«Ο ρόλος των Προσκυνηματικών Περιηγήσεων
στην ανάπτυξη των Ιονίων Νήσων.
Η περίπτωση της Ελληνο-Ρωσικής φιλίας»
Εισήγηση του Σεβ. Μητροπολίτου Δωδώνης κ. Χρυσόστομου,
Προέδρου του Συνοδικού Γραφείου Προσκυνηματικών Περιηγήσεων
της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος
στο ΧΙΙ Διεθνές Κοινωνικό Φόρουμ «Ρωσική Εβδομάδα στα Ιόνια Νησιά»
(Ζάκυνθος, 13 Οκτωβρίου 2013)
Οι δεσμοί φιλίας μεταξύ Ελλάδας και Ρωσίας είναι πολύ παλαιοί και ιδιαίτερα ισχυροί. Έχουν σφυρηλατηθεί στο πέρασμα των αιώνων, καθώς οι δύο χώρες μοιράζονται την κοινή χριστιανική ορθόδοξη πίστη, κοινές πνευματικές και πολιτιστικές αξίες, αλλά και κοινές ιστορικές εμπειρίες. Η παρουσία του Ελληνισμού στην Ρωσία και στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης ανιχνεύεται από τα πρωτοχριστιανικά κιόλας χρόνια. Ο εκχριστιανισμός της Ρωσίας, τον 10ο αιώνα, θα επιδράσει θετικά στην ιστορική πορεία του Ελληνισμού των βορείων ακτών της Μαύρης Θάλασσας και του Καυκάσου. Η Ρωσία θα αφομοιώσει τον χριστιανικό πολιτισμό από το Βυζάντιο και μέσω αυτού το ελληνικό βυζαντινό πνεύμα και τον ελληνικό πολιτισμό. Είναι χαρακτηριστικό το ότι μέχρι τα μέσα του 15ου αιώνα όλοι σχεδόν οι Μητροπολίτες της Ρωσίας ήταν Έλληνες(1).
Στις ημέρες μας συνεχίζεται εντονότερα αυτή η ευλογημένη συνεργασία των δύο λαών μας και ευχή όλων μας αποτελεί η περαιτέρω συνεργασία σε όσο το δυνατόν περισσότερους τομείς για το καλό των πολιτών μας, για την ευημερία και για την πνευματική, πολιτιστική και υλική πρόοδό τους. Επιτρέψτε μου επίσης, ως Μητροπολίτης της Εκκλησίας της Ελλάδος και Πρόεδρος της Επιτροπής του Συνοδικού Γραφείου των Προσκυνηματικών Περιηγήσεων, αλλά και μες από την τριαντάχρονη και πλέον εμπειρία μου στα θέματα του λεγόμενου Θρησκευτικού Τουρισμού και της αναπτύξεώς του μεταξύ των δύο κρατών μας, της Ελλάδας και της Ρωσίας, να απευθύνω στην αγάπη σας και την χαρά μου, διότι με συναντήσεις αυτού του τύπου και η Εκκλησία έχει την δυνατότητα να δείξει τη μέριμνά της πάνω σε προβλήματα και τάσεις του σύγχρονου ανθρώπου.
Είναι αλήθεια ότι σήμερα, περισσότερο παρά ποτέ, επιζητεί ο άνθρωπος, να υπερβεί τα όρια του χώρου της βιωτής του, να ξανοιχτεί στο άγνωστο, να επικοινωνήσει με την χαρισματική εμπειρία και τα προϊόντα του πνεύματος άλλων λαών, να ψηλαφίσει τον κόσμο της δημιουργίας και τα ίχνη της θεϊκής άκτιστης ενέργειάς Του. Αποκτά έτσι και δια του τρόπου αυτού επιπλέον συνείδηση της ευλογημένης παρουσίας του Θεού μέσα στον κόσμο της δημιουργίας, δίνει ένα νόημα στον σκοπό που οφείλει να έχει ο κόσμος αυτός με τις όποιες δραστηριότητές μας και κατανοεί έτσι το του Ψαλμωδού: «... του Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής, η οικουμένη και πάντες οι κατοικούντες εν αυτή»(2).
