Διάλογος μεταξύ Νοσηλευτικής και Πατέρων εν όψει
του σύγχρονου προβληματισμού για την υγειονομική και νοσηλευτική φροντίδα

Ως αποτέλεσμα της τοποθέτησης και συνεισφοράς των Πατέρων της Εκκλησίας στη νοσηλευτική, τίθεται το ερώτημα της επικαιρότητας και της χρησιμότητας της Πατερικής θεολογίας ως προς την αντιμετώπιση σύγχρονων διλημμάτων της νοσηλευτικής επιστήμης. Σήμερα, στα νέα διαμορφούμενα δεδομένα της κοινωνικής πραγματικότητας και της υγειονομικής και νοσηλευτικής φροντίδας, υπάρχει η σαφής τάση διαχωρισμού της πνευματικής – θρησκευτικής ζωής από την κοινωνική και η απώθησή της στην ιδιωτική σφαίρα δραστηριοποίησης του ατόμου(34, 35), ενώ, απ’ την άλλη μεριά υπάρχει ο προβληματισμός για το αν θα πρέπει η ίαση να περιορίζεται μόνο στην «ανάρρωση» ή να λαμβάνει υπόψη της και την πνευματική διάσταση της ζωής(36). Ένα άλλο πεδίο σύγχρονου προβληματισμού είναι η ικανότητα της νοσηλευτικής να αγγίζει την ανθρώπινη ζωή με συμπάθεια και συμπόνια(37, 38), η επικοινωνία του νοσηλευτή και του ασθενή σε σχέση με την αντιμετώπιση των πνευματικών προβλημάτων των ασθενών(34), καθώς και η αλληλεπίδραση επαγγελματία υγείας– ασθενή ως προς τον προσδιορισμό του νοήματος της ζωής(39, 40). Εξίσου σημαντικός είναι και ο προβληματισμός σχετικά με την αυστηρή προσήλωση των επιστημών της υγείας στα επιστημονικά και στατιστικά δεδομένα(34,35).

            Απέναντι στην πρόκληση των σύγχρονων προβληματισμών, η Πατερική σκέψη, και η Ορθόδοξη θεολογία γενικότερα, δεν διστάζει να ορθώσει τον δικό της λόγο. Οι Πατέρες, λοιπόν, τολμούν να υποστηρίξουν  τον ρόλο της ασθένειας στην πνευματική τελείωση του ανθρώπου(12 - 16). Ο άνθρωπος αγωνίζεται διαρκώς με τη ζωή του, τα βιώματά του και τις πράξεις του για πνευματική τελείωση. Όλα τα γεγονότα της ζωής του βλέπονται κάτω από αυτό το πρίσμα, γι αυτό και η Πατερική θεολογία χρησιμοποιεί την ιατρική ορολογία για την κατανόηση των κυριοτέρων θεολογικών μηνυμάτων(41) σε αντίθεση με την Δυτική θεολογία (Ρωμαιοκαθολική και Προτεσταντική) που εμμένει στον ηθικισμό και νομικισμό του ιερού Αυγουστίνου(42). Με άλλα λόγια, η σχέση με το θείο είναι, για την Ορθόδοξη Ανατολή, διαρκής αγώνας για βιωματική  εμπειρία στον οποίο εντάσσονται όλα τα γεγονότα της ζωής, ευχάριστα και δυσάρεστα, ενώ για την Δύση η σχέση με το θείο είναι απότοκος τήρησης εντολών(42, 43). Η ένταση του πόνου είναι ανάλογη του πνευματικού βάθους του ανθρώπου και οδηγεί σε πνευματική αναγέννηση(44), πράγμα που δίνει στην ασθένεια πνευματικό χαρακτήρα κι όχι το νόημα της τιμωρίας. Έτσι, καταλαβαίνουμε γιατί οι Πατέρες, αιώνες πριν τον προβληματισμό των ερευνητών της Δύσης, έδωσαν στη νοσηλευτική οντολογικό και πνευματικό περιεχόμενο θεωρώντας την μίμηση Θεού(11 - 25) που δίνει πνευματικό νόημα όχι μόνο στη ζωή του πάσχοντος, αλλά και του νοσηλευτή(11). Η επικοινωνία νοσηλευτή – ασθενή ερμηνεύθηκε από τους Πατέρες ως η προτύπωση της κάθετης και οριζόντιας κοινωνικότητας, δηλαδή της κοινωνίας του ανθρώπου με τους άλλους ανθρώπους ως προϋπόθεση της κοινωνίας του με τον Θεό(45) σε αντίθεση με τον Δυτικό Χριστιανισμό που προσανατολίστηκε στην ατομική σχέση του ανθρώπου με τον Θεό(42). Η αξία του ανθρώπινου προσώπου κρύβεται όχι μόνο στο «είναι», αλλά  και στο «γίγνεσθαι» (πορεία προς το καθ’ ομοίωση με τον Θεό)(46) και( )πάνω σε αυτή τη βάση πρέπει να θεμελιωθεί η σχέση νοσηλευτή – ασθενή. Ο Μπερδιάγιεφ έλεγε πως η εμπειρία της ζωής μας δείχνει ότι εάν δεν υπάρχει Θεός, τότε δεν υπάρχει και ο άνθρωπος και ότι ο ανθρωπισμός έξω από την πνευματική του διάσταση οδήγησε στην αναίρεση και στην αποσύνθεση του ανθρώπινου προσώπου(47). Για την Ορθόδοξη θεολογία, λοιπόν, στόχος του ανθρώπου δεν είναι μία οποιαδήποτε περιοχή της ζωής του, αλλά η καθολική ολοκλήρωση και τελείωσή του(48).  Κάτω από αυτή την οπτική διερευνάται και ο ρόλος της νοσηλευτικής. Παράλληλα με τα προηγούμενα, η Ορθόδοξη θεολογία συμβάλλει και στον προβληματισμό σχετικά με τον άκρατο επιστημονισμό της νοσηλευτικής. Διαφωνεί με  την ποσοτική αποτίμηση των πάντων, με την υποτίμηση των μοναδικών γεγονότων και θεωρεί ότι η πεποίθηση για την απόλυτη εγκυρότητα των επιστημονικών συμπερασμάτων είναι τόσο απαρχαιωμένη όσο και η εποχή του ρομαντισμού που την γέννησε(49), ενώ αμφισβητείται και η έννοια του φυσικού αντικειμενικού κόσμου υπό την έννοια της πραγματικότητας(3). Επομένως, η πραγματικότητα δεν εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από τα φαινόμενα, αλλά από το οντολογικό περιεχόμενο της βιωματικής σχέσης που οικοδομείται μεταξύ νοσηλευτή – ασθενή, κατά το πρότυπο μίμησης Θεού.

