Ομιλία του Αρχιεπισκόπου εις το κθ` παιδαγωγικό συνέδριο της χριστιανικής ενώσεως εκπαιδευτικών λειτουργών.
Από το πρόγραμμα του Συνεδρίου, το οποίο είχατε την καλοσύνη να μου αποστείλετε μαζί με την πρόσκληση διαπίστωσα ότι η πληροφορική δεσπόζει στις εισηγήσεις και είναι λογικό αυτό, αφού αυτή πλέον κυριαρχεί στις εργασίες και στη ζωή των μαθητών για να περιοριστώ σ' αυτούς. Όλες οι Οδηγίες της ΕΕ αναφέρονται στην προώθηση της Πληροφορικής στα σχολεία των χωρών - μελών και ειδικότερα η Πολιτεία στην Ελλάδα κάθε χρόνο προσθέτει και νέους υπολογιστές στα σχολεία, ώστε να βελτιώνεται συνεχώς η σχέση μεταξύ του αριθμού των μαθητών και αυτού των υπολογιστών και όλο και περισσότεροι μαθητές να έχουν πρόσβαση στην Πληροφορική.
Με την ευκαιρία του θέματος του Συνεδρίου σας και της εξελίξεως της Πληροφορικής στα σχολεία, η οποία είναι των τελευταίων ετών, θα μου επιτρέψετε να σας καταθέσω ορισμένες γενικότερες σκέψεις μου.
1. Όχι μόνο γνώσεις αλλά και Γνώση
Το πρώτο που θα ήθελα να σημειώσω στην αγάπη σας είναι ότι η εκπαίδευση και μέσω της πληροφορικής τείνει να γίνει στο μέγιστο ποσοστό της προσφορά γνώσεων στους μαθητές. Πράγματι ο τεράστιος όγκος των διατιθεμένων πληροφοριών και η ευκολία πρόσβασης σ' αυτές δια των ηλεκτρονικών υπολογιστών είναι πρωτοφανής στην πορεία της ανθρωπότητας. Η εξέλιξη αυτή είναι κατ' αρχήν θετική, αφού οι πολλές αυτές γνώσεις διασπείρονται σε όλη την Οικουμένη, με πολύ περισσότερη πάντως αξιοποίηση από τους κατοίκους και ειδικότερα τους νέους και τις νέες των προηγμένων οικονομικά χωρών. Όμως για να είναι πολιτισμικά υγιής και εθνολογικά βιώσιμη η κάθε κοινωνία κι επομένως και οι προηγμένες οικονομικά και τεχνολογικά πρέπει οι μαθητές τους όχι μόνο να εμπλουτίζουν τη διάνοια τους με γνώσεις, αλλά να διδάσκονται κυρίως τη Γνώση, να μαθαίνουν την Αλήθεια και να αποκτούν Αυτοσυνειδησία. Αυτό είναι το απόσταγμα της μακραίωνης κοινωνιολογικής εμπειρίας και της ιστορίας του Παγκόσμιου Πολιτισμού.
Θα μου επιτρέψετε στο σημείο αυτό να σημειώσω ότι πριν από τη σύγχρονη εξέλιξη της τεχνολογίας στον τομέα της Πληροφορικής η ανθρωπότητα γνώρισε τη μεγάλη επανάσταση στις γνώσεις και τις πληροφορίες με την εφεύρεση της Τυπογραφίας, όταν οι ειδήσεις και τα έργα των μεγάλων σοφών της οικουμένης έπαυσαν να είναι προνόμιο των ολίγων. Και δεν είναι τυχαίο ότι το πρώτο βιβλίο το οποίο τύπωσε ο Γουτεμβέργιος ήταν η Αγία Γραφή, που θα βοηθούσε τους πολλούς ανθρώπους στη Γνώση. Αλλά δυστυχώς παρά τη διάδοση των γνώσεων και την διασπορά της Γνώσης οι φονικοί πόλεμοι και η εκμετάλλευση των αδύναμων από τους ισχυρούς δεν έπαυσαν έως και σήμερα και μόνο κατά τον παρελθόντα 20ό αιώνα εκατομμύρια ήσαν τα θύματα θηριωδών κι απάνθρωπων πολιτικών εξουσιών.
