Ομιλία Αρχιεπισκόπου στη Θεολογική Σχολή του Ιασίου
Από καρδίας ευχαριστώ τον αγαπητό εν Χριστώ αδελφό, Αρχιεπίσκοπο και Μητροπολίτη Ιασίου κ.κ. Δανιήλ για την πρόταση του να είμαι κατά την επίσημη αυτήν ημέρα κοντά σας και να σας ομιλήσω, όπως επίσης ευχαριστώ και τους κ.κ. καθηγητές της Θεολογικής Σχολής για την αγάπη τους προς την μετριότητα μου, καθώς κι εσάς όλους που είσθε σήμερα εδώ, στον ιερό αυτό χώρο της μάθησης και κυρίως της Γνώσης και της Βίωσης του Λόγου του Θεού.
Στο Ιάσιο βρίσκομαι για να συμμετάσχω στους εορτασμούς στη μνήμη του Δημητρίου Στανιλοάε, αυτού του μεγάλου Ρουμάνου θεολόγου κι ενός εκ των σημαντικοτέρων της Ορθοδοξίας κατά τον 20ό αιώνα. Θα μου επιτρέψετε λοιπόν να αρχίσω την ομιλία μου με μία σκέψη του σε Έλληνα δημοσιογράφο για το πώς πρέπει να είναι οι θεολόγοι σήμερα, ως παρακαταθήκη και εφόδιο στην πορεία σας: " Το ότι οι σημερινοί θεολόγοι αδυνατούμε να ερμηνεύσουμε σωστά - και να κατανοήσουμε - τα Δόγματα των Πατέρων, αυτό δεν αποκλείεται να έχει σχέση και με τη δική μας Εκκλησιαστική υπανάπτυξη και πνευματική ακαρπία. Πώς να μιλήσεις λ.χ. για την Αγία Τριάδα, όταν ο ίδιος δεν έχεις δεχτεί την παρουσία της στη ζωή σου, ή όταν δεν έχεις αντιληφθεί τη σημασία που έχει το πρόσωπο στη Δημιουργία; Πώς να μιλήσεις περί της κοινωνίας των προσώπων της Αγίας Τριάδος όταν εσύ είσαι απόκοσμος και ακοινώνητος;" ( Αν. Μιχαλά, " Η Ορθοδοξία στη Ρουμανία", Αθήνα, 1982, σελ. 38).
Ο μακαριστός π. Δημήτριος θέτει το θέμα της βίωσης του Ευαγγελικού μηνύματος από τους θεολόγους. Αν αυτοί προσφέρουν μόνο επιστημονικές γνώσεις και έναν κενό ουσιαστικού περιεχομένου σχολαστικισμό μπορεί να είναι άριστοι επιστήμονες, αλλά όχι θεολόγοι με τον ορισμό που έδιναν οι Πατέρες και δη ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος. Ίσως σε σχήμα υπερβολής ο καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Γεώργιος Μαντζαρίδης όταν γνώρισε τον γεμάτο από τη Χάρη του Θεού Γέροντα Σάββα στο νησί Κάλυμνος της Δωδεκανήσου είπε στον εκεί Μητροπολίτη Λέρου, Καλύμνου και Αστυπαλαίας κ. Νεκτάριο: " Μακάρι να είχα φέρει όλη τη Θεολογική Σχολή να ακούσει το μοναχό αυτό. Θα μάθαιναν περισσότερα από όσα ακούνε τέσσερα χρόνια που σπουδάζουν στο Πανεπιστήμιο!"
( Μον. Μωυσέως Αγιορείτου " Ο Γέροντας της σιωπής και των δακρύων Σάββας της Καλύμνου (1903-1992), Εκδ. "Τήνος", Αθήνα, 2002, Πρόλογος Μητρ. Λέρου κ.λ.π., σελ. 13).
