Πρός
Τήν Ἐξοχωτάτην
κ. Μαριέτταν Γιαννάκου.
Ὑπουργόν Ἐθνικῆς Παιδείας
καί Θρησκευμάτων.
Ἐ ν τ α ῦ θ α.
Ἐξοχωτάτη κυρία Ὑπουργέ,
Πλῆθος ἐπιστολῶν ἀγωνίας καί διαμαρτυρίας ἐδέχθη ἡ Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ὑπό Ἱεραρχῶν, Ἐκπαιδευτικῶν, Συλλόγων Γονέων καί Κηδεμόνων καί, κυρίως, μαθητικῶν κοινοτήτων διά τήν Ἐγκύκλιον τοῦ καθ’ ὑμᾶς Ὑπουργείου Ἐθνικῆς Παιδείας καί Θρησκευμάτων, τήν ἀφορῶσαν εἰς τήν ἀπαγόρευσιν τῆς παρουσίας τοῦ Ἱερέως εἰς τά σχολεῖα ὡς ἐθελοντοῦ Πνευματικοῦ Συμβούλου τῶν μαθητῶν καί ὡς Πνευματικοῦ Πατρός. Ἐξεπλάγημεν, μάλιστα, τόσον ἕνεκα τῆς ἡμερομηνίας ἀποστολῆς (27.7.2006) τῆς Ἐγκυκλίου, ὅσον καί τῶν «θεολογικῶν» ἐπιχειρημάτων, δι’ ὧν ἐπιδιώκεται ἡ ὑποστήριξις τῆς ἀνεξηγήτου αὐτῆς ἀποφάσεως, μάλιστα ἐκ τοῦ γεγονότος ὅτι οὐδείς ἐκ τῆς πολιτικῆς ἡγεσίας τοῦ καθ’ ὑμᾶς Ὑπουργείου ὑπέγραψε τήν Ἐγκύκλιον αὐτήν, ἀλλά εἷς ἐκ τῶν ὑπηρεσιακῶν αὐτοῦ παραγόντων.
Ὡς τυγχάνει γνωστόν εἰς ὑμᾶς, οὐδέποτε καί ὑπ’ οὐδενός ὑπῆρξεν ἀντίδρασις διά τήν τέλεσιν τοῦ Ἱεροῦ Μυστηρίου ἐν τοῖς Σχολείοις, πλήν μεμονωμένων προσωπικῶν διαμαρτυριῶν ἐλαχίστων ἐκπαιδευτικῶν, ἐπιθυμούντων νά ἐμφανίζονται ὡς «προοδευτικοί» ἔστω καί ἄν διά τῆς τοιαύτης συμπεριφορᾶς αὐτῶν, ἐν γνώσει των παραβαίνουν τό Σύνταγμα, τούς Νόμους καί τό Ἐθιμικόν Δίκαιον. Ἀντιθέτως, ἡ συνεργασία τῶν κατά τόπους ἐκκλησιαστικῶν ἀρχῶν μέ τάς σχολικάς μονάδας, τούς Συλλόγους τῶν Καθηγητῶν, τῶν Γονέων καί, ἐξαιρέτως, τούς μαθητάς εἶναι ἄψογος, καθ’ ὅσον τό μυστήριον τοῦτο ἀποτελεῖ καί μέρος τοῦ συνταγματικῶς κατωχυρωμένου μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν, εἰς τό ὁποῖον ὁ μαθητής δικαιοῦται νά μετέχῃ γινόμενος δέκτης τῆς ἐξ αὐτοῦ εὐεργετικῆς πρός αὐτόν δωρεᾶς καί βοηθείας, θείας τε καί ἀνθρωπίνης.
Πρός τούτοις, ἐκτιμῶμεν ὅτι καί ἡ ἐν τῷ ἐγγράφῳ παρουσιαζομένη ὡς ἄποψις τοῦ Συνηγόρου τοῦ Πολίτη δέν εὐσταθεῖ, διότι δέν πρόκειται περί ἀποφάσεως ἐχούσης ὑποχρεωτικήν ἰσχύν, ἀλλά περί σκεπτικοῦ ὑποβαλλομένης προτάσεως…
Ὅθεν, ἡ Διαρκής Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἐν ταῖς Συνεδρίαις Αὐτῆς τῆς 4ης καί 5ης μηνός Σεπτεμβρίου ἐ.ἔ., ἀπεφάσισεν ὁμοφώνως ὅπως διαβιβάσῃ εἰς τήν ὑμετέραν Ἐξοχότητα τό αἴτημα, ἵνα ἐπανεξετάσῃ τό περιεχόμενον τῆς ὡς ἄνω Ἐγκυκλίου, ἱκανοποιοῦσα τήν ἐπιθυμίαν τῶν μαθητῶν, ὅπως μή στερηθῶσι καί δή καί τῇ ἐντολῇ τοῦ Ὑπουργείου (!) τό στήριγμα, τό ὁποῖον προσφέρει εἰς αὐτούς ἡ Ἐκκλησία καί διά τῆς παρουσίας τῶν Ἱερέων εἰς τά σχολεῖα πρός πνευματικήν στήριξιν τῶν μαθητῶν ἤ καί πρός τέλεσιν τοῦ Ἱεροῦ αὐτῆς Μυστηρίου, τῆς Ἐξομολογήσεως, τό ὁποῖον ἀποτελεῖ ἰσχυρόν ἀντίβαρον ἔναντι τῆς ὁλονέν αὐξανομένης ἐπικινδύνως παιδικῆς ἐγκληματικότητος καί τῆς ἀνατροπῆς θεσμῶν τε καί ἀξιῶν. Ἄλλωστε εἶναι γνωστόν ὅτι εἰς τοῦτο συμμετέχουν ἐλευθέρως καί ἀβιάστως οἱ ἐπιθυμοῦντες μαθηταί χωρίς νά παρακωλύεται ἡ ὁμαλή λειτουργία τοῦ σχολείου.
