Σεβασμιώτατοι ἅγιοι Ἀδελφοὶ Ἀρχιερεῖς,
Σεβασμιώτατε Μητροπολῖτα Βεροίας καὶ Ναούσης κ. Παντελεῆμον, Ποιμενάρχα τῆς Θεοσώστου ταύτης Μητροπόλεως,
Ἐντιμότατοι ἐκπρόσωποι τῶν Ἀρχῶν, Κρατικῶν καὶ Τοπικῶν,
Ἅγιοι Ἡγούμενοι, Ὁσιώτατες Γερόντισσες, Ὁσιώτατοι Μοναχοὶ καὶ Μοναχές,
Προσφιλέστατοι Σύνεδροι,
«Σήμερον ἡ Χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἡμᾶς συνήγαγεν»(1) εἰς τὴν Ἱερὰν Μονὴν ταύτην, ὑπὸ τὴν σκέπην τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, τῆς Παναγίας Σουμελᾶ, εἰς τὰ πλαίσια τῶν ΙΓ΄ ΠΑΥΛΕΙΩΝ, διὰ νὰ ἐξετάσωμεν τὸ θέμα: «Ο ΙΕΡΟΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΚΑΙ Ο ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ», ἐπ’ εὐκαιρίᾳ τῆς συμπληρώσεως 1600 ἐτῶν ἀπὸ τῆς ὁσιακῆς κοιμήσεως ἐν Κυρίῳ τοῦ ἐν λόγῳ μεγάλου Ἁγίου Πατρὸς καὶ Οἰκουμενικοῦ Διδασκάλου τῆς Ἐκκλησίας (+407 – 2007).
Συγχαίρομεν ἐκ προοιμίου τὸν ἀγαπητὸν Ἀδελφὸν ἅγιον Βεροίας, τόσον διὰ τὴν ἐπιλογὴν τοῦ θέματος, ὅσον καὶ δι’ ἐκείνην τοῦ χώρου διεξαγωγῆς τῆς ἡμερίδος. Ὁ Μοναχισμός, ἐλλαμπόμενος ὑπὸ τοῦ Θαβωρίου φωτός, εὑρισκόμενος ἐν ὑπακοῆ πίστεως καὶ κοινωνίᾳ ἀγάπης πρὸς τὸν εἰς τύπον καὶ ἐν τόπῳ Χριστοῦ ἱστάμενον οἰκεῖον Ἐπίσκοπον καὶ δι’ αὐτοῦ μὲ ὅλην τὴν Ἐκκλησίαν, βιῶν καθημερινῶς τὰ ἔσχατα ὡς κατενώπιον τοῦ Ἐρχομένου κρῖναι ζῶντας καὶ νεκρούς, εἶναι ἡ περισσότερον γρηγοροῦσα συνείδησις καὶ ἡ προφητικοτέρα φωνὴ τῆς Ἐκκλησίας. Εἰς ἡμέρας πνευματικοῦ αὐχμοῦ καὶ ψυχικῆς ξηρασίας, ὅπως αἱ ἰδικαί μας, κατὰ τὰς ὁποίας ἡ παγκοσμιοποίησις τῆς ὑλοφροσύνης ὁδηγεῖ τοὺς ἀνθρώπους, καὶ ἀτυχῶς πλείστους Χριστιανούς, ἀγεληδὸν εἰς μανικὴν ἀναζήτησιν ἑνὸς χονδροκομμένου εὐδαιμονισμοῦ μὲ ἄφευκτον κατάληξιν εἰς αὐτὸν τὸν δαιμονισμόν, ὁ Μοναχισμὸς ἔχει λόγον πάνυ ὠφέλιμον καὶ σωτήριον νὰ μᾶς εἴπῃ. Λόγον, ὁ ὁποῖος εἶναι ἀπόσταγμα πείρας ἐνθέου, καρπὸς κοινωνίας Θεοῦ, λόγος, πράγματι, ζωῆς. Ἡ ἄνοδος ἡμῶν ἐξ ἄλλου ἐδῶ, εἰς ὄρος ὑψηλόν, ἥσυχον, μακρὰν τοῦ θορύβου τῶν πόλεων, τῆς μοναχικῆς ἀσκήσεως καὶ ἡσυχίας κατάλληλον, ὑπὸ τὴν μητρικὴν σκέπην τῆς Ἀειπαρθένου Θεοτόκου, τῆς ἐφόρου ὄχι μόνον τοῦ Μοναχισμοῦ, ἀλλὰ καὶ τοῦ εὐσεβοῦς Ποντιακοῦ Ἑλληνισμοῦ, ὅπου διαπρεπεῖς εἰσηγηταὶ καὶ εἰσηγήτριαι, ἐκ τοῦ περισσεύματος τῆς καρδίας καὶ τῆς σοφίας των, ἀλλὰ καὶ ἐκ τῆς προσωπικῆς των μοναχικῆς πείρας, ἐν κοινωνίᾳ πνεύματος μετὰ τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου, θὰ μᾶς δώσουν στοιχεῖα στηρικτικά, ὁδηγητικὰ καὶ φωτιστικὰ τόσον διὰ τὴν πορείαν ἡμῶν ὡς Μοναχῶν, ὅσον καὶ διὰ τὴν περαιτέρω αὔξησιν καὶ καρποφορίαν τοῦ μοναχικοῦ ἰδεώδους εἰς τὰς ἡμέρας ἡμῶν, δημιουργεῖ προϋποθέσεις μεγαλυτέρας ἐπιτυχίας τοῦ σκοποῦ τῆς Μοναστικῆς αὐτῆς Συνάξεως.