Αλλά και η δική μου εμπειρία από την εξομολόγηση είναι πως οι νέοι και οι νέες που έρχονται κάτω από το ωμοφόριο ή το πετραχήλι δεν ζητούν την ανάλυση του Τριαδικού Δόγματος, ή κάποιο άλλο θεολογικό ζήτημα να τους αναλυθεί, όσο, την λύτρωση από την αμαρτία, την αγάπη από τον εκπρόσωπο του Θεού και την συμπάθεια του. Όχι ότι δεν χρειάζονται οι γνώσεις, είναι και αυτές απαραίτητες, αλλά χρειάζεται ιεράρχηση των αξιών στη ζωή μας. Με τις ακαδημαϊκές σπουδές δεν σώζεται ο άνθρωπος, ούτε κερδίζει τη Βασιλεία του Θεού, μπορεί όμως με αυτές, αν τις αξιολογήσει και αξιοποιήσει σωστά, να βοηθηθεί και να αποκτήσει αγιότητα τόσο ο ίδιος όσο και οι συνάνθρωποι του.
Έχοντας αναλάβει να σας ομιλήσω σήμερα σκεπτόμουν ποιο να είναι το μήνυμα που να δώσω σε εσάς και σε όλους μας με βάση το θέμα που έχω επιλέξει " Εφόδια ζωής στην Ενωμένη Ευρώπη". Θυμήθηκα πως παλιά, σε μία κατασκήνωση φοιτητών που ήμουν αρχηγός είχαμε ως συνθήματα πορείας ζωής το "Ενδον σκάπτε" και το "Ίνα άρτιος ή". Επιτρέψτε μου δύο σκέψεις επ' αυτών. Ο Κύριος κηρύττοντας είπε πως όποιος πηγαίνει κοντά Του κι ακούει τα λόγια Του και τα εφαρμόζει μοιάζει με εκείνον που για να κτίσει σπίτι έσκαψε βαθιά και έβαλε τα θεμέλια μέσα στο βράχο. Κι όταν έγινε πλημμύρα κι έπεσαν σαν ποτάμι τα νερά επάνω στο σπίτι δεν μπόρεσαν να το σαλέψουν, γιατί είχε θεμελιωθεί βαθιά μέσα στο βράχο. Αντίθετα αυτός που ακούει τα λόγια Του και δεν τα εφαρμόζει, μοιάζει με εκείνον που έκτισε το σπίτι του πάνω στο χώμα χωρίς να σκάψει βαθιά και χωρίς θεμέλια. Μόλις έπεσαν ποτάμι τα νερά πάνω του, γκρεμίστηκε και η ζημιά που έπαθε το σπίτι ήταν μεγάλη (Λουκ. στ' 46-49). Έχει σημασία παιδιά μου να σκάψουμε βαθιά στον εαυτό μας και να βάλουμε γερά πνευματικά θεμέλια στη ζωή μας, ώστε όποια μπόρα και να μας βρει αυτή να μην μας κλονίσει, να μην μας καταστρέψει.
Συνήθως οι άνθρωποι δεν κοπιάζουν για να πολεμήσουν τα πάθη τους και να καλλιεργήσουν τους εαυτούς τους. Θέλει βλέπετε κόπο αυτό, δεν είναι καθόλου εύκολο. Έτσι αφήνονται στο άκοπο και ανέμελο της ζωής. Και όσο τα πράγματα είναι ομαλά δείχνουν πετυχημένοι και ικανοποιημένοι από τη ζωή τους. Όμως όταν υπάρξει ένα πρόβλημα καταρρέουν ως χάρτινοι πύργοι. "Ενδον σκάπτετε" λοιπόν.