Ἐπί δέ τούτοις, πεποιθότες ὅτι θέλετε ἐγκύψει ἐπί τοῦ ὡς ἄνω ὡς μή ὤφελεν δημιουργηθέντος κρισίμου διά τήν θρησκευτικήν παιδείαν προβλήματος καί εἰσακούσει τάς μετ᾿ ἰδιαζούσης προσοχῆς καί ἀγάπης διά τήν μαθητιῶσαν νεότητα Συνοδικάς ἡμῶν ἀπόψεις, ἐπικαλούμεθα ἐπί τήν ὑμετέραν Ἐξοχότητα πλουσίαν τήν Χάριν τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ ἡμῶν καί τό ἄπειρον Αὐτοῦ ἔλεος καί διατελοῦμεν μετ' εὐχῶν διαπύρων.
† Ὁ Ἀθηνῶν Χ Ρ Ι Σ Τ Ο Δ Ο Υ Λ Ο Σ, Πρόεδρος
Ὁ Ἀρχιγραμματεύς
† Ἀρχιμ. Διονύσιος Μάνταλος
Ἀκριβές Ἀντίγραφον
Ὁ Ἀρχιγραμματεύς
† Ἀρχιμ. Διονύσιος Μάνταλος
Ἡ Διαρκής Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἐν ταῖς Συνεδρίαις Αὐτῆς τῆς 4ης καί 5ης μηνός Σεπτεμβρίου ἐ.ἔ. διεξῆλθε, μετά τοῦ ἀεί διακρίνοντος Αὐτήν σεβασμοῦ ἔναντι τῶν θεσμῶν τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας, ἀλλά καί, κυρίως, μετά τῆς προσηκούσης εὐθύνης ἔναντι τῆς Ἑλληνικῆς Νεότητος, ἥτις πανταχόθεν βάλλεται ὑπό κινδύνων πολλῶν, τήν πρόσφατον, ἀπροσδόκητον καί ἀνεξήγητον ἀπόφασιν τοῦ Ὑπουργείου Ἐθνικῆς Παιδείας καί Θρησκευμάτων, τήν ἀφορῶσαν εἰς τήν ἀπαγόρευσιν τῆς τελέσεως τοῦ Μυστηρίου τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως ἐν τοῖς Σχολείοις τῆς Χώρας ἡμῶν. Ἡ Ἱερά Σύνοδος, μετ’ ἐνδελεχῆ ἐξέτασιν πασῶν τῶν πτυχῶν τοῦ ὡς ἄνω θέματος, ἐκφράζει τήν θλίψιν καί τήν ἀπογοήτευσιν Αὐτῆς, διαπιστοῦσα, διά μίαν εἰσέτι φοράν, ὅτι ἡ συστηματική διαδικασία ἀποξενώσεως τῆς Ἑλληνικῆς Παιδείας, ἀλλά καί ὁλοκλήρου τῆς κοινωνίας, ἀπό τῶν στοιχείων ἐκείνων, ἅτινα συνιστοῦν πνευματικά ἀναχώματα ἐναντίον τῆς γενικωτέρας ἐκπτώσεως τῶν ἀρχῶν καί τῶν ἀξιῶν τῆς Ἑλλάδος, δυστυχῶς, βαίνει καλῶς.
Ὡς πρός τήν ἐπιχειρηματολογίαν τῆς σχετικῆς Ἐγκυκλίου, ἡ ὁποία ἤδη ἐστάλη εἰς τάς Διευθύνσεις τῆς Πρωτοβαθμίου καί Δευτεροβαθμίου Ἐκπαιδεύσεως τῆς Ἑλλάδος, ἡ Ἱερά Σύνοδος ἐπισημαίνει τά κάτωθι :
1. Ἡ τέλεσις τοῦ Μυστηρίου τῆς Ἐξομολογήσεως εἴς τινα σχολεῖα συντελεῖται ἐντός τῶν πλαισίων τῶν παραδοσιακῶς στενῶν σχέσεων τῆς Ἐκκλησίας μετά τῆς ἐκπαιδεύσεως, σμιλευθεισῶν ἐπί αἰῶνας εἰς τόν τόπον αὐτόν, καί πάντοτε τῇ εὐγενεῖ συναινέσει, ἄν μή καί προσκλήσει τῶν οἰκείων σχολικῶν Ἀρχῶν ἤ καί τῶν μαθητικῶν κοινοτήτων, καί τοῦ Ὑπουργείου Ἐθνικῆς Παιδείας καί Θρησκευμάτων.
2. Οὐδείς μαθητής προσέρχεται εἰς τό Μυστήριον τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως ἐξαναγκαζόμενος. Τό Μυστήριον τελεῖται διά τούς μαθητάς τῶν Σχολείων, ἐπί καθαρῶς προαιρετικῆς βάσεως καί ἄνευ παρεμποδίσεως τῆς ὁμαλῆς διεξαγωγῆς τῶν μαθημάτων.
3. Οἱ Ἱερεῖς, οἱ ὁποῖοι ἀναλαμβάνουν τό ὑπεύθυνον καί ὑψηλόν τοῦτο διακόνημα, εἶναι, συνήθως, νέοι τῇ ἡλικίᾳ ἄνθρωποι, μεμορφωμένοι, οἱ ὁποῖοι κατανοοῦν τάς ἀγωνίας καί τάς ἀναζητήσεις τῶν νέων καί ἐγγίζουν, διά τῆς διακρίσεως καί τοῦ ἐπιπέδου των, τάς εὐαισθήτους χορδάς τοῦ παιδικοῦ καί νεανικοῦ ψυχισμοῦ.