Οι προσκυνηματικές περιηγήσεις ξεφεύγουν από το στενό πλαίσιο του τουριστικού μοντέλου, που όλοι γνωρίζουμε. Δεν στοχεύουν απλά στην απαραίτητη αναψυχή και ξεκούραση που αναζητά εναγωνίως, πολλές φορές, ο άνθρωπος της εποχής μας, αλλά επιδιώκουν να ερεθίσουν και τα πνευματικά και θρησκευτικά του αισθητήρια, καλώντας τον σε κάτι ιδιαίτερο και ξεχωριστό.
Οι προσκυνηματικές περιηγήσεις παίρνουν επίσημη και θεσμική μορφή, στο πλαίσιο της Εκκλησίας της Ελλάδος, πριν δεκατρία χρόνια. Ήταν 23 Νοεμβρίου 2000, όταν η Ιερά Σύνοδος έκανε δεκτή την εμπνευσμένη πρόταση του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος μακαριστού Χριστοδούλου, για την ανάγκη δημιουργίας Συνοδικού Γραφείου Προσκυνηματικών Περιηγήσεων, «ίνα αναδείξη τον θρησκευτικόν, ιστορικόν και πολιτισμικόν πλούτον, τον αποτεθησαυρισμένον εν τοις ιεροίς σκηνώμασι της πίστεως ημών, ταις ιεραίς, δηλονότι, Μοναίς και τοις λοιποίς Ιεροίς Προσκυνήμασι της Πατρίδος ημών ...»(3), όπως χαρακτηριστικά σημειωνόταν σε σχετικό Συνοδικό Εγκύκλιο Σημείωμα της εποχής.
Σε τέσσερις (4) συγκεκριμένους πυλώνες εδράζεται η ιδέα των Προσκυνηματικών Περιηγήσεων, όπως τις αντιλαμβάνεται η Εκκλησία μας και επί των οποίων εργάζεται συστηματικά το Συνοδικό Γραφείο, το οποίο μου εμπιστεύτηκε η Εκκλησία μας από του έτους 2008 μέχρι σήμερα. Οι εν λόγω πυλώνες είναι: 1) Ο ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ, 2) Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ, 3) Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ και 4) Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ.
Το εν λόγω Συνοδικό Γραφείο μας, στη μέχρι σήμερα πορεία του, έχει διαγράψει σπουδαίο έργο προς την κατεύθυνση αυτή, παρεμβαίνοντας σε διεθνή και εγχώρια fora, προκειμένου να καταδείξει ότι ο τόπος μας είναι ένας εξαιρετικός προσκυνηματικός προορισμός, τον οποίοn αξίζει να επισκεφθεί κανείς. Συνεργάζεται, επίσης, με αντίστοιχες υπηρεσίες, σε διορθόδοξο, διαχριστιανικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, λαμβάνοντας και προσφέροντας πολύτιμη γνώση και εμπειρία. Έχει υπογράψει Πρωτόκολλα Συνεργασίας με αδελφές Ορθόδοξες Εκκλησίες, όπως της Ρωσίας και ετοιμάζεται να συνυπογράψει και με άλλες Εκκλησίες, με Ευρωπαϊκούς Οργανισμούς και Υπουργεία και συμμετέχει, σε συνδυασμό με την συνεργασία του με τον Ε.Ο.Τ., σε πολλές Διεθνείς Εκθέσεις.