Λέγοντας σας αυτό μου ήρθε στο μυαλό κι ένα ακόμη παράδειγμα. Στο μοναστήρι της μετανοίας μου αν και γεννημένος στην πόλη των Αθηνών και χωρίς γνώση των γεωργικών εργασιών είχα αναλάβει το διακόνημα να σκάβω για να φυτεύσω μαζί με έναν εργάτη και ορισμένους φοιτητές που εθελοντικά μας βοηθούσαν ελιές και άλλα δένδρα. Θυμάμαι λοιπόν τον εργάτη ο οποίος ήξερε από φυτέματα, που μας έλεγε να σκάψουμε βαθιά τους λάκκους για να αναπτυχθούνε τα δένδρα και να μην ξεραθούνε ή να μην παρασυρθούνε από το νερό. Ήθελε κόπο και ιδρώτα πολύ το σκάψιμο το βαθύ, όταν μάλιστα βρίσκαμε πέτρες που έπρεπε να αφαιρέσουμε για να προχωρήσουμε το σκάψιμο. Μου έλεγε ο εν λόγω εργάτης για το φύτεμα των ελιών λ.χ. πως τρεις λάκκους είχε ανοίξει όλη την ημέρα σε βραχώδες μάλιστα έδαφος, τόσο βαθείς τους έκανε. Όμως μόνο έτσι θα πετύχαινε το φύτεμα, θα αναπτύσσονταν τα δένδρα και θα καρποφορούσαν. Αυτά μεταφέρετε τα στις ψυχές σας. Σκάψτε βαθιά παιδιά μου, βγάλτε από τις ψυχές σας κάθε πέτρα που εμποδίζει σ' αυτές το φύτεμα του Χριστού μας και να είσθε βέβαιοι ότι θα είσθε ευλογημένοι από την καρποφορία μέσα σας του Αγίου Πνεύματος.
Το δεύτερο σύνθημα το έχει γράψει ο Απόστολος Παύλος στον μαθητή του Τιμόθεο. Του έγραψε πως ό,τι βρίσκεται στη Γραφή είναι εμπνευσμένο από το Πνεύμα του Θεού και είναι ωφέλιμο για τη διδασκαλία της Αλήθειας, για τον έλεγχο της πλάνης, για τη διόρθωση των λαθών για τη διαπαιδαγώγηση σε μια ζωή όπως τη θέλει ο Θεός, ώστε ο άνθρωπος του Θεού να είναι τέλειος και καταρτισμένος για κάθε καλό έργο (Τιμ. Β' γ' 16). Ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός μας θέλει τελείους, μας θέλει αγίους αν και ζούμε σε έναν κόσμο υλιστικό και πολλές φορές απάνθρωπο. Στην ίδια επιστολή του ο Απόστολος Παύλος περιγράφει τους δύσκολους καιρούς των εσχάτων ημερών. Στις κοινωνίες τότε οι άνθρωποι θα είναι φίλαυτοι, φιλάργυροι, αλαζόνες, υπερήφανοι, βλάσφημοι, απειθείς στους γονείς τους, αχάριστοι, ασεβείς, άστοργοι, αδιάλλακτοι, συκοφάντες, άσωτοι, άγριοι, εχθροί του καλού, προδότες, αυθάδεις, φουσκωμένοι από εγωισμό, που θα αγαπάνε πιο πολύ την ηδονή από τον Θεό, που θα δείχνουν ότι έχουν ευσέβεια, αλλά που θα έχουν αρνηθεί τη δύναμη της με τις πράξεις τους. Σ' αυτές τις κοινωνίες και εμείς και εσείς παιδιά μου καλούμεθα από τον Απόστολο των Εθνών και ιδρυτή της Εκκλησίας της Ελλάδος να συμπορευθούμε μαζί του και μαζί με τον Απόστολο Τιμόθεο στη διδασκαλία, στον τρόπο ζωής, στους σκοπούς, στην πίστη, στη μακροθυμία, στην αγάπη, στην υπομονή (αυτ. γ' 1-10).
