Πρός
ἁπάσας τάς Ἱ. Μονάς
καί τά Ἱ. Ἡσυχαστήρια
τῆς καθ' Ἡμᾶς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν
Ἐνταῦθα
ΥΠΟΤΥΠΩΣΗ ΥΓΙΑΙΝΟΝΤΩΝ ΛΟΓΩΝ
Ἀγαπητοί μου,
Δέν θά σᾶς γράψω γιά τήν ἱστορία τοῦ ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ οὔτε γιά τήν μεγάλη ἀξία τοῦ πανίερου αὐτοῦ θεσμοῦ στό χῶρο τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἄλλωστε τήν θεολογική θεμελίωση τοῦ μοναστικοῦ ἰδεώδους μπορεῖτε κάλλιστα καί πάλιν νά διαβάσετε στά σοφά συγγράμματα τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καί μάλιστα τῶν ἀσκητικῶν Πατέρων καί Ὁσίων ἀναχωρητῶν: Στούς θεοφόρους καί αὐγασθέντες ὑπό τοῦ Παναγίου Πνεύματος Μέγα Βασίλειο, Μακάριο τόν Αἰγύπτιο, Γρηγόριο Νύσσης, Ἱερό Χρυσόστομο, Ἐφραίμ καί Ἰσαάκ τῆς Συριακῆς Γραμματείας, Θεόδωρο Στουδίτη, Βαρσανούφιο καί Δωρόθεο ἀλλά καί στούς μεγάλους ἡσυχαστές Πατέρες τοῦ 14ου αἰώνα Γρηγόριο Σιναΐτη, Γρηγόριο Παλαμᾶ, καί τῆς νεωτέρας ἐποχῆς Νικόδημο τόν Ἁγιορείτη θά βρεῖτε τά ὑπέροχα θησαυρίσματα γιά τήν κατά Θεόν μόνωση. Ὅλοι αὐτοί ἔζησαν βίωσαν, ἔγραψαν, πρόσφεραν λόγον περί τῶν ἐκλεκτῶν ψυχῶν τῶν μοναχῶν καί περί τῆς ἰσαγγέλου αὐτῆς πολιτείας. Δέν θά σᾶς παραθέσω, λοιπόν, ἐδῶ ἀποσπάσματα ἀπό τά ἔργα τους, ὄχι διότι τοῦτο δέν εἶναι ἐφικτό ἀλλά γιατί θεωρῶ ὅτι μελετᾶτε καί στοχάζεσθε καί διδάσκεσθε συνεχῶς ἀπό τά θεοφόρα γραπτά τους. Ἀλλοίμονον στόν μοναχό πού δέν ἀνατρέχει στή "σοφία τῶν γερόντων" καί πού δέν μαθητεύει στήν ἀρετή καί στήν ἁγιότητα τῶν μεγάλων ἀσκητικῶν μορφῶν.
Στό κείμενό μου αὐτό πού τό ὀνομάζω ΥΠΟΤΥΠΩΣΗ ΥΓΙΑΙΝΟΝΤΩΝ ΛΟΓΩΝ ἐπιθυμῶ νά σᾶς ὑπομνήσω καί νά σᾶς γράψω μερικές πνευματικές καί συνάμα πρακτικές περισσότερο ὑποθῆκες καί συμβουλές οὕτως ὥστε εἰλικρινῶς τά Μοναστήρια μας νἆναι ἀληθινά μοναστήρια, "φροντιστήρια εὐσεβείας", κατοικητήρια ἁγίων ἀφιερωμένων στό Θεό, νἆναι κομμάτια τοῦ πνευματικοῦ οὐρανοῦ καί δοχεῖα τῆς Χάριτος. Ὑποτύπωση λοιπόν ὑγιαινόντων λόγων, δηλαδή λόγων γιά τήν πνευματική σας εὐρωστία καί τήν προκοπή σας ἐν Χριστῷ στούς σημερινούς δυσχερεῖς καιρούς μας.
