Το Νοσοκομείο στο Βυζάντιο

Οι ιστορικοί της ιατρικής υποστηρίζουν ότι τα σύγχρονα νοσοκομεία εμφανίστηκαν κατά το δεύτερο ήμισυ του 19(ου) αιώνα και τα οποία προέρχονται από τα νοσηλευτικά ιδρύματα που αναπτύχθηκαν στην Δύση. Μία Αναψηλάφηση του θέματος από διακεκριμένους βυζαντινολόγους όπως ο Timothy Miller, αποδεικνύουν ότι οι πρόδρομοι των νοσοκομείων με τη σημερινή τους μορφή βρίσκονται στους βυζαντινούς ξενώνες που λειτούργησαν από τον Δ’ αιώνα έως και τον ΙΕ’, πριν την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως. Οι ξενώνες αυτοί είναι γέννημα της θεολογικής σκέψης των Πατέρων της Ορθόδοξης Εκκλησίας κατά τον Δ’ αιώνα.

            Έτσι, είναι γεγονός ότι στον ίδιο τόπο όπου οι φωτισμένοι αυτοί άνδρες, όπως ο Μέγας Βασίλειος, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος κ.α., έδρασαν, εμφανίστηκαν τα πρώτα νοσοκομεία. Ο Μέγας Βασίλειος δημιούργησε έξω από την πόλη της Καισάρειας ένα ίδρυμα που το ονόμασε «Πτωχοτροφείο» ή «Πτωχείο», αντί του όρου «Ξενοδοχείο» που χρησιμοποιούσαν οι Αντιοχείς Πατέρες για τα ιδρύματά τους(31). Ο μέγιστος αριθμός πτωχών και ασθενών που φιλοξενούσε το ίδρυμα ήταν 30 – 40 άτομα. Ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός αναφέρει ότι στο ίδρυμα αυτό έβρισκαν τροφή και θεραπεία λεπροί και ανάπηροι. Ο Μ. Βασίλειος είχε επανδρώσει το πτωχείο με γιατρούς και νοσηλευτές που είχαν αναλάβει τη νοσηλεία των ασθενών. Ο ίδιος, στα πλαίσια των επισκοπικών καθηκόντων του όχι μόνο επισκεπτόταν τους ασθενείς, αλλά και τους διακονούσε (τους χαιρετούσε δια φιλήματος, θεράπευε τα σωματικά τους ενοχλήματα, έδενε τα τραύματά τους), χρησιμοποιώντας και την ιδιότητα του γιατρού που είχε αποκτήσει στην Αθήνα. Το ίδρυμά του θεωρείται από πολλούς ερευνητές ως το πρώτο νοσοκομείο του Δυτικού κόσμου(32).

            Την ίδια εποχή, όταν ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος ανήλθε στον Πατριαρχικό θρόνο, διένειμε τα χρήματα του επισκοπικού ταμείου για την ανέγερση ιδρυμάτων στην Κωνσταντινούπολη, τα οποία ο βιογράφος του Παλλάδιος αποκαλλεί «νοσοκομεία» αναφέροντας ότι διέθεταν ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. Οι νοσηλευτές ήταν εθελοντές προερχόμενοι από ομάδες ασκητών της πόλεως(32).

