Ἐν πρώτοις, σᾶς εὐχαριστῶ ὅλους γιὰ τὴ συμμετοχή σας στὴν Ἡμερίδα αὐτή, ποὺ θέμα της ἔχει ἕνα ἀπὸ τὰ ὀξύτερα προβλήματα τῆς Εὐρωπαϊκῆς κοινωνίας.
Τὸ θέμα τοῦ Ἰσλὰμ δὲν προσφέρεται γιὰ συναισθηματικὰ φορτισμένες ἀναλύσεις. Ἔχει πολλὲς πλευρές, καὶ μὲ λύπη μου βλέπω ὅτι συχνὰ ἀντιμετωπίζεται ὄχι μὲ τὶς προσήκουσες μεθόδους. Ἄλλοτε ὑπερεκχειλίζει ἡ ρητορικὴ τῆς γραφειοκρατίας ποὺ ἐκλαμβάνει ὡς ἀνθρωπισμὸ τὴν πολυπολιτιστικὴ καταστροφὴ τῆς εὐρωπαϊκῆς ταυτότητος. Ἄλλοτε ὑπερπερισσεύει ἡ παραγωγὴ μίσους κατὰ τῶν μουσουλμάνων καὶ εἰδικώτερα τῶν Ἀράβων, διοχετευόμενη εἴτε στὰ ἐργαστήρια τῆς ρατσιστικῆς ἰδεολογίας, εἴτε στὰ χαλκεῖα ποὺ ἐπιδιώκουν ὄξυνση τῶν σχέσεων μεταξὺ Εὐρώπης καὶ ἰσλαμικοῦ κόσμου.
Ἔχω τὴν πεποίθηση ὅτι τὸ μεγάλο αὐτὸ θέμα, θὰ πρέπει νὰ τὸ διερευνοῦμε ἀσφαλῶς χωρὶς ἀντιπάθειες καὶ φοβίες, ἀλλὰ καὶ χωρὶς νὰ πέφτουμε θύματα τοῦ wishful thinking, χωρὶς δηλαδὴ νὰ ἐκλαμβάνουμε τὶς ἐπιθυμίες μας ὡς πραγματικότητα. Θὰ πρέπει οἱ συζητήσεις μας νὰ γίνονται μὲ βάση αὐστηρὲς διακρίσεις.Ἐν πρώτοις, θὰ πρέπει νὰ εἴμαστε ξεκάθαροι γιὰ τοὺς σκοποὺς καὶ τὰ ὅρια τοῦ διαθρησκειακοῦ διαλόγου.Ἔπειτα, νὰ μὴν ὑποκύπτουμε στὴ διαστρέβλωση τῆς ἱστορικῆς πραγματικότητας. Ἀκόμη, νὰ μελετοῦμε τὸ ρόλο τοῦ Ἰσλάμ στὴ σημερινὴ Εὐρώπη καὶ τὴν πατρίδα μας, μακριὰ ἀπὸ κάθε ρατσιστικὴ ρητορικὴ ἀλλὰ ἐξ ἴσου μακριὰ ἀπὸ κάθε ὡραιοποίηση. Καὶ τέλος, θὰ πρέπει νὰ εἴμεθα ἀλληλέγγυοι στοὺς οἰκονομικοὺς μετανάστες, χωρὶς νὰ παραγνωρίζουμε τὰ ἐρωτήματα ποὺ δημιουργοῦνται ἀπὸ τὴν κατακόρυφη αὔξησή τους. Ἡ διαπραγμάτευση κάθε στοιχείου τοῦ προβλήματος, δὲν θὰ πρέπει νὰ στηρίζεται στὴν ὑποβάθμιση τοῦ ἄλλου, ἢ στὴ σύγχυση μὲ τὸ ἄλλο.