Ἡ λατρεία εἶναι τό πρώτιστον καί τό βασικότατον ἱερόν καθῆκον τῶν ἀδελφῶν τῆς Ἱ. Μονῆς. Δέν μπορεῖ νά θεωρηθεῖ μοναστική ἀδελφότης λειτουργοῦσα σύμφωνα μέ τούς μοναστικούς κανόνες καί τήν ἁγία Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας χωρίς τήν συνεχῆ λατρεία τοῦ Θεοῦ. Ἄλλωστε γι' αὐτό γίνατε μοναχοί. Γιά νά λατρεύετε καί δοξολογεῖτε ἀδιαλείπτως τόν Ἠγαπημένον Νυμφίον τῆς Ἐκκλησίας, τόν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν. Μή ξεχνᾶτε ποτέ ὅτι ἔργον τῶν ἀγγέλων εἶναι ἡ ἀέναος δοξολογία τοῦ Θεοῦ. Κατά παρόμοιο τρόπο καί οἱ μοναχοί, οἱ ἐπίγειοι ἄγγελοι, κύριο μέλημά τους ἔχουν τήν λατρεία τοῦ Θεοῦ. Ὁλόκληρη ἡ ζωή τοῦ κοινοβίου πρέπει νά διαποτίζεται ἀπό τό ζωντανό νερό τῆς ἀδιάκοπης λατρείας. Γι' αὐτό καί δέν ἐπιτρέπεται ἡ παράλειψη τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν, ἡ μή συμμετοχή καί ἡ μή "κατ' ἀκρίβειαν" τήρηση Τυπικοῦ.
Μέσα στό θέμα αὐτό τῆς Λατρείας εἶναι καί ἡ συμμετοχή τῶν ἀδελφῶν τῆς Ἱ. Μονῆς στή Θ. Λειτουργία καί εἰδικότερα στή Θ. Κοινωνία. Ἐκεῖ στό Κοινό Ποτήριο τῆς Ζωῆς, στή Μυστική Τράπεζα τοῦ Δείπνου τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ θά ἀδελφώνονται οἱ ψυχές. Πόθος καί λαχτάρα ὅλων σας θά εἶναι ἡ συχνή Θ. Κοινωνία κατά τήν διάκρισιν βέβαια τοῦ πνευματικοῦ πατρός. Θά κοινωνεῖτε, λοιπόν, συχνά "μετά φόβου Θεοῦ, πίστεως καί ἀγάπης" καί κατόπιν τῆς καταλλήλου προετοιμασίας καί αὐτό νά σᾶς συνέχει ὅλην τήν ἡμέρα.
Ἕνα ἄλλο ζήτημα εἶναι ἡ ὕπαρξη βιβλιοθήκης στήν Ἱ. Μονή. Τό παράδειγμα πού μᾶς δίδουν ὅλα τά ἀρχαῖα μοναστικά συγκροτήματα, τῶν Βυζαντινῶν χρόνων ἀλλά καί ἐκείνων τῆς Τουρκοκρατίας εἶναι οἱ θαυμάσιες ἐμπλουτισμένες βιβλιοθῆκες καί συγχρόνως ἡ διάθεση τῶν μοναχῶν γιά ἀνάγνωση καί ἐπισταμένη μελέτη. Ἡ Ἱ. Μονή σας ἀπαραιτήτως πρέπει νά ἔχει τήν βιβλιοθήκη της καί ἕνα εἰδικευμένο πρόσωπο νά ἔχει τήν ὅλη ἐπιμέλειά της. Πόσο χαίρεται κανείς ὅταν ἐπισκέπτεται μοναστικές ἀδελφότητες ἑτεροδόξων στήν Εὐρώπη καί βλέπει τίς ἄρτια ὀργανωμένες βιβλιοθῆκες τους. Γιατί καί ἐμεῖς νά ὑστεροῦμε στό σημεῖο αὐτό;
Ἔπειτα χρειάζεται πολλή προσοχή στήν τάξη καί εὐπρέπεια ὅλων τῶν χώρων τῆς Ἱ. Μονῆς. Ὁ χῶρος τῆς Ἱ. Μονῆς σας πρέπει νά εἶναι πολύ καθαρός. Ὅπου ὑπάρχει ἡ δυνατότητα νά διατηρεῖται κῆπος καί νά φυτεύονται δένδρα καί θάμνοι. Πρέπει νά εἶναι ὅλα ὄμορφα, τακτοποιημένα καί τά ἐργαλεῖα τῶν χειρονακτικῶν ἐργασιῶν στή θέση τους. Ἀλλά καί νά ἐπικρατεῖ ἡσυχία, ἠρεμία καί γαλήνη. Δέν ἐπιτρέπονται φωνές καί κοσμικά ἄσματα ἀπό ραδιόφωνα καί τηλεοράσεις. Ἐπίσης καλόν εἶναι νά μή διανέμονται ἔντυπα ἀπροσδιορίστου προελεύσεως, τά ὁποῖα συνῆθως γράφουν ἀκρότητες καί μή ὀρθόδοξες θέσεις, οὔτε καί οἱ Ναοί νά γίνονται ἀποθῆκες διαφόρων εἰδῶν.