Ἀγαπητοί μου, ἐκ πρώτης ὄψεως, κάποιος ἀμύητος θὰ ἐνόμιζεν ὅτι Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, κατ’ ἐξοχὴν κοινωνικὸς ἐκκλησιαστικὸς ἐργάτης καὶ ρήτωρ, δὲν θὰ ἦτο ίδιαιτέρως ἁρμόδιος νὰ μᾶς εἴπῃ λόγον περὶ Μοναχισμοῦ, ἡσυχίας, σιωπῆς κ.λπ. Ὅμως, ὅπως ὅλοι καλῶς γνωρίζετε, συμβαίνει ἀκριβῶς τὸ ἀντίθετον! Ὁ ἱερὸς Ἰωάννης δὲν ἦτο ἕνας ἐξωστρεφὴς ἀκτιβιστὴς ἤ ἕνας λάλος ἠθικολόγος, ἀλλ’ ἦτο κατ’ ἐξοχὴν ἐργάτης τοῦ ἔσω ἀνθρώπου, τῆς ἀδιαλείπτου προσευχῆς, τῆς καθ’ ἑκάστην ἀγρυπνίας, τῆς εἰς ἄκρον αὐστηρᾶς νηστείας, τῆς ἐμπόνου αὐτοεξετάσεως, τῆς λιπαρᾶς μελέτης τῶν Γραφῶν, τῆς διαρκοῦς εἰς βάθος ἐπαναγωγῆς, τοῦ ἀδυσωπήτου ἀγῶνος κατὰ τῶν παθῶν, τῆς συμμέτρου καλλιεργείας πασῶν τῶν εὐαγγελικῶν ἀρετών, τῆς διαρκοῦς ἐκζητήσεως τοῦ φωτὸς τοῦ προσώπου τοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς ἀδιακόπου κοινωνίας μετ’ Αὐτοῦ. Ὑπενθυμίζω ὅτι νεαρώτατος ἔζησεν ἐπὶ ἑξαετίαν ὅλην ὡς Ἀσκητής. Ἐπὶ τετραετίαν μὲν ὡς ὑποτακτικὸς Σύρου τινὸς ἀναχωρητοῦ - ἆρα εἶχεν ἄμεσον ἐμπειρίαν τῆς μακαριζομένης ὑπακοῆς – καὶ ἐπὶ διετίαν μόνος, ὡς ἐρημίτης, εἰς ἕν ἀπομεμακρυσμένον σπήλαιον. «Νυσσόμενος ὑπὸ τοῦ συνειδότος μὴ ἀρκεῖσθαι τοῖς ἐν τῆ πόλει πόνοις, σφριγώσης τῆς νεότητος, εἰ καὶ σῶον ἦν τὸ φρονοῦν, καταλαμβάνει τὰ πλησίον ὄρη», καθὼς μᾶς διηγεῖται ὁ βιογράφος του Παλλάδιος Ἑλενουπόλεως. «Καὶ περιτυχὼν γέροντι Σύρῳ, ἐγκράτειαν τημελοῦντι, ἀπομιμεῖται τὴν σκληραγωγίαν, χρονίσας παρ’ αὐτῶ δὶς δύο ἔτη, ἀπομαχόμενος ταῖς τῆς ἡδυπαθείας σπιλάσιν. Ὡς δὲ ρᾶον περιεγένετο τούτων, οὐ πόνῳ τοσοῦτον, ὅσον λόγῳ, ἀναχωρεῖ ἐν σπηλαίῳ μόνος, γλιχόμενος ἀδηλίας. Κἀκεῖ διατρίψας τρὶς ὀκτὼ μῆνας, ἄϋπνος διετέλει τὸ πλεῖστον, ἐκμανθάνων τὰς τοῦ Χριστοῦ διαθήκας, πρὸς ἐξοστρακισμὸν τῆς ἀγνοίας. Μὴ ἀναπεσὼν δὲ τὸν τῆς διετίας χρόνον, μὴ νύκτωρ, μὴ καθ’ ἡμέραν, νεκροῦται τὰ ὑπὸ γαστέρα πληγεὶς ἀπὸ τοῦ κρύου τὰς περὶ τοὺς νεφροὺς δυνάμεις».