Καὶ ἂς ἀρχίσω διευκρινίζοντας τὰ ὅρια τοῦ διαθρησκειακοῦ διαλόγου. Ἡ Ἐκκλησία μας εἶναι ἀσφαλῶς ὑπὲρ τῆς ἀναπτύξεως διαλόγου μὲ τὸ Ἰσλάμ. Καὶ γι αὐτὸ χαιρετίζουμε τὴν ἀπόφαση τοῦ Συμβουλίου Εὐρωπαϊκῶν Ἐκκλησιῶν (ΚΕΚ) νὰ ἀναπτύξει τέτοιο διάλογο στὸ ἐπικείμενο Συνέδριο στὸ Σίμπιου τῆς Ρουμανίας. Ἀλλὰ γιὰ τὴν Ἐκκλησία μας τουλάχιστον, ὁ διάλογος αὐτὸς θὰ εἶναι γόνιμος ἐὰν φροντίζουμε νὰ μὴ ὁδηγεῖ σὲ συγκρητισμό, νὰ μὴ μεταβάλλεται σὲ βῆμα προώθησης τῆς ἀντίληψης ὅτι χριστιανισμὸς καὶ ἰσλάμ εἶναι καὶ οἱ δυὸ θρησκεῖες, ὅπου ἐδῶ μὲν εἶναι καλύτερη αὐτὴ ἐκεῖ ὅμως ἡ ἄλλη, ἢ ἀκόμη ὅτι Χριστιανοί, Ἑβραῖοι καὶ μουσουλμάνοι μιλοῦν γιὰ τὸν ἴδιο Θεό.(1)
Γιὰ τοὺς χριστιανοὺς ἰσχύει ἀπολύτως καὶ πέραν οἰουδήποτε διαλόγου ἡ φράση τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, ποὺ ἔγραψε καὶ τὴν πρώτη μεθοδικὴ ἀναίρεση τοῦ ἰσλάμ: «Πάντα τοίνυν τὰ παραδεδομένα ἡμῖν διά τε νόμου καὶ προφητῶν καὶ ἀποστόλων καὶ εὐαγγελιστῶν δεχόμεθα καὶ γινώσκομεν καὶ σέβομεν οὐδὲν περαιτέρῳ τούτων ἐπιζητοῦντες».(2) Δὲν χωρεῖ καὶ δὲν νοεῖται διάλογος ἐπ΄αὐτοῦ.
Ὁ διαθρησκειακὸς διάλογος ἔχει νόημα ἐφ ὅσον μελετᾶ τὶς δυνατότητες ἀντιμετωπίσεως ἀπὸ κοινοῦ προβλημάτων, ὅπως ἡ ἀποφυγὴ ἐπικλήσεως τῆς θρησκείας ὡς αἰτίας πολέμων καὶ τρομοκρατικῶν πράξεων, ἡ ἀνάπτυξη τῆς φιλανθρωπίας καὶ τοῦ σεβασμοῦ τοῦ ἀνθρώπου ἀνεξαρτήτως πίστεως, φύλλου ἢ γένους, καὶ βεβαίως ὁ ἀμοιβαῖος σεβασμὸς τῶν θρησκευτικῶν καθηκόντων.
Τὸ ἐξαγόμενο αὐτοῦ τοῦ διαλόγου δὲν εἶναι, δυστυχῶς, ἐνισχυτικό. Πρέπει ἐδῶ νὰ ἐκφράσω τὴ λύπη μου διότι ἀπὸ τότε ποὺ ἄρχισε ὁ διαθρησκειακός διάλογος, ἔχει βεβαίως ἐπιτευχθεῖ σοβαρὴ βελτίωση τῶν ὅρων ζωῆς τῶν μουσουλμάνων στὴν Εὐρώπη, ὄχι ὅμως καὶ ἀντιστοίχως: οἱ διωγμοὶ τῶν χριστιανῶν συνεχίζονται στὶς ἰσλαμικὲς χῶρες. Ἐπιτρέψτε μου νὰ φέρω ἕνα μόνο παράδειγμα, γιὰ νὰ δοῦμε ποιὰ εἶναι τὰ πραγματικὰ ὅρια τοῦ διαλόγου. Ἡ Σαουδικὴ Ἀραβία στηρίζει ἀφειδώλευτα τὴν οἰκοδόμηση τζαμιῶν στὴν Εὐρώπη, καθὼς ἐπίσης ἰσλαμικῶν ἱερατικῶν σχολῶν (maddrassas). Καλύπτει πλήρως, μὲ ἔγκριση τῶν εὐρωπαϊκῶν κρατῶν, τὴ μισθοδοσία μουσουλμάνων κληρικῶν καὶ τὴ λειτουργία κέντρων προβολῆς τῆς ἰσλαμικῆς θρησκείας στὴν Εὐρώπη. Ἐν τούτοις ὅμως στὴν ἴδια αὐτὴ χώρα συνεχίζεται ἡ αὐστηρὴ ἀπαγόρευση ἵδρυσης χριστιανικῶν ναῶν, καὶ ἡ ἀπαγόρευση ὁποιασδήποτε δημόσιας χριστιανικῆς ἐκδήλωσης.