Ἡ Ἱερά Μονή πρέπει νά εἶναι ἐργαστήριο ἁγιότητος, ἐσωτερικῆς καλλιέργειας καί μετάνοιας. Σ' αὐτήν ὁ κουρασμένος σύγχρονος ἄνθρωπος ἔχει ἀνάγκη νά βρεῖ τήν πνευματική ξεκούραση καί τήν γαλήνη τῆς ψυχῆς. Στή Μονή θά ἔλθει ὁ πονεμένος, ὁ ἀπογοητευμένος, ὁ ἀσθενής, ὁ διαζευγμένος, ἡ ἄγαμη μητέρα, ὁ ναρκομανής, ὁ ἄνεργος, ὁ ἄσωτος, ὁ ταλαιπωρημένος ἀπό χίλια δύο προβλήματα σύγχρονός μας συνάνθρωπος. Πῶς θά τοῦ φερθοῦμε, πῶς θά τόν βοηθήσουμε, πῶς θά τοῦ δείξουμε τόν δρόμο τῆς σωτηρίας; Εἶναι μεῖζον τοῦτο τό θέμα. Κάθε Μονή πρέπει νά διαθέτει ἕναν καλόν πνευματικό καί νά ὑπάρχει ἰδιαίτερος χῶρος γιά τό μυστήριο τῆς Ἱ. Ἐξομολογήσεως.
Ἕνα ἄλλο θέμα εἶναι ἡ ξενάγηση τῆς Ἱ. Μονῆς. Πολλοί ἐπισκέπτες ζητοῦν νά πληροφορηθοῦν γιά τήν ἱστορία τῆς Μονῆς, γιά τίς ἁγιογραφίες, γιά τήν σημερινή κατάσταση. Καί φυσικά τίς περισσότερες φορές οἱ ἐρωτήσεις προχωροῦν σέ θεολογικές ἀπορίες καί σέ ζητήματα πνευματικῆς φύσεως. Θά πρέπει, λοιπόν, ἡ Ἱ. Μονή νά ἔχει μεριμνήσει νά ἔχει τό κατάλληλο πρόσωπο, τό ὁποῖο μέ συναίσθηση βαθειᾶς ὑπευθυνότητος, μέ σοβαρότητα, μέ εὐγένεια, μέ ὑπομονή καί προπαντός μέ κατάρτιση θύραθεν καί χριστιανική νά ἀναλάβει τό διακόνημα αὐτό. Δέν εἶναι δευτερεῦον ἔργον, οὔτε πρέπει νά ἐπιτελεῖται ὡς ἀγγαρεία. Πολλές ψυχές πού ἀναζητοῦν τόν Θεόν μπορεῖ νά ὁδηγηθοῦν εἰς λιμένα σωτηρίας ἀπό μία καλή καί σωστή ξενάγηση.