(2) Ἦτο, λοιπόν, Μοναχός, καὶ μάλιστα μαρτυρικοῦ φρονήματος, ἀσκητὴς μέχρις αἵματος, ἀληθῶς «τοῦ Χριστοῦ» ἄνθρωπος, κατὰ Παῦλον, ἐξ οὗ καὶ προθύμως «ἐσταύρωσε τὴν σάρκα σὺν τοῖς παθήμασι καὶ ταῖς ἐπιθυμίαις»,(3) καὶ μάλιστα μέχρι σοβαρᾶς βλάβης τῆς σωματικῆς του ὑγείας. Σοβαρὰ ἀσθένεια τῶν νεφρῶν τὸν συνώδευε πλέον διὰ βίου. Ὅταν ἔλεγεν ὅτι «ὁ βίος τῶν ἐσταυρωμένων μοναχῶν γλυκύτερός ἐστι καὶ ποθεινότερος»,(4) ὡμίλει ἐκ πείρας. Ὅλος του ὁ βίος, καὶ μετὰ τὴν ἐπιστροφὴν ἐκ τοῦ ἐρημητηρίου εἰς τὸν κόσμον καὶ τὴν εἴσοδόν του εἰς τὴν Ἱερωσύνην, καὶ καθ’ ὅλην τὴν ἀρχιερατείαν του καὶ μέχρι τῆς μακαρίας κοιμήσεώς του, ἦτο ὁ βίος ἀληθοῦς Μοναχοῦ ἐσταυρωμένου διὰ τὸν Κύριον, παρθένου, μανικοῦ ἐραστοῦ τοῦ Ἐσταυρωμένου, ἀκτήμονος, νήφοντος, νηστευτοῦ, προσευχομένου, ἀγρυπνοῦντος. Ὅταν λέγῃ ὅτι οἱ Μοναχοὶ «τὰς νύκτας ἡμέρας ποιοῦσιν, ἐν εὐχαριστίαις καὶ ψαλμωδίαις διάγοντες»(5), ἡμεῖς ἐνθυμούμεθα τὰς ἰδικάς του ἀτελευτήτους ἀγρυπνίας καὶ τὸν βλέπομε εἰς τοὺς περιφήμους «βαστακτῆρας» του, ἀπὸ τοὺς ὁποίους ἐκρέμα τὰς ἁγίας χεῖρας του διὰ νὰ μπορῆ νὰ προσεύχεται ὀρθοστάδην ὅλη τὴν νύκτα!. Ὅσα, λοιπόν, περὶ Μοναχισμοῦ εἶπε καὶ ἔγραψεν ὁ πολὺς Ἰωάννης, δὲν ἦσαν προϊόντα σχολαστικοῦ σπουδαστηρίου, δὲν ἦσαν ἀκαδημαϊκαὶ γνώσεις ἤ εὐφυῆ καὶ ὡραῖα διανοητικὰ κατασκευάσματα, ἀλλὰ πεῖρα προσωπική, βίωμα ἰδικόν του, ἐμπειρία ἁγιοπνευματική. Δὲν ἦτο μαθών, ἀλλὰ παθὼν τὰ θεῖα!... Ἔδωσε αἷμα καὶ ἔλαβε Πνεῦμα!... Καὶ αὐτὸ τὸ Πνεῦμα μετέδιδε εἰς κάθε ἐραστὴν τῆς μοναχικῆς ζωῆς καὶ εἰς κάθε ἐφιέμενον τῆς εὐαγγελικῆς τελειώσεως.