            Αργότερα, κατά τον ΙΒ’ αιώνα, όταν ο αυτοκράτορας Ιωάννης Β’ Κομνηνός ίδρυσε τη Μονή Παντοκράτορος που περιελάμβανε, ανάμεσα στα άλλα, δύο φιλανθρωπικά ιδρύματα εκ των οποίων το προοριζόταν για θεραπεία ασθενών. Ο ξενώνας αυτός είχε μεγάλη ομοιότητα με τα σημερινά οργανωμένα νοσοκομεία. Στο τυπικό της μονής, που εξέδωσε ο αυτοκράτορας, αντλούμε πληροφορίες σχετικά με τη λειτουργία, το προσωπικό και τη διοίκηση του ξενώνα(33). Η δύναμη του ξενώνα ήταν 50 κλίνες, μία για κάθε άρρωστο σε αντίθεση με την Λατινική Δύση όπου αντιστοιχούσε λιγότερο από μία κλίνη ανά ασθενή, και ήταν διατεταγμένες σε πέντε σειρές (θαλάμους)(33). Ο πρώτος θάλαμος ήταν το χειρουργικό τμήμα, ο δεύτερος περιελάμβανε ασθενείς με οφθαλμολογικές και εντερικές παθήσεις, ο τρίτος ήταν το γυναικολογικό, ενώ ο τέταρτος και πέμπτος περιελάμβανε ασθενείς με διάφορες άλλες παθήσεις. Το προσωπικό του απαρτιζόταν από γιατρούς, νοσηλευτές, ιερείς, μαγείρους, καθαριστές, προμηθευτές κ.α. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται για τα καθήκοντα του νοσηλευτή ο οποίος είχε την ευθύνη της καλής λειτουργίας του νοσοκομείου. Συγκεκριμένα ήταν υπεύθυνος για την προμήθεια και την ορθολογική χρήση των φαρμάκων, της τροφής και των καυσίμων τόσο των νοσηλευομένων, όσο και των εξωτερικών ασθενών(33). Επίσης, ήταν επιφορτισμένος με την φύλαξη των σκευών για τα λουτρά των ασθενών. Υπήρχε πρόβλεψη για την «πνευματική θεραπεία» μέρος της σωματικής. Οι Πατέρες της Εκκλησίας τόνιζαν τη στενή σχέση μεταξύ σωματικής και πνευματικής υγείας. Για τον λόγο αυτόν υπήρχαν δύο παρεκκλήσια. Ο Πατριάρχης είχε εξουσιοδοτήσει έναν από τους ιερείς να εξομολογεί τους ασθενείς(33).

            Παράλληλα με τον ξενώνα ο Σαρλ ντυ Κανζ μας πληροφορεί για την ύπαρξη 35 φιλανθρωπικών ιδρυμάτων μόνο στην Κωνσταντινούπολη(32). 

Βιβλιογραφία

1. Τούντας Γ. Τι είναι Υγεία. Ορισμός της Π.Ο.Υ. Νέα Υγεία 1999, 23 (Ιαν. – Μαρτ.) : 12.

2. Τούντας Γ. Κοινωνία και Υγεία. Οδυσσέας / Ν. Υγεία. Αθήνα 2000.

3. Μπερδιάγιεφ Ν. Δοκίμιο εσχατολογικής μεταφυσικής. Εκδόσεις Παρουσία. Αθήνα 1995.

4. Γιανναράς Χ. Προτάσεις κριτικής οντολογίας. Εκδόσεις Δόμος. Αθήνα 1985.

5. Ραγιά Α. Βασική Νοσηλευτική. Αθήνα 1991.

6. Ross A.L. Spiritual aspects of nursing. Journal of Advanced Nursing 1994 ; 19 : 439 – 447.

7. Μέγας Βασίλειος. Όροι κατά πλάτος. 2, 1, PG 31, 909 B – 912 A.

8. Γρηγόριος Νύσσης. Προς τους πενθούντας. PG 46, 497 BC.

9. Τσάμης Δ. Εισαγωγή στην σκέψη των Πατέρων της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1992.

10. Μαντζαρίδης Γ. Χριστιανική Ηθική. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 2000.

11. Μπουγάτσος Ν. Κοινωνική διδασκαλία Ελλήνων Πατέρων. Τόμος 1. Αποστολική Διακονία. Αθήνα 1998.

12. π. Φιλόθεος Φάρος. Η ίαση ως υγείας ολοκληρία. Η ολιστική ιατρική ως εκκλησιαστική παράδοση και επιστημονική πρωτοπορία. Εκδόσεις Καστανιώτη. Αθήνα 1997.

13. Ιωάννης Χρυσόστομος. Ομιλία εις την προς Ρωμαίους. 23, 4, PG 60, 620.

14. Μάξιμος Ομολογητής. Προς Θαλάσσιον. PG 90, 629 D – 32 A.

15. Μάξιμος Ομολογητής. Κεφάλαια διάφορα. 1, 25, PG 90, 1189 A.

16. Χαρώνης Β. Παιδαγωγική ανθρωπολογία Χρυσοστόμου. Τόμος Δ. Αθήνα 1996.

17. Γρηγόριος Παλαμάς. Προς Ξένην. PG 150, 1049 B.

18. Μπερδιάγιεφ Ν. Για την κοινωνική ανισότητα. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1984.