2. Ουδέτερη ηθικά η Πληροφορική
Το δεύτερο που θα ήθελα να σας υπογραμμίσω είναι ότι η Τεχνολογία γενικά κι επομένως και η Πληροφορική αυτή καθ' εαυτήν είναι ουδέτερη ως προς την επίδραση της στον άνθρωπο. Συνήθως αναφέρω σχετικά ως παράδειγμα το μαχαίρι, προϊόν κι αυτό της τεχνολογίας. Όπως γνωρίζετε μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να κόψουμε ψωμί αλλά και να φονεύσουμε ένα συνάνθρωπο μας. Δεν φταίει το μαχαίρι για τη χρήση που του κάνουμε, ούτε πρέπει να το καταργήσουμε επειδή υπάρχει ο κίνδυνος να χρησιμοποιηθεί σε βάρος συνανθρώπων μας. Βέβαια όσο προχωρεί η τεχνολογία η έκταση που μπορεί να πάρει η ευλογία ή η καταστροφή συνεχώς μεγαλώνει και μάλιστα θα έλεγα με εκθετική πρόοδο. Η ανακάλυψη λ.χ. των μυστικών του ατόμου έφερε τη δυνατότητα χρήσης της ατομικής ενέργειας για ιατρικούς ή ενεργειακούς σκοπούς με σημαντικά πρακτικά αποτελέσματα, αλλά παράλληλα εμπεριέχει τον κίνδυνο να επιφέρει το θάνατο σε εκατομμύρια ανθρώπων.
Και, για να έρθουμε στο θέμα μας, ενώ μέχρι πρό τινος οι σκέψεις λ.χ. ενός συγγραφέα δια μέσου ενός εντύπου μπορούσε να διανεμηθεί σε ορισμένες χιλιάδες αντιτύπων, σήμερα αυτές μέσω του Ιντερνέτ μπορούν να φτάσουν σε πολλά εκατομμύρια ανθρώπων. Κι όσο μια καλή είδηση ή η προσφορά της Γνώσης της Αλήθειας από το Ιντερνέτ μπορεί να ευεργετήσει τόσο μια αρνητική προπαγάνδα ή μια αρρωστημένη, απάνθρωπη και ανήθικη πληροφορία μπορεί να δηλητηριάσει ψυχικά πολλούς συνανθρώπους μας. Αυτός είναι και ο λόγος που πολλά κράτη όχι μόνο προβληματίζονται, αλλά και, όπως η Γαλλία, λαμβάνουν μέτρα κατά των ιστοσελίδων εκείνων που προβάλλουν τη βία ή την πορνογραφία.
Για τις επιπτώσεις της μηχανής -δηλαδή της τεχνολογίας- στη ζωή μας ο αμερικανός στοχαστής Λιούις Μάμφορντ αμέσως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και συγκεκριμένα το 1948, τόνισε σχετικά ότι "αντί να συνεχίζουμε να μηχανοποιούμε τον άνθρωπο και να τον υποβάλλουμε σε πειθαρχία, πρέπει να κάνουμε ακριβώς το αντίθετο: πρέπει να εξανθρωπίσουμε τη μηχανή" και προσέθεσε ότι αντί να βάλουν οι άνθρωποι τα θεμέλια της Ύπατης Εποχής της Μηχανής πρέπει να δημιουργήσουν την πρώτη αληθινή εποχή του Ανθρώπου. (Λ. Μάμφορντ "Ο μύθος της μηχανής", έκδ. "Υψιλον", Αθήνα, 1985, σελ. 140). Και ο Ορθόδοξος Ρώσος φιλόσοφος Νικόλαος Μπερντιάγεφ το 1934, μετά δηλαδή τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και πριν από τη λαίλαπα του Β' κι ενώ ολοκληρωτικά και τυραννικά καθεστώτα κυβερνούσαν μεγάλες Ευρωπαϊκές χώρες υπογράμμισε: " Η ανθρωπότητα έγινε δούλη των επινοήσεων της τεχνικής και η εποχή μας ουσιαστικά τοποθετήθηκε κάτω από την εξουσία της… Ο απανθρωπισμός πρώτα απ' όλα είναι η μηχανοποίηση της ανθρώπινης ζωής, η υποταγή στην τεχνική, η μεταμόρφωση του ανθρώπου σε μηχανή. Η μηχανική δύναμη διασπά την πληρότητα της ανθρώπινης εικόνας και η οικονομική ζωή φαίνεται ολότελα χωρισμένη από την πνευματική που εξωθείται όλο και πιο πολύ στο