Μακαρίζει ὁ ἱερὸς Πατὴρ τοὺς Μοναχοὺς, «τοὺς ἐν ὄρεσι, τοὺς ἐν σπηλαίοις, τοὺς μὴ γεγαμηκότας, τοὺς τὸν ἀπράγμονα βίον ζῶντας»,(6) οἱ ὁποῖοι «ἀγορὰς καὶ πόλεις καὶ τοὺς ἐν μέσῳ φυγόντες θορύβους, τὸν ἐν ὄρεσι βίον εἴλοντο, τὸν οὐδὲν ἔχοντα κοινὸν πρὸς τὰ παρόντα, τὸν οὐδὲν ἀνθρώπινον ὑπομένοντα, οὐ λύπην βιοτικήν, οὐκ ὀδύνην, οὐ φροντίδα τοσαύτην, οὐ κινδύνους, οὐκ ἐπιβουλάς, οὐ βασκανίαν, ού ζηλοτυπίαν, οὐκ ἔρωτας ἀτόπους, οὐκ ἄλλο τῶν τοιούτων οὐδέν».(7) Τοὺς ἔχει εἰς τὴν συνείδησίν του πάρα πολὺ ὑψηλά. Τοὺς ἐπαινεῖ καὶ τοὺς θαυμάζει: «τοὺς τὰς ἐρήμους κατειληφότας μοναχοὺς ἐπαινῶ καὶ θαυμάζω», διακηρύττει.(8) Τοὺς ὀνομάζει «φωστῆρας τῆς οἰκουμένης».(9) Πιστεύει ὅτι «ὡς ἄγγελοι διάγουσιν ἐν οὐρανῶ»,(10) ὅτι εἶναι «τῶν ἀγγέλων ἴσοι, ξένοι καὶ παρεπίδημοι τῶν ἐνταῦθα ὄντες».(11) Ἀναφερόμενος εἰς τὰ πλήθη τῶν Μοναχῶν, οἱ ὁποῖοι ἐπόλισαν τὴν αἰγυπτιακὴν ἔρημον, λέγει χαρακτηριστικῶς: «καὶ νῦν ἐλθὼν εἰς τὴν ἔρημον τῆς Αἰγύπτου, παραδείσου παντὸς βελτίω τὴν ἔρημον ταύτην ὄψει γεγενημένην, καὶ χοροὺς ἀγγέλων μυρίους ἐν ἀνθρωπίνοις σχήμασι … καὶ συλλόγους παρθένων».(12) Θεωρεῖ ὁ θεῖος Ἰωάννης ὅτι οἱ Μοναχοὶ εὑρίσκονται εἰς τὴν μακαρίαν ἐκείνην προπτωτικὴν κατάστασιν τοῦ Ἀδάμ, ἄν ὄχι καὶ εἰς ἀκόμη ὑψηλοτέραν: «Παντὸς πάθους ἡ ψυχὴ (αὐτῶν) καὶ νοήματος ἐλευθέρα, λεπτὴ καὶ κούφη, καὶ τοῦ λεπτοτάτου ἀέρος σφόδρα καθαρωτέρα. Ἔργον δὲ αὐτοῖς, ὅπερ ἦν καὶ τῶ Ἀδὰμ παρὰ τὴν ἀρχὴν καὶ πρὸ τῆς ἁμαρτίας, ὅτε τὴν δόξαν ἠμφιεσμένος ἦν καὶ τῶ Θεῶ μετὰ παρρησίας ὡμίλει, καὶ τὸ χωρίον ἐκεῖνο τὸ πολλῆς γέμον μακαριότητος ὤκει. Τί γὰρ οὗτοι χεῖρον ἐκείνου διάκεινται, ὅτε πρὸ τῆς παρακοῆς ἐτέθη ἐργάζεσθαι τὸν παράδεισον; Οὐδεμία φροντὶς ἦν αὐτῶ βιοτική; ἀλλ’ οὐδὲ τούτοις. Θεῶ διελέγετο μετὰ καθαροῦ συνειδότος; τοῦτο καὶ οὗτοι˙ μᾶλλον δὲ καὶ πολλῶ μείζονα ἔχουσι παρρησίαν ἐκείνου, ὅσῳ καὶ μείζονος ἀπολελαύκασι χάριτος διὰ τῆς τοῦ Πνεύματος χορηγίας».(13) Ὑπογραμμίζει ὅτι αὐτὰ δὲν ἰσχύουν μόνον διὰ τοὺς ἄνδρας, ἀλλ’ ἰσχύουν ἐξ ἴσου καὶ διὰ τὰς γυναῖκας, τὰς Μοναχάς: «Καὶ ταῦτα οὐκ ἐπ’ ἀνδράσι μόνον, ἀλλὰ καὶ ἐν γυναικείᾳ φύσει κρατοῦντα εὕροι τις ἄν. Καὶ γὰρ καὶ ἐκεῖναι οὐχ ἧττον ἀνδρῶν φιλοσοφοῦσιν … Κοινὸς γὰρ αὐταῖς καὶ ἀνδράσιν ὁ πόλεμος πρὸς τὸν διάβολον καὶ τὰς ἐξουσίας˙ καὶ οὐδαμοῦ τὸ τῆς φύσεως ἀπαλὸν ἐμπόδιον γίνεται ταῖς τοιαύταις συμβολαῖς˙ οὐ γὰρ σωμάτων φύσει, ἀλλὰ ψυχῆς προαιρέσει ταῦτα κρίνεται τὰ παλαίσματα. Διὰ τοῦτο καὶ γυναῖκες ἀνδρῶν μᾶλλον ἠγωνίσαντο πολλάκις καὶ σφοδρότερα τρόπαια ἔστησαν».