4. Ἡ παρουσία τοῦ Ἱερέως εἰς τά Σχολεῖα συνιστᾷ, ὡς ἐλέχθη, τήν μητρικήν ἀνταπόκρισιν τῆς Ἐκκλησίας πρός τήν πρόσκλησιν καί τήν ἐπιθυμίαν τῶν ἰδίων τῶν μαθητῶν, μέ τήν σύμφωνον γνώμην τῶν ἐκπαιδευτικῶν, προκειμένου οἱ νέοι νά ἱκανοποιήσουν μίαν ἐσωτερικήν, πνευματικήν ἀνάγκην, τήν ὁποίαν, τό βεβαρυμένον πρόγραμμα τῶν σχολικῶν σπουδῶν καί τῶν ἐξωσχολικῶν ὑποχρεώσεων, δέν ἐπιτρέπει εἰς αὐτούς, καταλλήλως, νά προσεγγίσουν. Ἄς σημειωθῇ ὅτι πολλοί ἱερεῖς ἐπισκέπτονται τά σχολεῖα ἔπειτα ἀπό πρόσκλησιν τῶν Μαθητικῶν Κοινοτήτων. Τοῦτο δέ ἰσχύει καί ἐφαρμόζεται ἐπί δεκάδας ἐτῶν, ἔχον δημιουργήσει ἀξιόλογον παράδοσιν, ἡ ὁποία ἐγίνετο μέχρι σήμερον σεβαστή ὄχι μόνον ἀπό τούς ἐκπαιδευτικούς, τούς μαθητάς καί τούς γονεῖς των, ἀλλά καί ὑπ’ αὐτοῦ τοῦ Ὑπουργείου, τοῦ ὁποίου προΐστασθε, ὡς ἀποδεικνύει καί ἡ σχετική ἀπό τοῦ ἔτους 1997 ἀπόφασις αὐτοῦ, τήν ὁποίαν ἀνῄρεσεν ἡ ὑμετέρα ἀντίστοιχος τοιαύτη.
5. Ἐπειδή ὁ συντάκτης τῆς Ἐγκυκλίου ἐπιθυμεῖ νά ὁμιλῇ καί θεολογικῶς, σημειωθήτω ὅτι δέν ὑπάρχει Ἱερός Κανών, εἴτε καί ἄγραφος Ἐκκλησιαστική παράδοσις, διά τῶν ὁποίων νά ἐπιβάλληται ποῦ καί ὑπό ποίας προϋποθέσεις δύναται νά τελῆται τό Μυστήριον τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως. Ἄλλωστε ὁ τρόπος τῆς καρδιακῆς διαθέσεως, ἡ ἐσωτερική ὤθησις, παρακινεῖ τόν ἄνθρωπον διά νά συναντήσῃ τόν Θεόν εἰς τό πρόσωπον τοῦ Ἐξομολόγου καί νά ἀνακαινισθῇ ἐσωτερικά καί ὄχι ὁ τόπος. Τό δέ ἐπιχείρημα, ὅτι δέν ὑπάρχει δῆθεν εἰς τά σχολεῖα εὐπρεπής χῶρος, ἐφ᾿ ὅσον πλειστάκις τό γραφεῖον τοῦ Διευθυντοῦ, ἤ ἄλλα γραφεῖα καί χῶροι προθύμως προσφέρονται διά τήν ἄσκησιν τοῦ ἱεροῦ τούτου Μυστηρίου, εἶναι τελείως προσχηματικόν. Πρός τούτοις, ἄς ληφθῇ ὑπ’ ὄψιν ὅτι εἰς τούς αὐλείους χώρους ἀρκετῶν ἐκπαιδευτηρίων, ὑπάρχουν καί Σχολικά Παρεκκλήσια.
6. Ἡ ἐπ᾿ ἐσχάτων διογκουμένη νεανική παραβατικότης, μέ τά γνωστά ἀποτελέσματά της, καθιστοῦν ἄκρως ἀπαραίτητον τήν παρουσίαν τῶν Ἐξομολόγων εἰς τά Σχολεῖα, δεδομένου ὅτι καί ἡ Ἐξομολόγησις ὡς Μυστήριον ἀποτελεῖ μέρος καί τῆς γνωστικῆς διαδικασίας τοῦ συνταγματικῶς κατωχυρωμένου μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν. Ἄλλωστε μία τοιαύτη παρουσία εἶναι συνήθης καί εἰς τά Εὐρωπαϊκά σχολεῖα μέ τόν θεσμόν τοῦ ἱερέως – aumonier, ὅπου σύν τοῖς ἄλλοις, δίδεται ἰδιαίτερον βάρος εἰς τήν ἀγωγήν παιδείας καί ἀνθρωπισμοῦ.