Περιέγραψα με λίγα λόγια τις βάσεις και τα εφόδια που πρέπει να έχετε στη ζωή σας για να είσθε πετυχημένοι ως επιστήμονες θεολόγοι και ως χριστιανοί. Επιτρέψτε μου τώρα να περιγράψω πιο συγκεκριμένα την κατάσταση στην οποία ζούμε και οφείλουμε να είμαστε άνθρωποι τέλειοι και καταρτισμένοι για κάθε καλό έργο. Και η Ρουμανία σε λίγα χρόνια θα είναι πλήρες μέλος της Ενωμένης Ευρώπης. Η πορεία μας θα είναι κοινή και μαζί πρέπει να είμαστε η ζωντανή μαρτυρία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού στους αδελφούς μας της Γηραιάς Ηπείρου. Τον καιρό αυτό συζητείται και πάλι αν στο Προοίμιο του Συντάγματος της Ε.Ε. πρέπει να υπάρχει αναφορά στην Χριστιανική Κληρονομιά και Παράδοση της Ευρώπης.
Ήδη όσοι αρνούνται αυτήν την αναφορά αποδεικνύεται ότι είναι περισσότεροι τόσο στη Συνέλευση, η οποία υπό την προεδρία του πρ. Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας κ. Βαλερύ Ζισκάρ Ντ' Εσταίν ετοίμασε το κείμενο του Συντάγματος, όσο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο με ψήφισμα του τον περασμένο Σεπτέμβριο απέρριψε πρόταση να υπάρχει αυτή η αναφορά. Είναι πάντως βέβαιο και σύμφωνα με πρόσφατες δημοσκοπήσεις ότι η πλειοψηφία των ευρωπαίων πολιτών διαφωνεί με τους αντιπροσώπους της. Πρόκειται για ένα λυπηρό γεγονός, διότι δείχνει ότι ένα μεγάλο μέρος των εκπροσώπων των ευρωπαίων πολιτών στα όργανα της Ε.Ε. είναι επηρεασμένο τόσο από μία εκκοσμικευμένη περίοδο της εκκλησιαστικής ιστορίας της Δύσης κατά το παρελθόν, όσο και από ιδεολογικές προκαταλήψεις.
Η αναφορά στο Προοίμιο της χριστιανικής κληρονομιάς και παράδοσης της Ευρώπης για εμάς είναι μία απλή και απολύτως αντικειμενική αποτύπωση της ιστορικής πραγματικότητας. Η αναφορά του Ευρωπαίου στο παρελθόν του δεν σημαίνει ότι του δεσμεύει το μέλλον, κάθε άλλο. Πρόκειται ελπίζω περί αθέλητης συγχύσεως ότι η αναφορά στην χριστιανική κληρονομιά της Ευρώπης σημαίνει μελλοντική μετάβαση στη θεοκρατία… Απλώς εμείς πιστεύομε ότι η αναφορά αυτή επισημαίνει στον Ευρωπαίο πολίτη τις ορίζουσες της πορείας του και του υπενθυμίζει την ταυτότητα του. Λέγεται ότι με το να υπάρχει αυτή η αναφορά αποκλείει στο μέλλον την είσοδο στην Ε.Ε. κρατών στα οποία η πλειοψηφία είναι αλλόθρησκοι πολίτες. Ούτε αυτό σημαίνει. Αν τα κυρίαρχα όργανα της Ε.Ε. αποφασίσουν την ένταξη κάποιου αλλόθρησκου λαού αυτά θα έχουν λάβει την απόφαση και θα έχουν την ιστορική ευθύνη. Αλλά αυτό είναι τελείως ανεξάρτητο από το να έχουμε αυτογνωσία για το τι μας ενώνει ως Ευρωπαίους πολίτες, που κυρίως είναι οι χριστιανικές μας ρίζες.