Βιβλιογραφία

1. Τούντας Γ. Τι είναι Υγεία. Ορισμός της Π.Ο.Υ. Νέα Υγεία 1999, 23 (Ιαν. – Μαρτ.) : 12.

2. Τούντας Γ. Κοινωνία και Υγεία. Οδυσσέας / Ν. Υγεία. Αθήνα 2000.

3. Μπερδιάγιεφ Ν. Δοκίμιο εσχατολογικής μεταφυσικής. Εκδόσεις Παρουσία. Αθήνα 1995.

4. Γιανναράς Χ. Προτάσεις κριτικής οντολογίας. Εκδόσεις Δόμος. Αθήνα 1985.

5. Ραγιά Α. Βασική Νοσηλευτική. Αθήνα 1991.

6. Ross A.L. Spiritual aspects of nursing. Journal of Advanced Nursing 1994 ; 19 : 439 – 447.

7. Μέγας Βασίλειος. Όροι κατά πλάτος. 2, 1, PG 31, 909 B – 912 A.

8. Γρηγόριος Νύσσης. Προς τους πενθούντας. PG 46, 497 BC.

9. Τσάμης Δ. Εισαγωγή στην σκέψη των Πατέρων της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1992.

10. Μαντζαρίδης Γ. Χριστιανική Ηθική. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 2000.

11. Μπουγάτσος Ν. Κοινωνική διδασκαλία Ελλήνων Πατέρων. Τόμος 1. Αποστολική Διακονία. Αθήνα 1998.

12. π. Φιλόθεος Φάρος. Η ίαση ως υγείας ολοκληρία. Η ολιστική ιατρική ως εκκλησιαστική παράδοση και επιστημονική πρωτοπορία. Εκδόσεις Καστανιώτη. Αθήνα 1997.

13. Ιωάννης Χρυσόστομος. Ομιλία εις την προς Ρωμαίους. 23, 4, PG 60, 620.

14. Μάξιμος Ομολογητής. Προς Θαλάσσιον. PG 90, 629 D – 32 A.

15. Μάξιμος Ομολογητής. Κεφάλαια διάφορα. 1, 25, PG 90, 1189 A.

16. Χαρώνης Β. Παιδαγωγική ανθρωπολογία Χρυσοστόμου. Τόμος Δ. Αθήνα 1996.