Παράλληλα θά ἤθελα νά θίξω τό θέμα τῆς καλῆς συμπεριφορᾶς πρός τούς προσκυνητές, τούς ἐπισκέπτες, τούς πιστούς μας ἀλλά καί γενικότερα τούς συνανθρώπους μας, πού καταφθάνουν στήν Ἱ. Μονή σας. Τό θέμα εἶναι ἀρκετά λεπτόν. Χρειάζεται ἡ κατάλληλη ὑποδοχή, ἡ ἔκφραση τῆς εὐγένειας τῆς καρδίας μας, τό ἀνεπιτήδευτον, τό ἀνυπόκριτον, τό σεμνόν, σοβαρόν καί συνάμα ἱεροπρεπές ἦθος μας. Οὔτε ὑπερβολικές αὐστηρότητες οὔτε καί ἄκριτες ἐπιπολαιότητες. Ἀκόμη οὔτε συζητήσεις μέ στομφῶδες καί πολλάκις ἀκατανόητο λεξιλόγιο ἀλλά συνομιλία μέ ἁπλότητα καί χωρίς ὑπερβολές λόγων. Δέν γνωρίζουμε τήν ψυχή τοῦ ἄλλου. Γιατί ἔρχεται στήν αὐλή σας δέν τό ξέρετε. Ἴσως ἀπό περιέργεια, ἄλλοτε ἀπό βαθειά συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητος, ἄλλοτε ἀπό εἰλικρινῆ διάθεση προσευχῆς ἀλλά καί ἄλλοτε μέ διάθεση τουριστική ἤ ἁπλῶς περιπάτου. Ὅλους πρέπει νά τούς βλέπετε ὡς "εἰκόνες Θεοῦ" καί μέ διάθεση διακονίας καί τῆς καλῆς νοουμένης φιλοξενίας. Ποτέ δέν θά ἀποβλέπετε σέ οἰκονομικές ἀπολαβές οὔτε καί θά ἔρχεσθε σέ προστριβές καί λογομαχίες. Γνωρίζω ὅτι ὑφίσταται τό πρόβλημα τῆς ἐνδυμασίας ἰδίᾳ τῶν γυναικῶν ἀλλά αὐτό πρέπει νά ἀντιμετωπίζεται μέ πᾶσαν δυνατήν διάκρισιν καί οὐδέποτε μέ διαπληκτισμούς. Ὅπως ἐπίσης ἕνα ἄλλο πρόβλημα εἶναι ἡ εἴσοδος στήν Ἱ. Μονή σας ἀλλοδαπῶν, οἱ ὁποῖοι ὡς ἐπί τό πλεῖστον εἶναι ἑτερόδοξοι ἤ ἀλλόθρησκοι. Τί θά κάνετε; Πάλιν χρειάζεται ἡ βασιλική ὁδός τῆς διακρίσεως. Ἐννοεῖται ὅτι ἀπαγορεύεται ἡ μετάδοση Θ. Κοινωνίας καί ἡ συμπροσευχή. Ἀλλά "κατ' οἰκονομίαν" καί πρός παιδαγωγίαν στήν Ὀρθόδοξη διδασκαλία καί Ἐκκλησίαν μπορεῖτε νά ἐπιτρέπετε τήν εἴσοδό τους στόν νάρθηκα, ὡς καί στό Ἅγιον Ὄρος τό ἐφαρμόζουν, κατά τήν διάρκεια τῶν Ἱ. Ἀκολουθιῶν, σέ ἄλλες δέ ὧρες, νά ἐξηγεῖτε τά τοῦ Ἱ. Ναοῦ καί εὐχαρίστως νά διεξάγετε διάλογο μαζί τους ἀπαντῶντας στίς ἐρωτήσεις τους ἤ ἑρμηνεύοντας τά τῆς ὀρθοδόξου πνευματικότητος θέματα.
Ἄξιο ὑπομνήσεως εἶναι καί τό θέμα τῶν σχέσεων Ἐπισκόπου καί Ἱ. Μονῆς. Γνωρίζετε ἀσφαλῶς ὅτι ἑκάστη Ἱ. Μονή διατελεῖ ὑπό τήν κανονική δικαιοδοσία τοῦ κατά τόπον Ἐπισκόπου, ὁ ὁποῖος καί μνημονεύεται σ' ὅλες τίς Ἱ. Ἀκολουθίες καί ἀσκεῖ τήν ἐποπτεία πατρικῶς καί προστατευτικῶς ἐπί τῆς Ἱ. Μονῆς. Ὁ μοναχός ὀφείλει νά γνωρίζει τήν θέση του μέσα στόν Ἐκκλησιαστικό ὀργανισμό σύμφωνα πάντοτε μ' ὅσα ὁρίζουν οἱ ἱεροί κανόνες καί μάλιστα οἱ 4ος, 8ος καί 18ος κανόνες τῆς Δ´ Οἰκουμενικῆς Συνόδου πού ἀναφέρονται στό σεβασμό τῶν μοναχῶν πρός τόν Ἐπίσκοπο. Χωρίς τήν ἄδεια καί εὐλογία τοῦ οἰκείου Ἐπισκόπου δέν ἐπιτρέπεται ὁ μοναχός νά ἐνεργεῖ πράξεις ἀπάδουσες στό μοναστικό ἰδεῶδες καί ἐκκλησιαστικό ἦθος. Δέν μπορεῖ π.χ. νά συμμετέχει σέ κοσμικές ἐκδηλώσεις ἤ σέ πολιτικές συναθροίσεις ἤ νά δίδει συνεντεύξεις σέ Μ.Μ.Ε. ἤ νά ξεσηκώνει τόν λαό μέ ἀνωφελῆ κηρύγματα ἤ λαϊκισμούς.
