έννοιας της ευεξίας σε φυσική, ψυχική και κοινωνική(2). Θα μπορούσαμε να πούμε, θεολογικά , ότι ο ορισμός αυτός αντικειμενοποιεί την υποκειμενική πραγματικότητα(3), και παραβλέπει, ως προς το ανθρώπινο πρόσωπο, την ταύτιση της ουσίας με τη μετοχή στο «είναι» η οποία επιφέρει σε τελική ανάλυση την ταύτιση της ουσίας με τον τρόπο ύπαρξης(4).             Η αναγνώριση της ανεπάρκειας του ορισμού της Π.Ο.Υ. οδήγησε σε μία διαλεκτική αναζήτηση ενός πληρέστερου ορισμού για την υγεία και μέσω της ανάπτυξης της έννοιας της θετικής υγείας, κατέληξε σε έναν ολιστικό προσδιορισμό όπου σύμφωνα με αυτόν υγεία είναι η δυναμική ισορροπία του εσωτερικού με το εξωτερικό περιβάλλον που παρέχει στο άτομο την δυνατότητα να ζει δημιουργικά, σύμφωνα με τις πεποιθήσεις και τις επιδιώξεις του(2). Αν και αυτός ο ορισμός είναι ασφαλώς σε καλύτερη κατεύθυνση από τον πρώτο, όμως δεν είναι ικανοποιητικός. Το γεγονός αυτό ωθεί, σήμερα, τη νοσηλευτική να αναζητήσει την ολική θεώρηση του ανθρώπου, την πίστη στην εσώτερη αξία του, καθώς και πνευματικές αρχές που να τη διέπουν(5). Άλλοι θεωρούν ότι η πνευματικότητα της υγείας συνίσταται από την ανάγκη της εύρεσης νοήματος στη ζωή την αρρώστια και τον θάνατο, στην ανάγκη του ασθενούς για θέληση στη ζωή, καθώς και στην ανάπτυξη εμπιστοσύνης στον εαυτό του, στους άλλους και στον Θεό(6).             Σε αυτό ακριβώς το σημείο έρχονται οι Πατέρες της Ορθόδοξης Εκκλησίας να καλύψουν το κενό που δημιουργείται και να δώσουν όχι απλά και μόνο μία ολιστική, αλλά μία οντολογική και πνευματική διάσταση στην υγεία και την ασθένεια. Η πρώτη επανάσταση των Πατέρων βρίσκεται στο γεγονός του «φύσει» καλού του ανθρώπου(7,8,9,) και στην αναζήτηση του νοήματος της ζωής στην αιτία της υπάρξεώς της, στον Θεό(10). Η δεύτερη επανάσταση των πατέρων βρίσκεται στην κληροδότηση του θανάτου ως αποτέλεσμα της πτώσης του ανθρώπου από τον Παράδεισο και στην απόδοση του νοήματος της αγάπης και της θεραπείας, και όχι της τιμωρίας, του Θεού στον σωματικό θάνατο, ως μέσον λύσης της ανθρώπινης φύσης και «ανασκευή» της για να επέλθει η ανάσταση(9). Ως αποτέλεσμα αυτών, συντελείται και η τρίτη επανάσταση των Πατέρων. Αυτή αφορά τη νοηματοδότηση της υγείας, του πόνου και της αρρώστιας κάτω από οντολογικό περιεχόμενο. Η ασθένεια δεν θεωρείται άσχετη με τον προορισμό του ανθρώπου, αλλά ότι συμβάλλει κι αυτή στο είναι του κάθε ανθρώπου καθορίζοντας τη στάση του απέναντι στη ζωή ακόμη και σε οντολογικό επίπεδο(11). Οι Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας θεωρώντας τον άνθρωπο ως  ενιαίο σύνολο, πρωτοτυπούν προβάλλοντας την ασθένεια και τον πόνο ως άθληση των δικαίων, ως παιδαγωγικό μέσον και ως ευκαιρία αυτογνωσίας και επαναξιολόγησης των προτεραιοτήτων και του νοήματος της ζωής(12,13  ). Σύμφωνα με τον Μάξιμο τον Ομολογητή, η προσπάθεια αποφυγής της οδύνης με την ηδονή των αισθήσεων οδηγεί σε τραγικό αδιέξοδο( 14) και δεν διστάζει να συνδέει τον πόνο με την ελευθερία, γιατί δίνεται η ευκαιρία στον άνθρωπο να χρησιμοποιεί τον πόνο και την αρρώστια για την τελείωσή του(15). Επιπρόσθετα, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, συνεπής στην ανθρωπολογία των Πατέρων, συνδέει την αρετή με την ψυχική υγεία και θεωρεί την λιτότητα και την αποφυγή των καταχρήσεων ως εγγύηση της σωματικής και της ψυχικής υγείας, δίνοντας, έτσι, στην υγεία την ενότητα που χρειάζεται για να συνδεθεί με την οντολογική σφαίρα του ανθρώπου(16). Ως αποτέλεσμα αυτής της οντολογικής θεώρησης της υγείας και της ασθένειας, σωματικός θάνατος χάνει την τραγικότητά του μπροστά στον πνευματικό θάνατο(17). Κατανοούμε, λοιπόν, ότι οι Πατέρες πέρα από κάθε βιολογική, ψυχολογική και κοινωνική θεώρηση εισήγαγαν πρώτοι όχι απλά την ολιστική, αλλά την οντολογική θεώρηση της υγείας και της ασθένειας, πράγμα που επηρεάζει και τις αντιλήψεις τους για την νοσηλευτική φροντίδα.