7. Θά στερηθοῦν πλέον οἱ νέοι πέραν τῶν στενῶν ὁρίων τοῦ Μυστηρίου τῆς Ἐξομολογήσεως καί τήν εὐκαιρίαν τῆς παρουσίας τοῦ Ἱερέως εἰς τό Σχολεῖον, ὁ ὁποῖος ἐν τοῖς πλαισίοις τοῦ Μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν καί χωρίς διατάραξιν τοῦ σχολικοῦ προγράμματος δύναται νά συζητῇ μέ τούς νέους καί νά ἀκούῃ τά μεταφυσικά προβλήματα καί ἐρωτήματα αὐτῶν, νά διεγείρῃ τό ἐνδιαφέρον των εἰς τρόπον ὥστε εἰς τό πρόσωπον τοῦ Κληρικοῦ νά ἀνακαλύπτουν τούς πνευματικούς των πατέρας καί νά τούς ἀναζητοῦν πλέον καί ἐκτός τοῦ Σχολείου. Τίς δύναται μετά σοβαρότητος, ἄλλωστε, νά ὑποστηρίξῃ ὅτι ἡ διδασκαλία τοῦ θρησκευτικοῦ μαθήματος εἶναι ἄσχετος μέ τόν κατ’ ἐξοχήν φορέα του, πού εἶναι ἡ Ἐκκλησία ;
8. Εἰς τήν σχετικήν Ἐγκύκλιον, γίνεται ἐπίκλησις ἐρωτημάτων τινων Διευθυντῶν Σχολικῶν Μονάδων καί Γονέων. Οἱ νέοι ἠρωτήθησαν διά τήν ἀπόφασιν αὐτήν; Μήπως διά μίαν ἀκόμη φοράν ἀποφασίζωμε δι’ αὐτούς, χωρίς αὐτούς; Ὑπάρχουν δυστυχῶς εἰς αὐτόν τόν τόπον ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι θά προτιμοῦσαν νά χαθῇ ἕνα παιδί παρά νά σωθῇ διά τῆς Ἐκκλησίας. Καί αὐτό ἀποτελεῖ πολιτικήν ἀπόφασιν τοῦ Ὑπουργείου ἤ «ἐπιβάλλεται» διά τῶν γνωστῶν ἀγνώστων θεωρητικῶν τοῦ «προοδευτισμοῦ», οἱ ὁποῖοι ἐπιδιώκουν τήν ἀποϊεροποίησιν τῆς σχέσεως Ἐκκλησίας καί κόσμου εἰς πάσας τάς θεσμικάς του ἐκφράσεις ἤ λειτουργίας ; Εἶναι φανερόν ὅτι μαίνεται ἤδη ὁ ἀκήρυκτος πόλεμος τῆς ἀθέου διανοήσεως πρός τήν Χριστιανικήν Πίστιν. Ἤδη ἀπό τοῦ 18ου αἰῶνος οἱ κοινωνικοί φιλόσοφοι τοῦ Διαφωτισμοῦ εἰς τήν Δύσιν ἠξιοποίησαν τήν δύναμιν τῆς ἐξουσίας τοῦ ἐκκοσμικευμένου Κράτους διά νά ἐπιβάλουν εἰς τήν παιδείαν καί εἰς τήν κοινωνίαν τό νέον πρότυπον τοῦ αὐτονόμου ἀπό πᾶσαν ὑπερβατικήν θρησκευτικήν αὐθεντίαν ἀνθρώπου. Ἐνῶ εἰς τήν καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολήν οἱ Ἕλληνες Διαφωτισταί ὑπῆρξαν πρωτοπόροι εἰς τήν πρόοδον τῶν Ἐπιστημῶν, ἀλλά ταυτοχρόνως παρέμειναν ἐντός τῆς Ἐκκλησίας, πρώτης καί Αὐτῆς ἀποδεξαμένης τήν ἐποικοδομητικήν συνοδοιπορίαν των. Οἱ σύχρονοι ὅμως «ἐκσυγχρονισταί», τήν δόξαν ζηλώσαντες τῶν ὀρθολογιστῶν τῆς Εὐρώπης, ἐπιχειροῦν, καί ἐπί τῶν ἡμερῶν σας, περιστασιακάς ἐφόδους κατά τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ὀρθοδοξίας, ἡ ὁποία οὔτε βαρύνεται μέ ἁμαρτίας καί παρεκκλίσεις, οὔτε εἶναι ἀξία νά δέχεται ἀχαρίστους συμπεριφοράς, ὁποθενδήποτε προερχομένας, δεδομένου ὅτι πρώτη Αὐτή ἐνεθάρρυνε τήν διακριτικήν ἀξιοποίησιν τῶν νέων ἰδεῶν εἰς τήν ἑλληνικήν ἐκπαίδευσιν, ἐντός βεβαίως τῶν πλαισίων τῆς μακραίωνος καί καθιερωμένης ὀρθοδόξου παραδόσεως.
9. Ἐπληροφορήθημεν διά τῶν Μ.Μ.Ε. ὅτι ἡ ἄμεσος αἰτία τῆς ἐκδόσεως τῆς σχετικῆς Ἐγκυκλίου ἦτο ἐρώτημα (ὄχι ἀπόφασις) τοῦ Συνηγόρου τοῦ Πολίτη. Αἱ πράξεις τοῦ Συνηγόρου τοῦ Πολίτη, ὡς καλῶς γνωρίζετε, δέν ἔχουν δεσμευτικήν ἰσχύν διά τήν Δημοσίαν Διοίκησιν, διότι ἡ ἁρμοδιότης του συνίσταται εἰς τήν «διαμεσολάβησιν» αὐτοῦ μεταξύ «τῶν δημοσίων ὑπηρεσιῶν» καί «τῶν πολιτῶν». Κατά τήν διαμεσολάβησιν αὐτήν ὁ Συνήγορος τοῦ Πολίτη ἑρμηνεύει τόν νόμον καί προτείνει εἰς τήν Δημοσίαν Διοίκησιν τά μέτρα τά ὁποῖα πρέπει νά ληφθοῦν κατ’ ἐφαρμογήν τοῦ νόμου, ὅπως τόν ἑρμηνεύει αὐτός. Ἡ ἑρμηνεία ὅμως τήν ὁποίαν δίδει δέν ἀποτελεῖ «δεδικασμένον», οὔτε εἶναι ὑποχρεωτική διά τήν Δημοσίαν Διοίκησιν, ὡς τοῦτο προκύπτει ἄλλωστε καί ἀπό τήν διάταξιν τοῦ ἄρθρου 4 παρ. 7 τοῦ Ν. 3094/2003, τό ὁποῖον ὁρίζει ὅτι ὁ Συνήγορος τοῦ Πολίτη ἐάν κρίνῃ ὅτι δέν αἰτιολογεῖται ἐπαρκῶς διά ποῖον λόγον αἱ προτάσεις αὐτοῦ δέν γίνονται δεκτές ἀπό τήν Διοίκησιν «μπορεῖ νά δημοσιοποιεῖ τήν μή ἀποδοχή τῶν προτάσεών του».