περιθώριο. Έτσι της αφαιρείται το δικαίωμα να κατευθύνει τη ζωή". ( Νικ. Μπερντιάγεφ "Το πεπρωμένο του ανθρώπου στο σύγχρονο κόσμο", Ελλ. Έκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη, 1980, σελ. 90). Αυτά που γράφτηκαν πριν από την τεχνολογική εξέλιξη της Πληροφορικής μπορούμε εύκολα να τα μεταφέρουμε σ' αυτήν. Έχουν πλήρη εφαρμογή. Γιατί κυρίως στον Δυτικό Άνθρωπο πάντα υπήρχε ο πειρασμός της υποταγής του στα προϊόντα της σκέψης του και της μετατροπής του σε υποτακτικό ειδώλων που ο ίδιος κατασκεύαζε.
3. Η Ορθοδοξία δεν αντιτίθεται στην Τεχνολογία
Το τρίτο που θα' θελα να σας σημειώσω είναι ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία μας δεν αντιπαρατέθηκε ποτέ στην εξέλιξη των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας, ούτε τις φοβήθηκε. Αντιθέτως θα έλεγα ότι χρησιμοποίησε πάντοτε την τεχνολογία. Απόδειξη τα μοναστήρια μας και τα όσα έργα και κειμήλια έχουν διασωθεί σ' αυτά. Εργα κι εργαλεία μηχανικά, υδραυλικά, αρχιτεκτονικά, κλωστοϋφαντουργικά, ιατρικά. Οι όποιες επιφυλάξεις ή και αντιδράσεις κληρικών μας αφορούσαν στον φόβο τους για τους επιστήμονες και τους τεχνολόγους εκείνους, για τους οποίους υπήρχε ο κίνδυνος να απανθρωποποιηθούν, να χάσουν την ψυχή τους και να προκαλέσουν ζημία και στο ποίμνιο τους. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι περισσότεροι διδάσκαλοι Γένους που έφεραν κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας στον υπόδουλο Ελληνισμό τις γνώσεις των θετικών επιστημών ήσαν κληρικοί ή λαϊκοί κοντά στην Εκκλησία, τα δε σχολεία στα οποία εδιδάσκοντο οι τότε πιο προχωρημένες γνώσεις της φυσικής και της χημείας ήσαν υπό την προστασία και την άμεση εποπτεία της Εκκλησίας. Θα σας αναφέρω απλώς και απολύτως ενδεικτικά τα ονόματα τέτοιων διδάχων, όπως των Μελετίου Β' Αρχιεπισκόπου Αθηνών, Ευγενίου Βούλγαρη, Νικηφόρου Θεοτόκη, Αρχιμανδρίτου Κυπριανού, Νεοφύτου Βάμβα και Κωνσταντίνου Κούμα ( Βλ. σχετικά Γιάννη Καρά " Οι θετικές επιστήμες στον ελληνικό χώρο - 15ος - 19ος αιώνας", Εκδ. "Δαίδαλος", Αθήνα, 1991).
Επίσης η Ελλαδική Ορθόδοξη Εκκλησία δεν δίστασε πρόσφατα και συγκεκριμένα το 2000 να πραγματοποιήσει διεθνές Συνέδριο με θέμα τις εξελίξεις στις επιστήμες αιχμής και να ακούσει τις απόψεις και τους επιστημονικούς και ηθικούς προβληματισμούς κορυφαίων στους κλάδους τους επιστημόνων. Πέραν αυτού με επανειλημμένα ανακοινωθέντα της έχει δηλώσει ότι χαίρεται για τις κατακτήσεις της Επιστήμης και της Τεχνολογίας, αλλά ταυτόχρονα έχει επισημάνει τους κινδύνους για την κοινωνία από το ότι το ήθος και ο πολιτισμός δεν συμβαδίζουν με τις κατακτήσεις τους. Έτσι και για την Πληροφορική όχι μόνο χαίρεται για τις κατακτήσεις της, αλλά όπως γνωρίζετε την χρησιμοποιεί για το ποιμαντικό Της έργο, αλλά και για την καλύτερη εξυπηρέτηση των υπηρεσιών Της. Και δεν σας αποκρύπτω ότι κι η μετριότητα μου εδώ και πολλά χρόνια χρησιμοποιώ ηλεκτρονικό υπολογιστή και έχω πρόσβαση στο Ιντερνέτ.