(14) Τὰς Μοναχὰς μάλιστα ὀνομάζει νύμφας τοῦ Βασιλέως τῶν ὅλων: «Σκεῦος ἱερατικὸν ἡ παρθένος, πορφυρίς, ἥν οὐκ ἔξεστιν ἀλλῳ πλὴν τῶ τῶν ὅλων Βασιλεῖ προσηρμόσθαι, νύμφη γάμον ἀεὶ κεκτημένη παρθένον».(15)
Κατὰ τοὺς χρόνους τῆς μοναχικῆς ἀσκήσεώς του εἰς τὴν ἔρημον ὁ Χρυσόστομος ἔγραψε λαμπρὰς περὶ τὸν ἀσκητικὸν βίον πραγματείας, ἐπιστολικῆς ἐπὶ τὸ πλεῖστον μορφῆς, αἱ ὁποῖαι προδίδουν τὰ ὑψηλὰ πνευματικά του μέτρα, τὴν καθαρότητα τῆς καρδίας του, τὴν νῆψιν καὶ λεπτότητα τοῦ νοός του. Ἔγραψε τρεῖς πραγματείας δι’ ἐκείνους ποὺ κατηγοροῦν καὶ πολεμοῦν τὸν μοναχικὸν βίον – Πρὸς τοὺς πολεμοῦντας τοῖς ἐπὶ τὸ μονάζειν ἐνάγουσιν: α) Πρὸς τοὺς κατηγόρους, β) Πρὸς ἄπιστον πατέρα, καὶ γ) Πρὸς πιστὸν πατέρα. Πρόκειται διὰ μίαν θερμὴν καὶ ἐμπεριστατωμένην ἀπολογίαν ὑπὲρ τοῦ Μοναχισμοῦ, τὸν ὁποῖον παρουσιάζει ὡς τὴν πραγματικὴν φιλοσοφίαν, καὶ προτρέπει τοὺς πιστοὺς γονεῖς νὰ στέλλουν τὰ παιδιά των εἰς μοναχικὰς ἀδελφότητας πρὸς ἐκπαίδευσιν. Ἔγραψεν ἐπίσης δύο ἀλληλοσυμπληρουμένας πραγματείας Περὶ Κατανύξεως, αἱ ὁποῖαι ἀπευθύνονται Πρὸς Δημήτριον Μονάζοντα ἡ πρώτη, καὶ Πρὸς Στελέχιον ἡ δευτέρα. Εἰς αὐτὰς κατακρίνει τὴν ἀναλγησίαν καὶ ἀκηδίαν, ποὺ ἀπονεκρώνουν τὴν πνευματικὴν ζωὴν καὶ ὁμιλεῖ περὶ τῆς ἀνάγκης τοῦ κατὰ Θεὸν πένθους; «Πενθεῖν δὴ χρεῖ καὶ δακρύειν καὶ ὀδύρεσθαι οὐ μίαν οὐδὲ δευτέραν ἡμέραν μόνον, ἀλλὰ τὸν βίον ἅπαντα»,(16) καθ΄ ὅσον τοιουτοτρόπως ἡ ψυχὴ ἔρχεται εἰς αἴσθησιν τῆς ματαιότητος τῶν παρόντων –«τῆς ψυχῆς διὰ τοῦ πένθους … καθάπερ ἐν ἱερῶ τινι τόπῳ παιδευομένης τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τὴν οὐδένειαν, τοῦ παρόντος αἰῶνος τὸ ἐπίκαιρον, τῶν βιοτικῶν τὸ εὔφθαρτόν τε καὶ ἄστατον, τῆς σκηνῆς τῶν γινομένων τὴν ὑπόκρισιν»(17) καὶ ἑπομένως, εἰς εἰλικρινῆ μετάνοιαν. Θεωρεῖ τὴν φυλακὴν τῶν αἰσθήσεων ἀπαραίτητον προϋπόθεσιν διὰ τὴν ἐπίτευξιν τῆς κατανύξεως, τὴν ὁποίαν ὀνομάζει πολυτελὲς μῦρον.