(3) Διεθνεῖς ὀργανισμοὶ μεγάλου κύρους μιλοῦν γιὰ διωγμοὺς τῶν χριστιανῶν τόσο στὴ Σαουδικὴ Ἀραβία ὅσο καὶ σὲ ἄλλες ἰσλαμικὲς χῶρες.(4) Ὑπολογίζεται ὅτι κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ 19ου καὶ τοῦ 20ου αι., ἐκτελέστηκαν καὶ δολοφονήθηκαν γιὰ τὴν πίστη τους περισσότεροι χριστιανοὶ ἀπὸ ὅσους στοὺς δεκαοκτὼ προηγούμενους αἰῶνες.(5) Τὸ σύγχρονο Κολοσσαῖο, ὁ κύριος χῶρος δηλαδὴ μαρτυρίου καὶ θυσίας τῶν χριστιανῶν, δυστυχῶς εἶναι οἱ ἰσλαμικὲς χῶρες. Καὶ σήμερα ἀκόμη, ἡ Διακήρυξη τῶν Δικαιωμάτων τοῦ Ἀνθρώπου ποὺ ὑπεγράφη τελικῶς ἀπὸ τοὺς μουσουλμάνους Ὑπουργοὺς Ἐξωτερικῶν μόλις τὸ 1990, δὲν ἔχει ἀκόμη ἐφαρμοσθεῖ σὲ καμιὰν ἀπολύτως ἰσλαμικὴ χώρα.(6)
Δὲν εἰσηγοῦμαι μὲ αὐτὰ κάποιαν ἀλλαγὴ στάσεως. Τὸ ἀντίθετο: πιστεύω ὅτι ὁ διάλογος μὲ τὸ ἰσλάμ, παρὰ τὸ μονομερὲς ἔως τώρα ἀποτέλεσμα, θὰ πρέπει νὰ συνεχισθεῖ, διότι δὲν ἔχουν πάψει οἱ μεγάλες αἰτίες ποὺ μᾶς τὸν ὑπαγορεύουν: ἡ ἀναζήτηση τῆς εἰρήνης, ἡ συμπαράσταση σὲ ἑκατομμύρια ἀθῶα θύματα πολέμων, δουλείας, φτώχειας, ἀσθενειῶν.
Δεύτερος παράγων ποὺ πρέπει νὰ προσέξουμε είναι ἡ ἱστορία. Ἔχει κυριαρχήσει πλέον ἡ τάση νὰ «ξαναγράφεται» ἡ ἱστορία, εἰς τρόπον ὥστε νὰ ὑπηρετεῖ γεωπολιτικὲς σκοπιμότητες. Ἔτσι, παρουσιάζονται ἡ Ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία καὶ τὸ χαλιφάτο στὴν Ἰσπανία ὡς προπύργια ἀνεξιθρησκείας καὶ ἀνοχῆς.
Τὸ πόση ἦταν ἡ ανεξιθρησκεία τῶν Ὀθωμανῶν στὴν Ἑλλάδα, δὲν περιμένουμε νὰ τὸ μάθουμε ἀπὸ τὰ πλυντήρια τῆς ἱστορίας στὰ ὁποῖα δυστυχῶς ἀνετέθη νὰ διδάξουν τὰ ἑλληνόπουλα. Τὸ πόσον ἀνεξίθρησκοι ἦσαν οἱ Ὀθωμανοὶ τὸ διδάσκουν οἱ ἀμέτρητοι νεομάρτυρες ποὺ «παρέδωκαν τὸ ἅγιον πνεῦμα των ἢ ἐπὶ τῆς πυρᾶς τὴν ὁποίαν ἤναπτε μὲ ἐνθουσιασμὸν ὁ τουρκικὸς ὄχλος, ἢ δι’ ἀποτομῆς τῆς ἱερᾶς κεφαλῆς των, ἢ κατόπιν ἐκδορᾶς, ἢ κατόπιν σουβλισμοῦ των, ἢ δι’ ἀπαγχονισμοῦ, ἢ κατόπιν ἀνηλεῶν δαρμῶν, ἢ κατόπιν πνιγμοῦ εἰς θαλάσσας, λίμνας καὶ ποταμούς, ἢ κατόπιν ἀποκοπῆς περισσοτέρων μελῶν τοῦ σώματός των, ἢ μετὰ μακρὰν ἀσιτίαν, ἢ καὶ μετὰ ἀπὸ ἐντοιχισμόν των.»(7) Τὸν βαθμὸ τῆς τουρκικῆς ἀνεξιθρησκείας τὸν δείχνουν πλὴν τῶν νεομαρτύρων καὶ οἱ 6.000 Ἕλληνες κληρικοί, οἱ 100 περίπου Ἐπίσκοποι, οἱ ἕνδεκα Πατριάρχες ποὺ γνώρισαν τὸ φάσγανον τῶν Ὀθωμανῶν.