10. Ἡ τελέσις τοῦ Μυστηρίου τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως εἰς τάς σχολικάς μονάδας, δέν συνιστᾷ ἀσέβειαν ἀπέναντι εἰς τά θρησκευτικά πιστεύματα ἀλλοδαπῶν μαθητῶν, ὅπως ἐνδεχομένως ἔνιοι θά σπεύσουν νά ὑποστηρίξουν. Ἡ Πατρίς καί ἡ Ἐκκλησία ἡμῶν ἔχουν ἐπιδείξει πολλάκις τόσον τόν ἀπόλυτον σεβασμόν, ὅσον καί τό μέτρον τῆς ὑψηλῆς ἀνεκτικότητος ἔναντι τῶν ἀδελφῶν ἄλλων ἐθνικῶν ἤ θρησκευτικῶν προελεύσεων. Τό γεγονός ὅμως τοῦτο, δέ σημαίνει ὅτι πρέπει νά παραθεωρήσουν τάς πνευματικάς ἀνάγκας τῆς μεγίστης πλειονοψηφίας τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦ, εἰς τό ὄνομα τῆς ὅποιας πολυπολιτισμικότητος. Ἡ τελευταία, ἐν πάσῃ περιπτώσει, δέν σημαίνει διαγραφήν τῶν διαχρονικῶν Ἑλληνορθοδόξων δεδομένων.
* * *
Δι’ ἅπαντας τούς ὡς ἄνω λόγους, ἡ Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, προσβλέπουσα εἰς τήν εὐθυκρισίαν τῆς ὑμετέρας Ἐξοχότητος, ὡς καί τήν βούλησιν ὑμῶν ἵνα βοηθηθῇ παντί θεμιτῷ τρόπῳ ἡ μαθητιῶσα νεότης, ἐπιθυμεῖ ἵνα τό Ὑπουργεῖον Ἐθνικῆς Παιδείας καί Θρησκευμάτων, ἐν τῇ ἐκτιμήσει τῆς βαρύτητος τῶν λόγων οὕς ἡ Ἐκκλησία ἐπικαλεῖται ὑπέρ τῆς Νεότητος, ἀναζητήσῃ τόν λυσιτελέστερον τρόπον τῆς ὑπό τάς προαναφερθείσας προϋποθέσεις, δυνατότητος συνεχίσεως τῆς εὐεργετικῆς διά τούς μαθητάς διαλεκτικῆς ἐπικοινωνίας των μετά τοῦ Ἱερέως ἐντός τῶν σχολείων, ἄνευ οὐδεμιᾶς ἐπιπτώσεως ἐπί τῆς ὁμαλοῦς ροῆς τοῦ σχολικοῦ προγράμματος. Ἡ τοποθέτησις αὕτη τῆς Ἱερᾶς Συνόδου οὐδόλως σημαίνει ἀμφισβήτησιν τῆς ὑμετέρας ἁρμοδιότητος νά ἀποφασίσετε τά προσήκοντα. Συνιστᾶ ὅμως ἔντονον ὑπογράμμισιν τῆς ἐφαρμοζομένης καί εἰς τήν ἐκπαίδευσιν, εἰς ὅ,τι ἀφορᾶ εἰς τήν σχέσιν αὐτῆς πρός τήν Ἐκκλησίαν τῆς ἐπικρατούσης ἐν Ἑλλάδι Θρησκείας, μεθόδου «τοῦ σαλαμιοῦ», διά τῆς ὁποίας οἱ καιροφυλακτοῦντες ἰδεολογικοί ἀντίπαλοι τοῦ ὑποκριτικῶς ὑμνολογουμένου ἀπό ἄλλων ἐπισήμων βημάτων σπουδαίου ρόλου τῶν Ἐκκλησιῶν σήμερον, προωθοῦν, ἀντιστάσεως μή οὔσης, τά καταλυτικά των σχέδια πρός ἀπώθησιν τῆς Μητρός τοῦ Ἔθνους μας Ἐκκλησίας, ἐκτός τῶν σχολείων, ὡς τοῦτο θά ἠδύνατο νά συμβῇ μέ οἱονδήποτε ἕτερον ἐξωσχολικόν παράγοντα. Ἡ Ἱερά Σύνοδος, διαθέτουσα εὐαισθήτους πνευματικάς κεραίας, κρούει τόν κώδωνα τοῦ κινδύνου πρό τῶν προκλητικῶν μηνυμάτων τῶν καιρῶν, καί ὑπομιμνήσκει πρός ἅπαντας τάς εὐθύνας, τάς ὁποίας ὑπέχουν ἔναντι τῆς νεολαίας καί τῆς Ἱστορίας
Ἐπί δέ τούτοις, πεποιθότες ὅτι θέλετε ἐγκύψει ἐπί τοῦ ὡς ἄνω ὡς μή ὤφελεν δημιουργηθέντος κρισίμου διά τήν θρησκευτικήν παιδείαν προβλήματος καί εἰσακούσει μετ᾿ ἰδιαζούσης προσοχῆς καί ἀγάπης τάς διά τήν μαθητιῶσαν νεότητα Συνοδικάς ἡμῶν ἀπόψεις, ἐπικαλούμεθα ἐπί τήν ὑμετέραν Ἐξοχότητα πλουσίαν τήν Χάριν τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ ἡμῶν καί τό ἄπειρον Αὐτοῦ ἔλεος καί διατελοῦμεν μετ' εὐχῶν διαπύρων.