(18) Ὡς πρῶτον βῆμα τῆς ἀκριβοῦς τηρήσεως τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ λογίζεται τὴν ἀποταγήν, τὴν ἀπομάκρυνσιν ἀπὸ τὰ βιωτικὰ καὶ τὴν μετάβασιν εἰς τὴν ἡσυχίαν, ὅπου εἶναι εὐχερὴς ἡ εἰς ἑαυτὸν συγκέντρωσις, τονίζει δὲ τὴν ἀνάγκην νὰ ἔχωμεν πάντοτε πρὸ ὀφθαλμῶν τὴν καταφθάνουσαν ἡμέραν τῆς Κρίσεως. Ἔγραψεν ἐπίσης ὁ Ἅγιος καὶ δύο ἐπιστολιμαίας πραγματείας Πρὸς Θεόδωρον (πιθανὸν τὸν κατόπιν γενόμενον Ἐπίσκοπον Μομψουεστίας): α) Πρὸς Θεόδωρον Μοναχὸν καὶ β) Πρὸς Θεόδωρον ἐκπεσόντα. Εἰς τὴν πρώτην προσπαθεῖ νὰ ἀναχαιτίσῃ τὴν ἐπιθυμίαν νέου μοναχοῦ νὰ ἐγκαταλείψῃ τὸν στῖβον τῆς ἀσκήσεως καὶ νὰ ἐπανέλθῃ εἰς τὴν τύρβην τῶν ἐγκοσμίων, πρᾶγμα τὸ ὁποῖον καὶ -ὀρθῶς - θεωρεῖ ὡς καταπάτησιν τῶν πρὸς Χριστὸν συνθηκῶν καὶ λιποταξίαν. «Ταῦτα φρίττω, ἐπὶ τούτοις ἀλγῶ, διὰ ταῦτα φοβοῦμαι καὶ τρέμω», θὰ εἴπῃ, καθ’ ὅσον «ὁ στρατιώτης ἅπαξ γενόμενος, ἐὰν ἁλῶ λιποτακτήσας, περὶ τῶν ἐσχάτων ὁ κίνδυνος».(19) Εἰς αὐτὴν διδάσκει ἐπίσης ὅτι ὁ Μοναχισμὸς εἶναι Γάμος μετὰ τοῦ Χριστοῦ καὶ ὁ ἀποκαρεὶς δὲν δύναται νὰ ἐγκαταλείψῃ τὸ Σχῆμα ἐπιζητῶν ἀνθρώπινον γάμον, διότι τὸ τοιοῦτον εἶναι μοιχεία εἰς βάρος αὐτοῦ τοῦ Χριστοῦ: «Δίκαιος ὁ γάμος, σύμφημι κἀγώ… σοὶ δὲ οὐκέτι δυνατὸν τὰ δίκαια τοῦ γάμου φυλάξαι. Τὸν γὰρ ἐπουρανίῳ συναφθέντα Νυμφίῳ, Τοῦτον μὲν ἀφεῖναι, γυναικὶ δὲ ἑαυτὸν συνάψαι, μοιχεία τὸ πρᾶγμα, κἄν μυριάκις αὐτὸ γάμον καλῆς˙ μᾶλλον δὲ καὶ μοιχείας τοσούτῳ δεινότερον, ὅσῃ κρείττων ἀνθρώπων Θεός».(20) Εἰς τὴν Πρὸς Θεόδωρον ἐκπεσόντα διαζωγραφίζει τὴν ἀνάγκην τῆς μετανοίας, ἀλλὰ καὶ τὴν δύναμιν αὐτῆς, ἐνῶ πολεμᾶ ἐπιτυχέστατα τὴν ἀπελπισίαν, ἡ ὁποία ἐγκυμονεῖ ὄντως τὸν ἔσχατον κίνδυνον διὰ τὸν ὑποσκελισθέντα ἄνθρωπον καὶ μάλιστα τὸν ἐκπεσόντα Μοναχόν.
Ἀλλ’ ἔγραψεν, ἀγαπητοί, ὁ μακάριος Ἰωάννης καὶ πραγματείαν ὑπὸ τὸν τίτλον: «Σύγκρισις βασιλικῆς δυναστείας καὶ πλούτου καὶ ὑπεροχῆς πρὸς Μοναχὸν συζῶντα τῆ ἀληθείᾳ καὶ κατὰ Χριστὸν φιλοσοφίᾳ». Ὁ Πλάτων εἰς τὴν Πολιτείαν του ἐκφράζει τὴν ἄποψιν ὅτι ὁ ἀληθινὸς φιλόσοφος ὑπερέχει τοῦ κοσμικοῦ ἄρχοντος. Καὶ οἱ Στωικοὶ ἐπίσης ἐφρόνουν τὸ αὐτό. Ἡ κοσμικὴ ἀντίληψις καὶ νοοτροπία ἐκτιμᾶ μεγάλως τὴν δύναμιν, τὴν ἐξουσίαν, τὸν πλοῦτον, τὴν δόξαν τοῦ κόσμου τούτου. Κορύφωμα καὶ συνισταμένη τούτων ἐθεωρεῖτο παλαιότερον ἡ Βασιλεία. Σήμερον οὕτω θὰ ἐθεώρουν ἄλλοι ἴσως τὸν οὕτω πως ἀδοκίμως ἀποκαλούμενον Πλανητάρχην