Διακονήματα και επαγγέλματα που ασχολούνται με την φροντίδα των ηλικιωμένων κατά την περίοδο του Βυζαντίου

Για να γίνει εφικτό  να παρασχεθούν όλες οι υπηρεσίες πρόνοιας που προαναφέρθηκαν προς τους ηλικιωμένους, ήταν φυσικό να αναπτυχθούν διάφορα διακονήματα και επαγγέλματα που στόχευαν στην πραγματοποίηση του σκοπού αυτού.

Στις Βυζαντινές πηγές συναντάμε τον όρο «γηροκόμος» ή «γεροντοκόμος». Ο γηροκόμος ήταν ο επικεφαλής και υπεύθυνος του γηροκομείου, δεν ήταν επαγγελματίας ή ιατρός, όπως ο νοσοκόμος και ο μειζότερος του ξενώνα, ανήκε μάλλον στη μοναστική κοινότητα, δεν αμειβόταν για την εργασία του αυτή, μεριμνούσε για την περίθαλψη των τροφίμων του ιδρύματος, ενώ ειδοποιούσε και τον ιατρό όποτε αυτό κρινόταν αναγκαίο για να διαγνωσθεί το πρόβλημα υγείας κάποιου ηλικιωμένου και να εισαχθεί στον ξενώνα για την θεραπεία του(23). Ο γηροκόμος υπηρετούσε κάτω από την επίβλεψη του ηγουμένου του μοναστηριού, ήταν σεβάσμιο πρόσωπο, κατείχε αξιόλογη θέση στον διοικητικό μηχανισμό της αυτοκρατορίας και πολλοί γηροκόμοι έλαβαν αργότερα τον τίτλο του πατρικίου ή ανήλθαν σε επισκοπικούς θρόνους(24).

Χαρακτηριστικό γνώρισμα της βυζαντινής κοινωνικής πρόνοιας αποτελεί η δια νόμου παροχή κουράτορος, δηλαδή επιτρόπου, σε πάσχοντες, κωφάλαλους, διανοητικά καθυστερημένους, τυφλούς, εγκύους, νήπια, ορφανά και ηλικιωμένους(25). Ο κουράτωρ εκλέγεται από τον έπαρχο, τον άρχοντα της πόλης και τον ιερέα επί ελλείψεως συγγενών και είχαν ως καθήκον την προστασία της περιουσίας του προστατευόμενου, τη διευθέτηση διαφόρων νομικών υποθέσεων, την υπευθυνότητα για την συμπεριφορά του προστατευόμενου ατόμου, την κηδεμονία του, καθώς και την ανάληψη ευθύνης για την γενική επιμέλεια των ατόμων που δεν ήταν σε θέση να φροντίσουν τον εαυτό τους(25).

Το Τυπικό του Παντοκράτορα κάνει λόγο για έξι άτομα τα οποία ονομάζονταν υπηρέτες και που είχαν ως έργο να βοηθούν τον γηροκόμο στην επιτέλεση των καθηκόντων του, καθώς και να φροντίζουν τους ηλικιωμένους κατόπιν αμοιβής(23).

Τέλος, άλλα επαγγέλματα και διακονήματα που εμπλέκονταν στην φροντίδα των ηλικιωμένων ασθενών ήταν ο «γερόντων ιατρός» που αναλάμβανε την θεραπεία του ηλικιωμένου(15), οι νοσοκόμοι, οι διακόνισσες και οι υπούργισσες που είχαν αναλάβει τη νοσηλευτική φροντίδα των ασθενών, οι παρανοσοκόμοι που εκτελούσαν καθήκοντα βοηθού νοσηλευτή, οι ξενοδόχοι που ήταν υπεύθυνοι για την τακτοποίηση στον κοιτώνα, καθώς και οι παραβολανείς που βοηθούσαν τους ασθενείς στο λουτρό(21, 26). Όμως, οι επαγγελματίες αυτοί δεν είχαν αποκλειστικό έργο τη νοσηλεία και την φροντίδα μόνο των ηλικιωμένων, αλλά και κάθε αρρώστου που είχε ανάγκη φροντίδας.

Βιβλιογραφία

1. Παναγόπουλος Ε. Ευθανασία, Ορισμός και Ιστορική εξέλιξη - Αρχές Ιατρικής Ηθικής – Όρκος Ιπποκράτη. Στο: Το πρόβλημα της Ευθανασίας, Πρακτικά Συνεδρίου της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Βιοηθικής της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος. Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2003, σελ. 47.