Ὁ Ἀρχιγραμματεύς
† Ἀρχιμ. Διονύσιος Μάνταλος
Θεωροῦμεν ὅτι ἡ ἀνωτέρω ἀπόφασις στρέφεται ἐναντίον τῶν ἰδίων τῶν παιδίων καί ἔρχεται νά στερήσῃ αὐτά ἀπό τήν μοναδικήν δυνατότητα νά «ἀκουμπήσουν» εἰς τόν ἱερέα τά πολύ δύσκολα καί ἐνίοτε ἐκρηκτικά προβλήματα των. Αἱ μαρτυρίαι πολλῶν ἱερέων διά τά ὅσα τά παιδιά ἐμπιστεύονται εἰς αὐτούς καί τά ὁποῖα ἀγνοοῦν ἀκόμη καί αὐτοί οἱ γονεῖς, εἶναι συγκλονιστικαί, ἐνῶ ἡ παρέμβασις τῶν Κληρικῶν ἔχει προλάβει πολλάς δυσαρέστους ἐξελίξεις. Ὑπάρχουν ἐπίσης περιπτώσεις ὅπου Διευθυνταί τῶν Σχολικῶν Μονάδων, ἀναγνωρίζοντες τήν ἐμπιστοσύνην τῶν παιδίων εἰς τόν Ποιμένα, ἐζήτησαν τήν συνδρομήν αὐτοῦ διά τήν ἀντιμετώπισιν δυσκόλων περιστατικῶν, τά ὁποῖα εἶχον εὐλογημένην κατάληξιν. Ἄραγε, τό Ὑπουργεῖον Παιδείας καί Θρησκευμάτων ἀδιαφορεῖ διά τά προβλήματα αὐτά τῶν παιδίων; Ποῖα πρόσωπα εἶναι ἱκανά, ὥστε τό Ὑπουργεῖον νά ἐμπιστευθεῖ εἰς τά παιδία αὐτά; Εἰς ποῖον θά καταθέσουν τώρα τόσα καί τόσα παιδία τόν προβληματισμόν των ἤ τάς ἐπικινδύνους ἀναταράξεις τῆς καρδίας των; Ἐκπλήσσει τό γεγονός ὅτι τό Ὑπουργεῖον Ἐθνικῆς Παιδείας καί Θρησκευμάτων λαμβάνει μίαν τοιαύτην ἀπόφασιν εἰς στιγμήν, κατά τήν ὁποίαν ἡ παραβατικότης τῶν μαθητῶν αὐξάνεται ἐντυπωσιακῶς καί μάλιστα φθάνουσα εἰς τάς προσφάτους σκληράς συμπεριφοράς, αἵτινες προβληματίζουν τούς γονεῖς καί τήν κοινωνίαν. Τοιαῦται συμπεριφοραί καθιστοῦν τήν παρουσίαν τοῦ Πνευματικοῦ Πατρός εἰς τά σχολεῖα ἄκρως ἀπαραίτητον
Β´
Ἄρα αἱ προτάσεις τοῦ Συνηγόρου τοῦ Πολίτη δέν δεσμεύουν, ἀφοῦ ἡ Διοίκησις δύναται νά μή τάς ἀποδεχθῇ. Ἐξετάζοντες δέ ἀπό νομικῆς πλευρᾶς τό θέμα αὐτό ὀφείλομεν νά σημειώσωμεν ἐπί πλέον ὅτι τό Σ.τ.Ε. ἔχει δεχθῆ τά ὡς κάτωθι :
α) Κατά τήν βούλησιν τοῦ συντακτικοῦ νομοθέτου μεταξύ τῶν σκοπῶν τῆς παρεχομένης εἰς τά σχολεῖα παιδείας εἶναι «καί ἡ ἀνάπτυξις, εἰς τουλάχιστον ἐπαρκῆ βαθμόν, τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως τῶν ἑλληνοπαίδων συμφώνως πρός τάς ἀρχάς τοῦ ὀρθοδόξου χριστιανικοῦ δόγματος» (2176/1978) καί δι’ αὐτό οἱ μαθηταί «εἶναι ὑποχρεωμένοι νά μετέχουν στίς σχολικές θρησκευτικές ἐκδηλώσεις, ὅπως εἶναι ἡ καθημερινή προσευχή καί ὁ ἐκκλησιασμός» (3356/1995). Καί καταλήγει τό Ἀνώτατον Δικαστήριον εἰς τό «αὐτονόητον» συμπέρασμα ὅτι τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν πρέπει νά διδάσκεται «σύμφωνα μέ τίς ἀρχές τῆς Ὀρθόδοξης Χριστιανικῆς Θρησκείας» (3533/1986, 3356/1995).
Τό Σ.τ.Ε. ὅμως ἐδέχθη παραλλήλως, μέ τάς αὐτάς ἀποφάσεις του, καί τά ἑξῆς ἀξιοπρόσεκτα :
i) Ἐάν ἕνας ἤ περισσότεροι μαθηταί δηλώσουν ὅτι δέν εἶναι χριστιανοί ἤ δέν εἶναι χριστιανοί ὀρθόδοξοι ἤ εἶναι ἄθεοι καί δέν ἐπιθυμοῦν νά διαταράξουν τήν θρησκευτικήν των συνείδησιν παρακολουθοῦντες τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν διδασκόμενον κατά τάς ἀρχάς τοῦ Ὀρθόδοξου δόγματος, ἔχουν τό δικαίωμα νά ἀπόσχωσι τῆς διδασκαλίας, χωρίς ἡ τοιαύτη ἀποχή των νά ἔχει οἱανδήποτε δυσμενῆ δι’ αὐτούς συνέπειαν, π.χ. ἀπουσίαν, μείωσιν διαγωγῆς, πειθαρχικάς κυρώσεις κ.λπ.
ii) Ἡ δήλωσις περί ἀποχῆς ἀπό τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν δέν ἀπαγορεύεται ὑπό τοῦ ἄρθρου 13 τοῦ Συντάgματος περί θρησκευτικῆς ἐλευθερίας, διότι δέν ἀξιοῦται παρά τοῦ μαθητοῦ μέ σκοπόν νά τεθῇ οὗτος «ὑπό δίωξιν λόγῳ τῶν θρησκευτικῶν του πεποιθήσεων», ἀλλά σκοπόν ἔχει νά διευκολυνθῇ ὁ μαθητής καί ἔτσι «νά ἀπολαύσει ἀνεμπόδιστα τήν ἐλευθερία τῆς θρησκευτικῆς του συνείδησης» καί νά βιώσῃ πάντα τά συνιστῶντα στοιχεῖα αὐτῆς.