Οφείλουμε να σημειώσουμε την προσοχή της Εκκλησίας μας γενικότερα στο γεγονός ότι δηλαδή και στον χώρο των προσκυνηματικών περιηγήσεων υπήρχε και συνεχίζει να υπάρχει ο κίνδυνος ενός θρησκευτικού συγκρητισμού ή μιας παρεξηγημένης αντίληψης ως προς τους χώρους των προσκυνηματικών περιηγήσεων. Οι προσκυνηματικές περιηγήσεις της Εκκλησίας μας είχαν και έχουν -αλλά και οφείλουν να συνεχίσουν εντονότερα να έχουν- ως στόχο τους την ειρήνη, την δικαιοσύνη, τον σεβασμό, ανάμεσα στους λαούς και τον κάθε διαφορετικό άνθρωπο χωρίς διακρίσεις, αλλά με διακριτικότητα. Η Ορθόδοξη Πίστη μας πρέπει να εμπνέει από την δισχιλιετή παράδοση Της και να κατευθύνει όλους όσοι εργάζονται και ασχολούνται με το θέμα αυτό.
Συμπτώματα ή συμπλέγματα κοινωνικά, όπως -για παράδειγμα- ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός, ο εθνοφυλετισμός, ο προβληματικός ακραίος εθνικισμός, η καταπίεση της όποιας εξουσίας των δυνατών, με ανθρώπινα όμως κριτήρια, συμπεριφορές, δηλαδή, που δεν ξεκινούν από σχέσεις αγαπητικές αλλά σχέσεις εξουσιαστικές, όλα αυτά, μέσα στην σωστή ανάπτυξη εκ μέρους της ποιμαίνουσας Εκκλησίας μπορούν να αμβλύνονται και να δημιουργούν ανοικτές και ανεκτές κοινωνίες, ιδιαίτερα σ’ ένα χώρο, όπως ο ευρωπαϊκός, το σπίτι μας, που η σημερινή δυναμική του με την πολιτική, εθνική και οικονομική ενότητα που διαμορφώνει γίνεται μια νέα πρόκληση και ταυτόχρονα μια κλήση Θεού για ενότητα πίστεως και κοινωνία του Αγίου Πνεύματος.
Tα ορθόδοξα χριστιανικά προσκυνήματα μας, αλλά και οι ιερές Μονές μας, μπορούν και οφείλουν να αποτελέσουν, και ήδη αποτελούν σήμερα, τους ιδανικούς χώρους επίσκεψης, όχι με τη μορφή και τον σκοπό της θέασης όμορφων τοπίων μόνο, ούτε κάποιων υπολειμμάτων του ενδόξου ιστορικού μουσειακού παρελθόντος, αλλά της ανακαλύψεως μίας ζωντανής και ανθηρής χριστιανικής κοινότητας, και της βίωσης ενός αυθεντικού τρόπου χριστιανικής ορθοδόξου ζωής και μαρτυρίας.
Αναφέρει ο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης μας: «Ποιόν είναι το κινούν αίτιον των επισκέψεων μας; Μία ευλαβής ιδιοτροπία ή έστω μία καλή προσκυνηματική συνήθεια;» «Ευρισκόμεθα εδώ... στους ιερούς τόπους της Καππαδοκίας», έλεγε, «διότι ο τόπος αυτός εκπέμπει αγιότητα, οσιότητα, μαρτυρικότητα, ευαγγελικότητα». Και συνέχιζε, τονίζοντας με έμφαση, ότι «ερχόμεθα και θα επανερχόμεθα ως πεινώντες και διψώντες να πίνωμεν και τρώγωμεν εν ταις Θείαις Λειτουργίαις το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου μας, εδώ όπου λειτουργικώς ζώντες εβίωσαν οι Καππαδόκαι Ορθόδοξοι..., ερχόμεθα και θα ερχόμεθα διά να επαναβαπτιζόμεθα εις το προσευχητικόν κλίμα το οποίον περιρρέει τον όλον υποβλητικόν χώρον..., ερχόμεθα και θα ερχόμεθα πάλιν, διότι αισθανόμεθα ενταύθα πληρέστερον το μυστήριον της εν Χριστώ αγιότητος και της πραγματικότητος της ενότητος της Εκκλησίας ως ενός μυστικού σώματος του Χριστού, εις το οποίον συμμετέχουν οι προ ημών, οι σύγχρονοι ημών και όσοι μετά από ημάς θα έχουν λάβει το χριστοσφράγισμα του Αγίου Βαπτίσματος, ζήσαντες, ζώντες και ζήσοντες επ' ελπίδι ζωής αιωνίου»(4).