19. Μέγας Βασίλειος. Εν λιμώ και αυχμώ. 7, PG 31, 324 B.

20. Florofsky G. Christianity and culture. Norland Publishing Company. Belmont, Massachussetts 1974.

21. Μπερδιάγιεφ Ν. Χριστιανισμός και κοινωνική πραγματικότητα. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1986.

22. Ιωάννης Χρυσόστομος. Ομιλία εις την προς Ρωμαίους. 14, 9, PG 60, 535.

23. Σταθόπουλος Π. Κοινωνική Πρόνοια. Εκδόσεις Έλλην. Αθήνα 1995.

24. Πέτρου Ι. Θεολογία και κοινωνική δυναμική. Παρατηρητής. Θεσσαλονίκη 1993.

25. Μαντζαρίδης Γ. Κοινωνιολογία του Χριστιανισμού. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1999.

26. Staniloae D. Dieu est Amour. Labor et Fides. Geneve 1980.

27. Μαργαριτίδου – Τυμπαλέξη Β. Ηθική και δεοντολογία στην Υγεία και τη Νοσηλευτική. Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας. Αθήνα 1993.

28. Γρηγόριος Θεολόγος. Λόγος Η. Εις την αδελφήν εαυτού Γοργονίαν επιτάφιος. ΒΕΠΕΣ 59. Αποστολική Διακονία. 16 – 18, 804 ΙΒ.

29. Μέγας Βασίλειος. Εις την Εξαήμερον. Ομιλία Η. ΒΕΠΕΣ 51. Αποστολική Διακονία. 32 – 41, 454.

30. Κλήμης Ρώμης. Διαταγαί Αγίων Αποστόλων. ΒΕΠΕΣ 2. Αποστολική Διακονία. XVI – 1, Γ

31. Epiphanios, Panarion, 3, Karl Holl, Leipnzig 1915.

32. Miller T. Η γέννησις του νοσοκομείου στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Εκδόσεις ΒΗΤΑ. Αθήνα 1998.

33. Le typikon du Christ Sauveur Pantocrator. 32 : 1 – 145. Paul Gautier. REB, 1974

34. Dombeck T. M. The spiritual and pastoral dimensions of care in interprofessional contents. Journal of Interprofessional Care 1998 ; 12 (4) : 361 – 372.

35. Sloan P. R., Bagiella E., Powell T. Religion, spirituality and medicine. Lancet 1999 ; 353 (9153) : 664 – 667.

36. Puchalski M. C., Larson B. D. Developing Curricula in Spirituality and Medicine. Academic Medicine 1998 ; 73 (9) : 970 – 974.

37. Astrow B. A., Puchalski M.C., Sulmasy P. D. Religion, Spirituality, and Health Care : Sosial, Ethical and Practical Considerations. The American Journal of Medicine 2001 ; 110 : 283 – 287.

38. Emdon T. Spirituality. Cry freedom. Nursing times 1997 ; 93 (40) : 35 – 38.

39. Sulmasy P. D. Is Medicine a Spiritual Practice? Academic Medicine 1999 ; 74 (9) 1002 – 1005.

40. Scheiber K. Religion in the Physician – Patient Relationship. JAMA 1991 ; 226(21) : 3062 – 3067.

41. Ματσούκας Ν. Δογματική και Συμβολική Θεολογία Β. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1999.

42. Γιανναράς Χ. Η παρακμή ως πρόκληση. Νέα Σύνορα – Λιβάνη. Αθήνα 1999.

43. Weber M. Η Προτεσταντική Ηθική και το πνεύμα του Καπιταλισμού. Gutenberg. Αθήνα 2000.

44. Μπερδιάγιεφ Ν. Θείον και Ανθρώπινον. Η υπαρξιακή διαλεκτική των σχέσις. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 2000.

45. Μέγας Βασίλειος. Εις την Εξαήμερον. 9, 6, PG 29, 204 BC.

46. Μέγας Βασίλειος. Εις το πρόσεχε σεαυτώ. 7, PG 31, 216 AB.

47. Μπερδιάγιεφ Ν. Ο νέος μεσαίωνας. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1987.

48. Μαντζαρίδης Γ. Ορθόδοξη Θεολογία και κοινωνική ζωή. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1996.

49. π. Φιλόθεος Φάρος. Ο μύθος της ψυχικής νόσου. Αρμός. Αθήνα 2001.