β) Ἡ ὡς ἄνω βούλησις τοῦ συντακτικοῦ νομοθέτου διεμορφώθη καί ὑπό τῆς ἀνάγκης διασφαλίσεως τῆς τεκμαιρωμένης βουλήσεως τῶν γονέων τῶν μαθητῶν, οἱ ὁποῖοι ἀνήκουν εἰς τήν συντριπτικήν των πλειοψηφίαν εἰς τήν Ὀρθόδοξον Χριστιανικήν Θρησκείαν, καί οἱ ὁποῖοι ἔχουν τό καί διεθνῶς κατωχυρωμένον δικαίωμα νά καθορίζουν τό θρήσκευμα τῶν τέκνων των συμφώνως πρός τάς ἰδικάς των θρησκευτικάς πεποιθήσεις (ἄρθρον 13 τοῦ Συντάγματος καί ἄρθρον 2 τοῦ Α΄ Προσθέτου Πρωτοκόλλου τῆς Συμβάσεως διά τά Δικαιώματα τοῦ Ἀνθρώπου καί ἄρθρον 14 παρ. 1 - 2 τῆς Συμβάσεως διά τά δικαιώματα τοῦ παιδιοῦ).
Συνεπῶς, βάσει τῶν ὡς ἄνω δεδομένων τό μυστήριον τῆς Ἐξομολογήσεως, βασίμως ὑποστηρίζεται ὅτι εἶναι ἕν τμῆμα τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν, τό ὁποῖον δέν δύναται νά ἀπαγορεύσῃ ἡ Πολιτεία, διότι διά τοῦ τρόπου αὐτοῦ ὑπονομεύει τήν ἀνάπτυξιν τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως τῶν μαθητῶν κατά τό Ὀρθόδοξον χριστιανικόν δόγμα.
Τό συμπέρασμα αὐτό ἐνισχύεται καί ἐκ τοῦ ἄρθρου 2 τοῦ Νὀμου 590/1977, διά τοῦ ὁποίου ὁρίζεται ὅτι ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος «συνεργάζεται προκειμένου περί θεμάτων κοινοῦ ἐνδιαφέροντος ὡς τῆς χριστιανικῆς ἀγωγῆς τῆς νεότητος μετά τῆς Πολιτείας». Ὄντως, ἡ ἔννοια τῆς διατάξεως αὐτῆς εἶναι ὄχι μόνον ὅτι ἡ θρησκευτική ἀγωγή τῆς νεότητος εἶναι ἀντικείμενον «κοινοῦ ἐνδιαφέροντος» διά τήν Ἐκκλησίαν καί τήν Πολιτείαν, ἀλλά καί ὅτι ἡ Πολιτεία ὀφείλει νά συμπαρίσταται εἰς τήν Ἐκκλησίαν εἰς τό ζήτημα αὐτό εἰς τό πλαίσιον τῶν διατάξεων τοῦ Συντάγματος, ὅσον ἀφορᾶ εἰς τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, καί ἄρα δέν δύναται νά ἐνεργῇ διά πράξεων αὐτῆς (ἐγκυκλίων ἀποφάσεων κ.λπ.) κατά τρόπον ὁ ὁποῖος παρεμποδίζει τό ἔργον τῆς Ἐκκλησίας εἰς τό ἀντικείμενον αὐτό.
Γ´
Ἐν ὄψει τῶν ὡς ἄνω ἐκτεθέντων ἄς ἐρευνήσωμε πῶς ἐσκέφθη ὁ Συνήγορος τοῦ Πολίτη ἐκδώσας τήν ἀπό 27 Ἀπριλίου 2005 πρότασιν - σύστασιν πρός τό Ὑπουργεῖον Ἐθνικῆς Παιδείας καί Θρησκευμάτων.
Ὁ Συνήγορος τοῦ Πολίτη εἰς τήν ὡς ἄνω σύστασιν – πρότασίν του παραθέτει τάς σχετικάς διατάξεις τοῦ Συντάγματος καί τῶν διεθνῶν συμβάσεων καί, ἑρμηνεύων τίς διατάξεις αὐτές, διατυπώνει τήν ἄποψίν του διά τήν ὁποίαν ρητῶς δηλώνει ὅτι εἶναι «ὁπωσδήποτε δεκτική ἀντιλόγου».
Κατά τήν ἄποψιν αὐτήν ἰσχύουν τά ἑξῆς, ὡς πρός τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν στά σχολεῖα :
α) Τό μάθημα πρέπει νά ἔχῃ χαρακτῆρα «ὁμολογιακό» καί ὄχι «κατηχητικό».
Ἡ ἄποψις αὐτή εἶναι ἀντίθετος μέ τήν νομολογίαν τοῦ Σ.τ.Ε. ἡ ὁποία ρητῶς ἐπισημαίνει ὅτι ἡ διδασκαλία τοῦ μαθήματος πρέπει νά γίνεται «ὑποχρεωτικά» κατά τό Ὀρθόδοξον δόγμα καί ἐπειδή κατά τό Σύνταγμα (ἄρθρον 16) ἡ Παιδεία ἀποβλέπει καί εἰς τήν ἀνάπτυξιν τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως τῶν μαθητῶν, τό μάθημα δέν δύναται νά μή ἔχῃ κατηχητικόν χαρακτῆρα. Ἐάν δέν ἔχει κατηχητικόν χαρακτήρα πῶς θά ἀναπτυχθῇ ἡ θρησκευτική συνείδησις τοῦ μαθητοῦ «κατά τό Ὀρθόδοξο δόγμα» ; Ἄλλωστε τό Σ.τ.Ε. ἐδέχθη ῥητῶς ὅτι ὁ μαθητής ὑποχρεοῦται νά μετέχῃ εἰς ὅλας τίς θρησκευτικάς σχολικάς ἐκδηλώσεις ὅπως προσευχή, ἐκκλησιασμός κ.λπ.
β) Δέχεται ὁ Συνήγορος τοῦ Πολίτη ὅτι ὁ κοινός νομοθέτης ἔχει «διακριτική εὐχέρεια» νά προσδώσῃ εἰς τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν εἴτε «κατηχητικό», εἴτε «θρησκειολογικό» χαρακτῆρα. Ἡ ἄποψίς του αὐτή εἶναι, ἐν ὄψει τῶν ἐκτεθέντων, ἄκρως ἀντίθετος πρός τό Σύνταγμα ὡς τό ἡρμήνευσεν τό Σ.τ.Ε. μέ τάς ἀποφάσεις του.