Ἀλλὰ καὶ τὸ χαλιφάτο τῆς Κόρδοβας, ποὺ προβάλεται ἐσχάτως ὡς οἰονεὶ παράδεισος ἀνεξιθρησκείας καὶ παιδείας, δὲν ἔπαυσε οὔτε ἡμέρα νὰ ἐφαρμόζει χωρὶς οἶκτο τοὺς κανόνες τῆς ἰσλαμικῆς σαρίας, κατὰ τὴν ὁποία ἐφ ὅσον χριστιανὸς ὁμολογήσει ὅτι ὁ Ἰησοῦς εἶναι Θεὸς ἐκτελεῖται ἐπὶ τόπου, ἡ λιτανεία ἀπαγορεύεται, ἡ κωδωνοκρουσία ἀπαγορεύεται, ὁ μουσουλμάνος ποὺ γίνεται χριστιανὸς ἐκτελεῖται, οἱ χριστιανοὶ ἀπαγορεύεται νὰ φοροῦν ὑποδήματα ἀλλὰ θὰ πρέπει νὰ κυκλοφοροῦν ἀνυπόδητοι, θὰ πρέπει νὰ παραμερίζουν ὅταν συναντοῦν μουσουλμάνο, ἀπαγορεύεται νὰ ἀμύνονται ὅταν τοὺς κτυπᾶ μουσουλμάνος ἀλλὰ ἔχουν δικαίωμα μόνο νὰ τὸν παρακαλοῦν νὰ σταματήσει, κ.ἄ. πολλὰ ποὺ δὲν ἔχει νόημα νὰ ἀπαριθμήσω.(8)
Εἶναι βέβαιον ὅτι καὶ μουσουλμάνοι ὑπέφεραν συχνὰ ἀπὸ τὰ χέρια χριστιανῶν. Ἀλλὰ θὰ παρακαλοῦσα νὰ προσέξετε τοῦτο τὸ σημεῖο, τὸ ὁποῖο φωτίζει μεγάλο μέρος τῆς σημερινῆς προβληματικῆς: μουσουλμάνοι, ὅπως καὶ χριστιανοὶ ἐπίσης, ὑποφέρουν αἰῶνες τώρα ἀπὸ τὰ χέρια χριστιανῶν ποὺ παραβαίνουν τὶς ἐντολὲς τῆς πίστεως. Δὲν κακοποιοῦν συνανθρώπους των ἀκολουθῶντας ἐντολὲς τοῦ Εὐαγγελίου. Ἐνῶ οἱ μουσουλμάνοι καταπιέζουν καὶ ἐξοντώνουν ἐπικαλούμενοι τὸ Κοράνι, ἐπικαλούμενοι τὴ Σαρία.(9) Καὶ τοῦτο συμβαίνει διότι στὸ ἰσλὰμ δὲν ὑπάρχει διάκριση ἀνάμεσα στὸ βασίλειο τοῦ Καίσαρα καὶ τὸ βασίλειο τοῦ Θεοῦ, δὲν ὑπάρχει διάκριση μεταξὺ πολιτείας καὶ θρησκείας. Αὐτὸ εἶναι μέγα πρόβλημα, τὸ ὁποῖο συγκεντρώνει τὴν προσοχὴ ἀκόμη καὶ Ἐκκλησιῶν ποὺ ἐργάζονται μεθοδικὰ γιὰ τὴν προώθηση τοῦ διαθρησκειακοῦ διαλόγου,(10) ἀκόμη καὶ ὀργανισμοὺς τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης ποὺ ἐργάζονται γιὰ νὰ ἀναβαθμίσουν τὸ ἰσλάμ στὴν Εὐρώπη.(11)
Ἐρχόμαστε λοιπόν, στὴ σημερινὴ προβληματική. Δὲν ἔχω νὰ σᾶς πῶ πολλά διότι περιμένω καὶ ἐγὼ τὶς δικές σας ἐκτιμήσεις. Αὐτὰ ποὺ μπορῶ νὰ πῶ συνιστοῦν σκέψεις βγαλμένες ἀπὸ τὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας. Καὶ εἶμαι ὑποχρεωμένος νὰ τὶς διατυπώσω ἐπιγραμματικά, ἐπιφυλασσόμενος νὰ τὶς ἀναπτύξω πληρέστερα σὲ ἄλλη περίπτωση.