4. Επίλογος
Ολοκληρώνοντας τις λίγες αυτές σκέψεις μου θα ήθελα να έρθω εν απολύτω συντομία στην καρδιά του θέματος του Συνεδρίου σας. Ασφαλώς θα ενημερωθήτε σ' αυτό και θα συζητήσετε για τις νέες τεχνολογίες και την αγωγή της νεολαίας. Πιστεύομε όλοι ότι είναι απολύτως σήμερα αναγκαίο να γνωρίζουν οι νέοι και οι νέες μας να χρησιμοποιούν τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, να τους αξιοποιούν και να παίρνουν από αυτούς τα θετικά που τους προσφέρουν. Σε αυτά οι διδάσκοντες μπορούν να τους βοηθήσουν με τις γνώσεις τους. Όμως εσείς ειδικά αγαπητοί μου εκπαιδευτικοί με την αγάπη σας προς την Εκκλησία μπορείτε να τους βοηθήσετε ακόμη περισσότερο στο να μην αιχμαλωτισθούν από τους υπολογιστές, να συμβάλετε στο να μην χάσουν την ανθρωπιά τους.
Γνωρίζετε ασφαλώς ότι ο υπολογιστής μπορεί να μας κάνει να αισθανόμαστε δίπλα μας τον άνθρωπο της Αυστραλίας, αλλά παράλληλα μπορεί και να μας μετατρέπει σε ξένο και άγνωστο τον άνθρωπο του διπλανού μας διαμερίσματος. Η Ορθοδοξία μας αντίθετα προς το ρεύμα της εποχής στηρίζεται στην έμπρακτη αγάπη μεταξύ των ανθρώπων, στη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ τους. Πρότυπο η σχέση των τριών Προσώπων της Αγίας Τριάδος. Αν δεν υπάρχει η σχέση, η κοινωνία μεταξύ μας δεν υπάρχει η Εκκλησία. Εκεί που υπάρχουν δύο ή τρεις στο όνομα Του συνηγμένοι εκεί είναι ανάμεσα τους και ο Κύριος και Σωτήρας μας, όπως ο ίδιος μας διαβεβαίωσε (Ματ. ιη' 20). Αυτό αγαπητές και αγαπητοί μου πρέπει να επισημάνετε στους μαθητές σας. Πρέπει να αποκτήσουν τέτοιες ηθικές και πνευματικές αντιστάσεις, ώστε να μην παρασύρονται στη μοναξιά τους, στην απομόνωση τους, με συντροφιά τους επώνυμους ή ανώνυμους συντρόφους του κομπιούτερ, αλλά να μένουν κοινωνικοί, να ζουν μαζί με τους άλλους πρόσωπο προς πρόσωπο, να ενδιαφέρονται πραγματικά για την οικογένεια τους και για τους οικείους και τους φίλους τους.
Και κάτι ακόμη, τελευταίο. Η αγωγή των νέων μας εξαρτάται από όλους μας, τους γονείς, τους διδασκάλους και βεβαίως την Εκκλησία. Εμείς όλοι πρέπει να είμαστε πρότυπα για τα παιδιά. Πρότυπα ικανοτήτων, αλλά και ήθους. Πρότυπα αγάπης αλλά και ζωής. Πάνω από τους κομπιούτερς είναι η σχέση αγάπης με τον Δημιουργό Θεό και τον Συνάνθρωπο μας και αυτό μπορούμε όλοι μας να το διδάξουμε με το παράδειγμα μας.