καὶ ἄλλοι ἐνδεχομένως τὸν πανίσχυρον «μάνατζερ» ἑνὸς πολυεθνικοῦ ἐπιχειρηματικοῦ κολοσσοῦ. Εἰς τοὺς χρόνους τοῦ ἱεροῦ Πατρὸς ὅμως, καὶ ἐπὶ πολλοὺς μετὰ ταῦτα αἰῶνας, ὁ Βασιλεὺς ἦτο ὁ τύπος τοῦ πλέον ἐπιτυχημένου, τοῦ πλέον ἰσχυροῦ καὶ εὐτυχοῦς ἀνθρώπου. Ὁ Χρυσόστομος ἀντιθέτως ἀποδεικνύει ὅτι ὁ πλέον ἐπιτυχημένος, ὁ εὐτυχέστερος, ὁ ἐνδοξώτερος, ὁ ἰσχυρότερος, ὁ εὐτυχέστερος ἄνθρωπος εἶναι ὁ ταπεινός, ὁ ἀκτήμων, ὁ κατὰ κόσμον ἀδύνατος Μοναχός, ὁ ἐργάτης αὐτὸς τῆς κατὰ Θεὸν φιλοσοφίας. Αὐτὸς εἶναι ὁ πραγματικὸς Βασιλεύς, καὶ ὄχι ὁ κοσμικὸς Βασιλεύς. Ὁ δεύτερος κυριαρχεῖ εἰς πόλεις, χώρας καὶ λαούς, ἐνῶ πιθανὸν ὁ ἴδιος νὰ κυριαρχεῖται ὑπὸ ποικίλων παθῶν καὶ νὰ εἶναι δοῦλος των, ἐνῶ ὁ πρῶτος κυριαρχεῖ ἐπὶ τῶν ψυχικῶν παθῶν καὶ εἶναι τούτων ἐλεύθερος. Ὁ Βασιλεὺς πολεμεῖ βαρβάρους καὶ ἐγείρει κατ’ αὐτῶν τρόπαια, ἀλλ’ ὁ Μοναχὸς πολεμεῖ, νικᾶ καὶ κατατροπώνει δαίμονας. Ὁ Βασιλεὺς δωρίζει εἰς τοὺς ἀνθρώπους ὑλικὰ ἀγαθά, ὁ Μοναχὸς πνευματικὴν χάριν. Ἡ βασιλικὴ ἐξουσία εἶναι πρόσκαιρος καὶ ἐπισφαλής, ἀλλ’ ὁ ἀμητὸς τοῦ μονήρους βίου ἐκτείνεται εἰς τὴν αἰωνίαν ζωὴν καὶ μακαριότητα. Ὁ Βασιλεὺς τρέμει τὸν θάνατον, ἐνῶ ὁ Μοναχὸς δὲν τὸν φοβεῖται, διότι δι’ αὐτοῦ ἔρχεται πρὸς τὸν ποθούμενον Χριστόν. Ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν ἄλλην ζωὴν τοῦ Μοναχοῦ ἡ κατάστασις θὰ εἶναι ἀπείρως ὑπερτέρα τῆς τοῦ Βασιλέως: «Εἰδὲ καὶ τὸν αἰῶνα τὸν μέλλοντα βουληθείημεν ἐξετάζειν, τὸν μὲν (Μοναχὸν) ὀψόμεθα λαμπρὸν καὶ περίβλεπτον ἁρπαζόμενον ἐν νεφέλαις εἰς ἀπάντησιν τοῦ Κυρίου εἰς ἀέρα …ὁ δὲ βασιλεύς, ἐὰν μὲν δικαίως φανείη καὶ φιλανθρώπως διοικήσας τὴν ἀρχήν, (πολὺ δὲ τοῦτο σπάνιον), ἐλάττονος ἔσται σωτηρίας τε καὶ τιμῆς˙ οὐ γὰρ ἴσον, οὐκ ἴσον βασιλεύς τε χρηστὸς καὶ Μοναχὸς, ἄκρως τῆ τοῦ Θεοῦ λατρείᾳ συζῶν».(21) Διὰ ταῦτα καὶ προτρέπει νὰ ζηλώσωμεν τὸν Μοναχόν, νὰ γίνωμεν μιμηταὶ τῆς ἰδικῆς του φιλοσοφίας, ἐπιλέγων: «εὔξαι γενέσθαι τῶ δικαίῳ παραπλήσιος».(22) Νομίζω ὅτι καλὸν εἶναι νὰ ἔχωμεν συχνάκις πρὸ ὀφθαλμῶν αὐτά, διὰ νὰ δυνάμεθα νὰ ἀνθιστάμεθα εὐχερέστερον εἰς τὸν ὁσημέραι πληθυνόμενον καὶ θρασεῖαν κεφαλὴν ἐγείροντα πειρασμὸν τῆς ἐκκοσμικεύσεως, ὁ ὁποῖος δὲν ἐξαιρεῖ συνήθως τῶν προσβολῶν του οὐδὲ τὰ Μοναστήρια, ἀκόμη, κἄποτε, καὶ αὐτὰ τὰ ἀσκητήρια.