Πρῶτ’ ἀπ’ὅλα, δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρξει διάλογος, οὔτε βεβαίως κατανόηση ἀμοιβαίως, ἐὰν ἀπομακρυνθοῦμε ἀπὸ τὴν ἀλήθεια. Ἡ παραχάραξη τῆς ἱστορίας δὲν συνιστᾶ ἔδαφος συνεννοήσεως, ἀλλὰ ἄμμο ἐπὶ τῆς ὁποίας δὲν οἰκοδομεῖται τίποτε σταθερό. Δεύτερον, δὲν θὰ γίνει ποτὲ δυνατὴ ἡ ἐνσωμάτωση τῶν μουσουλμάνων στὴν εὐρωπαϊκὴ κοινωνία, ὅσο καὶ νὰ γίνονται ἐκστρατεῖες ἐναντίον τῆς ἰσλαμοφοβίας, ἐὰν δὲν προηγηθεῖ ἀπὸ μέρους τῶν ἰδίων τῶν μουσουλμάνων μιὰ ριζικὴ ἀναθεώρηση τῆς ἑρμηνείας τοῦ Κορανίου. Καὶ δὲν ἀρκεῖ αὐτό: δὲν εἶναι σὲ θέση ἡ Εὐρώπη νὰ ἀφομοιώσει τὸν ἰσλαμικὸ κόσμο ποὺ ἔχει ἐγκατασταθεῖ σὲ αὐτήν, ἐὰν δὲν φροντίσει προηγουμένως νὰ θεωρακίσει καὶ ἐνισχύσει τὶς δικές της καταβολικές ρίζες, τὴ χριστιανική της παράδοση.(12)
Ἐπιτρέψτε μου μιὰ ἀκόμη ἐπισήμανση. Μποροῦμε νὰ ἔχουμε αὐτὲς ἢ ἐκεῖνες τὶς ἀπόψεις γιὰ τὸ ἰσλάμ καὶ τὶς δυνατότητες τῆς Εὐρώπης νὰ ἐνσωματώσει ἰσλαμικό πληθυσμό. Τὸ βέβαιο εἶναι ὅτι ὑπάρχουν αὐτὴ τὴ στιγμὴ στὴν Εὐρώπη οἰκονομικοὶ μετανάστες ποὺ ὑποφέρουν. Πρὸς αὐτοὺς πρέπει νὰ δείχνουμε τὴν ἀλληλεγγύη καὶ τὴ μέριμνά μας, μὴ περιμένοντας νὰ λυθοῦν τὰ προβλήματα. Γνωρίζετε ὅτι ἡ Ἐκκλησία μας δίνει φαγητὸ καὶ προσπαθεῖ νὰ τοὺς ἀνακουφίζει. Δὲν πρέπει νὰ μᾶς ἀρκεῖ αὐτό. Πρέπει νὰ ἔχουμε συνεχῶς μέριμνα γιὰ τοὺς ἀνθρώπους αὐτοὺς ποὺ κατέφυγαν σὲ μᾶς γεμᾶτοι ἀπόγνωση καὶ προσμονή.
Παρακαλῶ, ἄς προσευχόμαστε γι αὐτούς.
Σημειώσεις
1. - Ὅπως εἴδαμε στὴν πρόσφατη διατύπωση διαθρησκειακοῦ διαλόγου στὸ Τέξας, στὶς 7 Μαίου 2007.
2. - Ἔκθεσις ἀκριβὴς τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως, 1.19-22
3. - International Religious Freedom Report 2006, section Saudi Arabia, US Dept. of State.
4. - Σημαντικὲς ἐκθέσεις δημοσιεύει τακτικὰ ὁ ὀργανισμὸς International Christian Concern.
5. - Nina Shea, In the Lion`s Den: A Shocking Account of Persecuted and Martyrdom of Christians Today and How We Should Respond, Nashville TN, 1997
6. - The Cairo Declaration on Human Rights in Islam. Adopted and Issued at the Nineteenth Islamic Conference of Foreign Ministers in Cairo on 5 August 1990.
7. - Στυλ. Παπαδοπούλου, Οἱ Νεομάρτυρες καὶ τὸ δοῦλον γένος, Ἀθῆναι 1991, 68 σελ.
8. - Robert J. Pauly, Jr., Islam in Europe, 127 κ.ἑ.
9. - Χριστοδούλου Παρασκευαΐδη, Μητροπολίτου Δημητριάδος, Ἡ ἐλευθερία τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως στὸ Ἰσλάμ, Ἀθῆναι 1991
10. - Joseph Ratzinger, Πάπα Ρώμης.- “Salt of the Earth. The Church at the End of the Millennium,” an interview with Peter Seewald, San Francisco, 1997.
11. - EUMC, Perceptions of discrimination and Islamophobia, Brussels 2006, 17-21 pp.
12. - Χριστοδούλου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος, Ἡ ψυχὴ τῆς Εὐρώπης, Ἀθήνα 2007, 2η ἔκδ.