17. Γρηγόριος Παλαμάς. Προς Ξένην. PG 150, 1049 B.

18. Μπερδιάγιεφ Ν. Για την κοινωνική ανισότητα. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1984.

19. Μέγας Βασίλειος. Εν λιμώ και αυχμώ. 7, PG 31, 324 B.

20. Florofsky G. Christianity and culture. Norland Publishing Company. Belmont, Massachussetts 1974.

21. Μπερδιάγιεφ Ν. Χριστιανισμός και κοινωνική πραγματικότητα. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1986.

22. Ιωάννης Χρυσόστομος. Ομιλία εις την προς Ρωμαίους. 14, 9, PG 60, 535.

23. Σταθόπουλος Π. Κοινωνική Πρόνοια. Εκδόσεις Έλλην. Αθήνα 1995.

24. Πέτρου Ι. Θεολογία και κοινωνική δυναμική. Παρατηρητής. Θεσσαλονίκη 1993.

25. Μαντζαρίδης Γ. Κοινωνιολογία του Χριστιανισμού. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1999.

26. Staniloae D. Dieu est Amour. Labor et Fides. Geneve 1980.

27. Μαργαριτίδου – Τυμπαλέξη Β. Ηθική και δεοντολογία στην Υγεία και τη Νοσηλευτική. Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας. Αθήνα 1993.

28. Γρηγόριος Θεολόγος. Λόγος Η. Εις την αδελφήν εαυτού Γοργονίαν επιτάφιος. ΒΕΠΕΣ 59. Αποστολική Διακονία. 16 – 18, 804 ΙΒ.

29. Μέγας Βασίλειος. Εις την Εξαήμερον. Ομιλία Η. ΒΕΠΕΣ 51. Αποστολική Διακονία. 32 – 41, 454.

30. Κλήμης Ρώμης. Διαταγαί Αγίων Αποστόλων. ΒΕΠΕΣ 2. Αποστολική Διακονία. XVI – 1, Γ

31. Epiphanios, Panarion, 3, Karl Holl, Leipnzig 1915.

32. Miller T. Η γέννησις του νοσοκομείου στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Εκδόσεις ΒΗΤΑ. Αθήνα 1998.

33. Le typikon du Christ Sauveur Pantocrator. 32 : 1 – 145. Paul Gautier. REB, 1974

34. Dombeck T. M. The spiritual and pastoral dimensions of care in interprofessional contents. Journal of Interprofessional Care 1998 ; 12 (4) : 361 – 372.

35. Sloan P. R., Bagiella E., Powell T. Religion, spirituality and medicine. Lancet 1999 ; 353 (9153) : 664 – 667.

36. Puchalski M. C., Larson B. D. Developing Curricula in Spirituality and Medicine. Academic Medicine 1998 ; 73 (9) : 970 – 974.

37. Astrow B. A., Puchalski M.C., Sulmasy P. D. Religion, Spirituality, and Health Care : Sosial, Ethical and Practical Considerations. The American Journal of Medicine 2001 ; 110 : 283 – 287.

38. Emdon T. Spirituality. Cry freedom. Nursing times 1997 ; 93 (40) : 35 – 38.

39. Sulmasy P. D. Is Medicine a Spiritual Practice? Academic Medicine 1999 ; 74 (9) 1002 – 1005.

40. Scheiber K. Religion in the Physician – Patient Relationship. JAMA 1991 ; 226(21) : 3062 – 3067.

41. Ματσούκας Ν. Δογματική και Συμβολική Θεολογία Β. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1999.

42. Γιανναράς Χ. Η παρακμή ως πρόκληση. Νέα Σύνορα – Λιβάνη. Αθήνα 1999.

43. Weber M. Η Προτεσταντική Ηθική και το πνεύμα του Καπιταλισμού. Gutenberg. Αθήνα 2000.

44. Μπερδιάγιεφ Ν. Θείον και Ανθρώπινον. Η υπαρξιακή διαλεκτική των σχέσις. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 2000.

45. Μέγας Βασίλειος. Εις την Εξαήμερον. 9, 6, PG 29, 204 BC.

46. Μέγας Βασίλειος. Εις το πρόσεχε σεαυτώ. 7, PG 31, 216 AB.

47. Μπερδιάγιεφ Ν. Ο νέος μεσαίωνας. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1987.

48. Μαντζαρίδης Γ. Ορθόδοξη Θεολογία και κοινωνική ζωή. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1996.

49. π. Φιλόθεος Φάρος. Ο μύθος της ψυχικής νόσου. Αρμός. Αθήνα 2001.