2. Χρήστου Π. Ελληνική Πατρολογία, τομ. Α΄, Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 1994, σελ. 33 – 66.

3. π. Ζήσης Θ. Τα Γηρατειά ένα μεγάλο Υπαρξιακό πρόβλημα. Στο: Ηθικά Κεφάλαια. Βρυέννιος, Θεσσαλονίκη 2002, σελ. 204.

4. Courau C. Πως η κοινωνία αντιμετώπιζε τους ηλικιωμένους. Ιστορία, 2004, Μάιος, τεύχος 431, σελ. 26 – 31.

5. Λευιτικόν 19, 32.

6. Σοφία Σειράχ 3, 3 – 16.

7. Ιωάννη 19, 26 – 27.

8. Μέγας Βασίλειος. Ομιλίαι εις την Εξαήμερον, Η΄, ΒΕΠΕΣ, Αποστολική Διακονία 5, 31 – 41.

9. Ματσούκας Ν. Επιστήμη, Φιλοσοφία και Θεολογία στην Εξαήμερο του Μ. Βασιλείου. Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1990, σελ. 192.

10. Φουντούλης Ι. Βυζαντιναί Θείαι Λειτουργίαι Βασιλείου του Μεγάλου και Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Στο: Κείμενα Λειτουργικής, τεύχος Γ΄, Θείαι Λειτουργίαι. Θεσσαλονίκη 1994, σελ. 256.

11. Μητρ. Κάλλιστος Ware. Η πνευματική πατρότης στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Στο: Η εντός ημών Βασιλεία. Ακρίτας, Αθήνα 1994, σελ. 115 – 151.

12. Μελετίου μοναχού ιατροσοφιστού. Περί της του ανθρώπου κατασκευής ή πόνημα εν συνόψει περί φύσεως ανθρώπου. PG, J.P. Migne, vol. 64, 1076 - 1309 .

13. Ιωάννης Δαμασκηνός. Επιστολή του μακαριοτάτου και φιλοσοφωτάτου Κυρίου Ιωάννου πρεσβυτέρου του Δαμασκηνού προς τινά πεμφθείσα, Τι έστιν άνθρωπος και περί κράσεων, PG, J.P. Migne.

14. Πλατή Χ. Γεροντολογική Νοσηλευτική. Αθήνα 2003, σελ. 17.

15. Ευτυχιάδης Α. Κεφάλαιον Ε΄- Γηριατρική. Στο: Εισαγωγή εις την Βυζαντινήν Θεραπευτικήν. Αθήναι 1983, σελ. 60 – 64.

16. Γρηγόριος Νύσσης. Περί κατασκευής του Ανθρώπου, Κεφ. Λ΄. Θεωρία τις ιατρικοτέρα περί της του σώματος κατασκευής δι ολίγων, ΕΠΕ, Εκδ. Γρηγόριος ο Παλαμάς, Θεσσαλονίκη.

17. Γρηγόριος Νύσσης. Περί κατασκευής του Ανθρώπου. ΕΠΕ, Εκδ. Γρηγόριος ο Παλαμάς, Θεσσαλονίκη, κεφ. 16, 7 – 11.

18. Παύλου Αιγινήτου, ιατρού αρίστου, Βιβλία επτά. Βιβλίον 1ο, Aldus Venetiis 1528.

19. Aetii Amideni. Libri Medicinales I – IV. A. Olivieri, Lipsiae 1935.

20. Ioannis Actuarii, filii Zachariae, Opera, Methodi Medendi, Libr. VI, Parisiis 1556.

21. Κουρκουτά Λ. Η Νοσηλευτική στο Βυζάντιο. Διδακτορική Διατριβή. Τμήμα Νοσηλευτικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήνα 1993.

22. Jeanselme P. – Oeconomos L. Les Oevres d’Assistance et les Hopitaux Byzantins au siecle des Comnenes. Anvers 1921, p. 3 – 20.

23. Miller T. Η γέννησις του Νοσοκομείου στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία. ΒΗΤΑ, 1998.

24. Καλαντζής Γ., Λασκαράτος Ι. Τα γηροκομεία στο Βυζάντιο. Πρακτικά 6ου Πανελληνίου Συνεδρίου Γεροντολογίας – Γηριατρικής. Αθήνα 2000.

25. Ευτυχιάδης Α. Η άσκησις της Βυζαντινής Ιατρικής Επιστήμης και κοινωνικαί εφαρμογαί αυτής κατά σχετικάς διατάξεις. Αθήναι 1983, σελ. 53 – 54.