Ἀλλὰ δὲν δυνάμεθα νὰ μὴ ἀναφέρωμεν, ἀγαπητοί, ἔστω καὶ ἐπιτροχάδην καὶ ἄλλας ἀσκητικὰς πραγματείας τοῦ Χρυσοστόμου, ὡς ἡ περίφημος Περὶ Παρθενίας, οἱ Πρὸς Σταγείριον τρεῖς παραινετικοὶ Λόγοι, ἡ Πρὸς τοὺς ἔχοντας Παρθένους συνεισάκτους καὶ ἡ Περὶ τοῦ τὰς Κανονικὰς μὴ συνοικεῖν ἀνδράσιν. Αἱ δύο τελευταῖαι, γραφεῖσαι τῶ 398, φανεροῦν τὴν ἀγωνίαν τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως πλέον καὶ ὑπευθύνου ποιμένος διὰ τὴν ἄμεμπτον βιοτὴν καὶ τὸ ἀσκανδάλιστον τῶν μετερχομένων τὸν μοναχικὸν βίον, προκειμένου νὰ μὴ συμβαίνουν ἠθικὰ ναυάγια καὶ ὁδηγοῦνται εἰς ἀπώλειαν ψυχαί, αἱ ὁποῖαι καλῶς εἶχον ξεκινήσει τὸ πρῶτον.
Δὲν ἐπιθυμῶ νὰ ἐπεκταθῶ περισσότερον. Τὰ ἀναφερθέντα εἶναι ἱκανὰ νὰ δώσουν καλὴν ἀφορμὴν εἰς τοὺς σοφοὺς εἰσηγητάς, οἱ ὁποῖοι θὰ τιμήσουν τὸ βῆμα τοῦτο, διὰ νὰ ἐμβαθύνουν περισσότερον εἰς τὸ θέμα καὶ νὰ ἀναπτύξουν ἐμβριθέστερον τὰς ἐπὶ μέρους συνιστῶσας του. Μὲ τὴν ὁλοκάρδιον, λοιπόν, εὐχήν, ὅπως, χάριτι καὶ βοηθείᾳ τῆς Παναγίας τῆς Σουμελιωτίσσης ἀφ’ ἑνὸς καὶ τοῦ Χρυσορρήμονος Ἰωάννου ἀφ’ ἑτέρου, δεχθῶμεν πάντες πλούσιον τὸν φωτισμὸν καὶ τὴν ἐνίσχυσιν τοῦ Θεοῦ εἰς τὴν πορείαν τῆς στενῆς καὶ τεθλιμμένης ὁδοῦ τῆς μοναχικῆς πολιτείας, ἕως οὗ φθάσωμεν ἀσφαλῶς καὶ μὲ ἀναμμένην τὴν λαμπάδα τῆς παρθενίας, τῆς σωφροσύνης, τῆς ὑπομονῆς, τοῦ θείου ἔρωτος καὶ τῆς πρὸς πάντας ἀδελφικῆς ἀγάπης εἰς τὸν θεῖον νυμφῶνα τῆς δόξης, «ὅπου ἦχος καθαρὸς ἑορταζόντων καὶ βοώντων ἀπαύστως: Κύριε, δόξα Σοι!», μετὰ χαρᾶς κηρύσσω τὴν ἔναρξιν τῆς ἡμερίδος ταύτης.-
Σημειώσεις
1. Κεκραγάριον Βαΐων.
2. Διάλογος Ἱστορικὸς Παλλαδίου… Ε.Π.Ε. 1, σ. 94 καὶ 96.
3. Γαλ. 5, 24.
4. Κατὰ Ματθαῖον ΞΗ΄ ΕΠΕ 11, 658.
5. Κατὰ Ματθαῖον ΝΕ΄, ΕΠΕ 11, 238.
6. Κατὰ Ματθαῖον ΞΗ΄, ΕΠΕ 11, σ. 658.
7. Ἔνθ’ ἀνωτ. σ. 658-660.
8. Κατὰ Ματθαῖον ΝΕ΄, ΕΠΕ 11, σ. 226.
9. Κατὰ Ματθαῖον ΞΗ΄, ΕΠΕ 11, σ. 660.
10. Ἔνθ’ ἀνωτ.
11. Κατὰ Ματθαῖον ΞΘ΄, ΕΠΕ 11, σ. 764.
12. Κατὰ Ματθαῖον Η΄, ΕΠΕ 9, σ. 272 -274.
13. Κατὰ Ματθαῖον ΞΗ[, ΕΠΕ 11, σ. 660.
14. Κατὰ Ματθαῖον Η΄, σ. 274.
15. Εἰς τὴν Πρωτομάρτυρα καὶ Ἀπόστολον Θέκλαν, ΕΠΕ 37, σ. 288.
16. Πρὸς Δημήτριον Μονάζοντα, ΕΠΕ 28, σ. 662.
17. Ἔνθ’ ἀνωτ., σ. 664.
18. Πρὸς Στελέχιον, ἔνθ’ ἀνωτ. σ. 676.
19. Πρὸς Θεόδωρον Μοναχόν, ΕΠΕ 28, σ. 718.
20. Ἔνθ’ ἀνωτ., σ. 728.
21. Σύγκρισις Βασιλικῆς Δυναστείας πρὸς Μοναχόν, ΕΠΕ 28, σ. 604-606.
22. Ἔνθ’ ἀνωτ. σ. 606.