Εύχομαι εκ βάθους καρδίας να ενδυναμώσουμε, λοιπόν, αυτούς τους δεσμούς και με τις εκδηλώσεις ωσάν την σημερινή. Να αξιοποιήσουμε τις τεράστιες δυνατότητες που διαθέτουμε για περαιτέρω ανάπτυξη της επιχειρηματικής συνεργασίας, για περαιτέρω ενεργοποίηση της διμερούς οικονομικής συνεργασίας με σαφείς προσανατολισμούς και συγκεκριμένους στόχους. Να ενισχύσουμε την προοπτική για ακόμα στενότερες και πιο παραγωγικές οικονομικές σχέσεις σε αμοιβαίο όφελος των λαών των δύο χωρών. Να σταματήσουμε να μεμψιμοιρούμε, να διαφωνούμε και να διαπληκτιζόμαστε και να ανασκουμπωθούμε για εργασία συστηματική και αποδοτική. Σας ευχόμαστε εκ μέσης ψυχής να συνεχισθούν αυτές οι ανταλλαγές επισκεπτών των δύο φίλων ομοδόξων λαών μας.
Καυχώμαι εν Κυρίω ότι μαζί με τους τρεις αειμνήστους προηγουμένους Πατριάρχες Ρωσίας παραβλέψαμε τους χαλεπούς εκείνους καιρούς και γκρεμίσαμε τα τείχη, παρακάμψαμε τα πολλά εμπόδια και, με κοινή πορεία, δεν αφήσαμε τους ισχυρούς ανέμους να σβήσουν το κανδήλι της Ορθοδοξίας. Καραβάνια πιστών, με την φροντίδα μας και υπό την άμεση διοργάνωση και παρουσία μας, περιηγηθήκαμε όλη την ρωσική γη, αλλά και επί των χωρών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Φτάσαμε μέχρι την Σιβηρία (Νοβοσιμπίρσκν και Τομσκ). Κάποιες φορές μάλιστα ρωσικές ομάδες έφθασαν και στο νησί μας, πάντοτε με την φροντίδα μου και λειτούργησαν στον Ναό του Πολιούχου μας Αγίου Διονυσίου.
Ευχαριστώ από αυτό το βήμα τον κ. Δήμαρχο Ζακυνθίων, όπως και τους ενασχολουμένους με τον Τουρισμό συνεργάτες του, διότι κατανόησαν την σπουδαιότητα αυτών των πρωτοβουλιών μας και συμμετέχουν, ενεργότερα πλέον, στην προετοιμασία των μικρών αλλά θερμών αυτών εκδηλώσεων, για τις οποίες ελπίζω και εύχομαι να συνεχισθούν και να αυξηθούν.
Ελάτε, αδελφοί μας Ρώσοι, να κτίσουμε τον Ναό που θα στεγάσει τον Άγιο Ναύαρχο Θεόδωρο Ουσακώφ και όλοι μαζί, εκεί στον Ναό του, να τον εορτάσουμε του χρόνου, στις 15 Οκτωβρίου!!!
Σημειώσεις
1. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, της ΕΚΔΟΤΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ και Κ. Παπαρρηγόπουλου, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, εκδ. ΚΑΚΤΟΣ 1992.
2. Ψαλμ. 23, 1.
3. Αριθμ. 3429/1594/2/1/2001.
4. Βαρθολομαίου Κωνσταντινουπόλεως, Ομιλία κατά τον Εσπερινόν εν τω Ιερώ Ναώ των Αγίων Θεοδώρου Μαλακοπής (02/07/2005).
Εκ του Συνοδικού Γραφείου