Βιβλιογραφία

1. Τούντας Γ. Τι είναι Υγεία. Ορισμός της Π.Ο.Υ. Νέα Υγεία 1999, 23 (Ιαν. – Μαρτ.) : 12.

2. Τούντας Γ. Κοινωνία και Υγεία. Οδυσσέας / Ν. Υγεία. Αθήνα 2000.

3. Μπερδιάγιεφ Ν. Δοκίμιο εσχατολογικής μεταφυσικής. Εκδόσεις Παρουσία. Αθήνα 1995.

4. Γιανναράς Χ. Προτάσεις κριτικής οντολογίας. Εκδόσεις Δόμος. Αθήνα 1985.

5. Ραγιά Α. Βασική Νοσηλευτική. Αθήνα 1991.

6. Ross A.L. Spiritual aspects of nursing. Journal of Advanced Nursing 1994 ; 19 : 439 – 447.

7. Μέγας Βασίλειος. Όροι κατά πλάτος. 2, 1, PG 31, 909 B – 912 A.

8. Γρηγόριος Νύσσης. Προς τους πενθούντας. PG 46, 497 BC.

9. Τσάμης Δ. Εισαγωγή στην σκέψη των Πατέρων της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1992.

10. Μαντζαρίδης Γ. Χριστιανική Ηθική. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 2000.

11. Μπουγάτσος Ν. Κοινωνική διδασκαλία Ελλήνων Πατέρων. Τόμος 1. Αποστολική Διακονία. Αθήνα 1998.

12. π. Φιλόθεος Φάρος. Η ίαση ως υγείας ολοκληρία. Η ολιστική ιατρική ως εκκλησιαστική παράδοση και επιστημονική πρωτοπορία. Εκδόσεις Καστανιώτη. Αθήνα 1997.

13. Ιωάννης Χρυσόστομος. Ομιλία εις την προς Ρωμαίους. 23, 4, PG 60, 620.

14. Μάξιμος Ομολογητής. Προς Θαλάσσιον. PG 90, 629 D – 32 A.

15. Μάξιμος Ομολογητής. Κεφάλαια διάφορα. 1, 25, PG 90, 1189 A.

16. Χαρώνης Β. Παιδαγωγική ανθρωπολογία Χρυσοστόμου. Τόμος Δ. Αθήνα 1996.

17. Γρηγόριος Παλαμάς. Προς Ξένην. PG 150, 1049 B.

18. Μπερδιάγιεφ Ν. Για την κοινωνική ανισότητα. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1984.

19. Μέγας Βασίλειος. Εν λιμώ και αυχμώ. 7, PG 31, 324 B.