Ἀκόμη θά ἤθελα νά σᾶς τονίσω καί τό θέμα τῆς "γρηγορούσας συνείδησης" τοῦ μοναχοῦ γιά τό πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας, γιά τόν λαό τοῦ Θεοῦ, γιά τόν κόσμο ὅλο, γιά τήν ἀνθρωπότητα καί γι' αὐτήν τήν ἄψυχη κτίση. Ὁ μοναχός βέβαια εἶναι ὁ χωρισμένος ἀπό τόν κόσμο καί τά τοῦ κόσμου, ὅμως περικλείει μέσα στήν ἀγαπῶσα καρδία του τόν κόσμο ὅλον καί προσεύχεται γι' αὐτόν μετά δακρύων. Δέν εἶναι ὀρθός ἕνας ἀπράγμων μοναστικός βίος, νά εἶναι ἕνας μοναχός, θά τὄλεγα ἔτσι ἁπλά "τεμπέλης", στήν πνευματική καί ἀσκητική ζωή. Γι' αὐτό ἐπειδή "ἀρχή καί τέλος ἀρετῆς ἁπάσης ἡ ἀγάπη" καί ἐπειδή "φωστήρ, ἕως ἄν ἑαυτόν φωτίζῃ μόνον οὐκ ἄν εἴη φωστήρ" σᾶς καλῶ, πρῶτον, νά ἐμπλουτίσετε τό περιεχόμενο τῶν προσευχῶν σας ὑπέρ τῶν συνανθρώπων μας καί τῶν ποικίλων προβλημάτων πού ὑπάρχουν στόν κόσμο καί στήν πατρίδα μας εἰδικότερα, καί δεύτερον νά σκεφθεῖτε τίς μεγάλες ἀνάγκες τοῦ Ἀμπελῶνος τοῦ Κυρίου πού εἶναι τό χωράφι αὐτό τοῦ Θεοῦ χωρίς ἐργάτες στήν Ἑλλάδα καί στό ἐξωτερικό. Θἄξιζε γιά ἕνα ὡρισμένο χρονικό διάστημα νά δοθεῖ εὐλογία καί ἄδεια γιά μία ἀποστολή μοναχῶν τῆς Μονῆς γιά εἰδικές ἱεραποστολικές περιστάσεις.
Περαίνοντας τό συμβουλευτικό μου αὐτό κείμενο θά ἤθελα νά ὑπενθυμίσω τίς τρεῖς μεγάλες μοναχικές ἀρετές καί ὑποσχέσεις σας ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Ποτέ μή λησμονεῖτε τήν πρώτη ἀρετή τῆς παρθενίας, τήν ὁλοκληρωτική ἁγνεία πού σᾶς ἐξυψώνει στό Θεό, τήν ἁγία ἀρετή τῆς ἀκτημοσύνης, τήν πτωχεία κατά Θεόν καί τήν ὑπακοή στό θέλημα τοῦ Παναγάθου Θεοῦ. Ζῆστε ἔντονα τήν ἀφιέρωσή σας καί μαζί μέ τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Θεολόγο ἐπαναλάβατε τά λόγια του πρός τόν Κύριον :
"Σοί ζῶ, σοί λαλέω, σοί δ' ἕζομαι,
ὦ ἄναξ Χριστέ,
Σοί δ' αἵρω ποδός ἴχνος, ἐπεί σύ με χειρί καλύπτεις.
Ἀλλά με καί νῦν ἄγοις, ἐσθλόν ἐπί
τέρμα πορείης", στή Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν.