Καί εἶναι μέν ἀληθές ὅτι ὁ Συνήγορος τοῦ Πολίτη ἐπικαλεῖται τό ὑπ’ ἀριθμ. 347/2002 Πρακτικόν Ἐπεξεργασίας τοῦ Σ.τ.Ε. τό ὁποῖον δέχεται τήν ἄποψη τήν ἰδικήν του, πλήν ὅμως τά πρακτικά ἐπεξεργασίας ΔΕΝ εἶναι δικαστικαί ἀποφάσεις καί δι’ αὐτό δέν ἔχουν δεσμευτικόν χαρακτῆρα, ὅπως ἔχουν αἱ δικαστικαί ἀποφάσεις τοῦ Σ.τ.Ε. τάς ὁποίας δέν μνημονεύει ὁ Συνήγορος τοῦ Πολίτη, εἴτε διότι τάς ἀγνοεῖ εἴτε διότι δέν συμφωνεῖ μέ τό περιεχόμενόν καί ἀποσιωπᾶ σκοπίμως τήν ὕπαρξίν των.
Ὑπό τά ὡς ἄνω δεδομένα ἡ ἐξομολόγησις ἀποτελεῖ ὅπως ἡ προσευχή, ὁ ἐκκλησιασμός κ.λπ. μέρος τῆς θρησκευτικῆς ἐκπαιδεύσεως τῶν μαθητῶν. Εἰς τό περιεχόμενον τῆς ἐκπαιδεύσεως αὐτῆς διά τούς Ὀρθοδόξους, ὁ μαθητής διδάσκεται μεταξύ ἄλλων, ὅτι ἡ ἐν Χριστῷ ζωή καί σωτηρία τῶν πιστῶν πραγματοποιεῖται διά τῶν ἑπτά (7) Ἱερῶν Μυστηρίων τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἐξ ὧν τέσσαρα εἶναι ὑποχρεωτικά, ἤτοι τό Βάπτισμα, τό Χρῖσμα, ἡ Ἐξομολόγησις καί ἡ Θεία Εὐχαριστία. Ὡς ἐκ τούτου, ὁ μαθητής, ὁ ὁποῖος πρέπει νά γνωρίσῃ καί νά βιώσῃ, ἐφ᾿ ὅσον «πρᾶξις θεωρίας ἐπίβασις», τά διδασκόμενα εἰς τό συνταγματικῶς κατωχυρωμένον ὡς ἄνω μάθημα, δικαιοῦται νά συμμετέχῃ καί ἐν τῷ πλαισίῳ τῆς σχολικῆς διδασκαλίας εἰς τό Ἱερόν Μυστήριον τῆς Ἐξομολογήσεως, γενόμενος δέκτης τῆς ἐξ αὐτῆς εὐεργετικῆς πρός αὐτόν δωρεᾶς κάι βοηθείας.
γ) Αὐτονοήτον εἶναι ὅτι ἡ συμμετοχή τοῦ μαθητοῦ εἰς ὅλας τάς θρησκευτικάς ἐκδηλώσεις δέν δύναται νά εἶναι ὑποχρεωτική ἐάν αὐτός δηλώνῃ ὅτι ἔχει πρόβλημα θρησκευτικῆς συνειδήσεως. Ἄρα δικαιοῦται νά ἀπόσχῃ. Ἐξ ἄλλου τό γεγονός ὅτι ἡ συμμετοχή τῶν θρησκευομένων μαθητῶν εἰς τάς θρησκευτικές ἐκδηλώσεις ἐνδέχεται νά θίξῃ τούς μή θρησκευόμενους, νά θίξῃ δηλαδή τήν «ἀρνητικήν θρησκευτικήν ἐλευθερίαν» αὐτῶν, δέν ἔχει σημασίαν, πρῶτον μέν διότι ἡ ἀρνητική θρησκευτική ἐλευθερία δέν δύναται νά ὁδηγήσῃ εἰς φαλκίδευσιν τῆς θετικῆς θρησκευτικῆς ἐλευθερίας τῶν θρησκευομένων καί δεύτερον διότι οἱ φορεῖς τῆς ἀρνητικῆς θρησκευτικῆς ἐλευθερίας, δηλαδή οἱ μή θρησκευόμενοι, δέν εἶναι ἐπιτρεπτόν νά ὑποστοῦν οἱανδήποτε κύρωσιν διά τόν λόγον ὅτι δέν εἶναι θρησκευόμενοι.
Ἑπομένως ὁ ἰσχυρισμός τοῦ Συνηγόρου τοῦ Πολίτη ὅτι διά τῆς ἐξομολογήσεως θίγονται οἱ μή θρησκευόμενοι εἶναι νομικῶς ἀνεπέρειστος.
δ) Ὡς πρός τόν ἰσχυρισμόν τοῦ Συνηγόρου τοῦ Πολίτη ὅτι ἡ προαιρετική συμμετοχή τῶν μαθητῶν εἰς θρησκευτικάς ἐκδηλώσεις ἐγκυμονεῖ κινδύνους δυσμενῶν διακρίσεων, θά ἦτο δυνατόν νά γίνει ἐπίκλησις τῆς ὡς ἄνω νομολογίας τοῦ Σ.τ.Ε. ἀπό τήν ὁποίαν συνάγεται ὅτι ἡ ἀποχή ἀπό τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, καίτοι ἀποκαλύπτει τάς θρησκευτικάς πεποιθήσεις τῶν ἀπεχόντων, δέν προσβάλλει τό Σύνταγμα, διότι οἱ ἀπέχοντες ἀσκοῦν νόμιμο δικαίωμα καί δέν ἐπιτρέπεται νά ὑποστοῦν, λόγῳ τῆς ἀποχῆς, οἱανδήποτε κύρωσιν.