20. Florofsky G. Christianity and culture. Norland Publishing Company. Belmont, Massachussetts 1974.

21. Μπερδιάγιεφ Ν. Χριστιανισμός και κοινωνική πραγματικότητα. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1986.

22. Ιωάννης Χρυσόστομος. Ομιλία εις την προς Ρωμαίους. 14, 9, PG 60, 535.

23. Σταθόπουλος Π. Κοινωνική Πρόνοια. Εκδόσεις Έλλην. Αθήνα 1995.

24. Πέτρου Ι. Θεολογία και κοινωνική δυναμική. Παρατηρητής. Θεσσαλονίκη 1993.

25. Μαντζαρίδης Γ. Κοινωνιολογία του Χριστιανισμού. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1999.

26. Staniloae D. Dieu est Amour. Labor et Fides. Geneve 1980.

27. Μαργαριτίδου – Τυμπαλέξη Β. Ηθική και δεοντολογία στην Υγεία και τη Νοσηλευτική. Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας. Αθήνα 1993.

28. Γρηγόριος Θεολόγος. Λόγος Η. Εις την αδελφήν εαυτού Γοργονίαν επιτάφιος. ΒΕΠΕΣ 59. Αποστολική Διακονία. 16 – 18, 804 ΙΒ.

29. Μέγας Βασίλειος. Εις την Εξαήμερον. Ομιλία Η. ΒΕΠΕΣ 51. Αποστολική Διακονία. 32 – 41, 454.

30. Κλήμης Ρώμης. Διαταγαί Αγίων Αποστόλων. ΒΕΠΕΣ 2. Αποστολική Διακονία. XVI – 1, Γ

31. Epiphanios, Panarion, 3, Karl Holl, Leipnzig 1915.

32. Miller T. Η γέννησις του νοσοκομείου στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Εκδόσεις ΒΗΤΑ. Αθήνα 1998.

33. Le typikon du Christ Sauveur Pantocrator. 32 : 1 – 145. Paul Gautier. REB, 1974

34. Dombeck T. M. The spiritual and pastoral dimensions of care in interprofessional contents. Journal of Interprofessional Care 1998 ; 12 (4) : 361 – 372.

35. Sloan P. R., Bagiella E., Powell T. Religion, spirituality and medicine. Lancet 1999 ; 353 (9153) : 664 – 667.

36. Puchalski M. C., Larson B. D. Developing Curricula in Spirituality and Medicine. Academic Medicine 1998 ; 73 (9) : 970 – 974.

37. Astrow B. A., Puchalski M.C., Sulmasy P. D. Religion, Spirituality, and Health Care : Sosial, Ethical and Practical Considerations. The American Journal of Medicine 2001 ; 110 : 283 – 287.

38. Emdon T. Spirituality. Cry freedom. Nursing times 1997 ; 93 (40) : 35 – 38.

39. Sulmasy P. D. Is Medicine a Spiritual Practice? Academic Medicine 1999 ; 74 (9) 1002 – 1005.

40. Scheiber K. Religion in the Physician – Patient Relationship. JAMA 1991 ; 226(21) : 3062 – 3067.

41. Ματσούκας Ν. Δογματική και Συμβολική Θεολογία Β. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1999.

42. Γιανναράς Χ. Η παρακμή ως πρόκληση. Νέα Σύνορα – Λιβάνη. Αθήνα 1999.

43. Weber M. Η Προτεσταντική Ηθική και το πνεύμα του Καπιταλισμού. Gutenberg. Αθήνα 2000.

44. Μπερδιάγιεφ Ν. Θείον και Ανθρώπινον. Η υπαρξιακή διαλεκτική των σχέσις. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 2000.

45. Μέγας Βασίλειος. Εις την Εξαήμερον. 9, 6, PG 29, 204 BC.

46. Μέγας Βασίλειος. Εις το πρόσεχε σεαυτώ. 7, PG 31, 216 AB.

47. Μπερδιάγιεφ Ν. Ο νέος μεσαίωνας. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1987.

48. Μαντζαρίδης Γ. Ορθόδοξη Θεολογία και κοινωνική ζωή. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1996.

49. π. Φιλόθεος Φάρος. Ο μύθος της ψυχικής νόσου. Αρμός. Αθήνα 2001.