Ένα άλλο σημείο που θα ήθελα να επισημάνω στην αγάπη σας είναι ότι είναι γνωστό ότι έχουμε εισέλθει στην εποχή της Παγκοσμιοποίησης. Εμείς είμαστε εναντίον της μετατροπής των ανθρώπων σε μία άμορφη μάζα. Ο κάθε άνθρωπος για εμάς τους Χριστιανούς είναι κάτι το μοναδικό και το ανεπανάληπτο και αξίζει περισσότερο από όλους τους θησαυρούς της Γης. Αυτός ο άνθρωπος πρέπει να είναι ελεύθερος, γι' αυτό και υπεύθυνος για τις πράξεις του. Δεν πρέπει να μαζοποιείται, γιατί τότε χάνει την ανθρωπιά του και μετατρέπεται σε αγέλη. Το ίδιο και σε επίπεδο λαών εντός της Ε.Ε. είμαστε υπέρ του να διατηρήσουν την ιδιοπροσωπία τους, τα ήθη και τα έθιμα τους, τη γλώσσα τους, την Πίστη τους, την Κληρονομιά και Παράδοση τους. Από το να υπάρχει ένας πίνακας με ένα χρώμα, όσο και ωραίο κι αν είναι αυτό και με ό,τι υλικό κι αν φτιάχτηκε εμείς προτιμάμε το ψηφιδωτό με τις πολλές ψηφίδες, που δημιουργούν έναν υπέροχο σε αρμονία και ομορφιά πίνακα.
Ένα ακόμη στοιχείο. Στην Ευρώπη υπάρχει η τάση να επικρατήσει το ουδέτερο θρησκευτικά κράτος (etat laique) και η Εκκλησία να περιθωριοποιηθεί. Είναι πάντως ευχάριστο το γεγονός ότι στο νέο Σύνταγμα καθορίζεται ότι οι σχέσεις Πολιτείας και Εκκλησίας δεν προσδιορίζονται σε κεντρικό επίπεδο αλλά από κάθε κράτος - μέλος χωριστά, αναλόγως της παράδοσης του. Κατά την άποψη μας είναι λάθος η περιθωριοποίηση της Εκκλησίας, διότι σε όλα τα χριστιανικά κράτη της Ευρώπης αποτελεί την ηθική βάση και τον συνεκτικό ιστός τους. Και ο Χριστιανισμός, όπως τον πιστεύουμε και τον βιώνουμε εμείς οι Ορθόδοξοι, δεν έχει καμία σχέση με την πολιτική, επιθυμεί τους διακριτούς ρόλους με το Κράτος, αλλά παράλληλα θέλει την ελευθερία να βοηθεί και να υπηρετεί τον άνθρωπο, τον κάθε άνθρωπο, ανεξάρτητα από φυλή ή θρήσκευμα.
Η περιθωριοποίηση που επιδιώκεται του Χριστιανισμού οδηγεί σε νέες δυσάρεστες καταστάσεις την Ευρώπη. Διότι εμείς οι Χριστιανοί έχοντας με τους φορείς της κρατικής εξουσίας την ίδια πολιτισμική Παράδοση, έχοντας την εμπειρία κι έχοντας επιζήσει διωγμών και βασάνων γνωρίζουμε και πιστεύουμε ότι της Εκκλησίας "και πύλαι Αδου ου κατισχύσουσι" και προσαρμοζόμαστε κατά το δυνατόν στις συνθήκες και συνεχίζουμε το έργο μας, έστω με δυσχέρειες. Όμως τα ευρωπαϊκά κοσμικά κράτη περιθωριοποιώντας τον Χριστιανισμό αφήνουν ένα κενό που επιδιώκουν να καταλάβουν πιστοί άλλων θρησκειών και να μπουν αυτοί στο κέντρο της ευρωπαϊκής κοινωνίας. Διότι οι αλλόθρησκοι που έχουν εγκατασταθεί σε χώρες της Ευρώπης είναι φυσιολογικό να θέλουν να διατηρήσουν τις θρησκευτικές αρχές και συνήθειες τους και στα ουδέτερα θρησκευτικά κράτη. Η κρίσιμη για το μέλλον της Ευρώπης κατάσταση αντιμετωπίζεται με μία ουτοπία, μία ψευδαίσθηση θα έλεγα, ότι δηλαδή θα επιβληθεί η ίδια συμπεριφορά με τους Χριστιανούς και στους αλλόθρησκους. Αυτό σημαίνει ότι δεν γνωρίζουν οι υπεύθυνοι για τις αποφάσεις τη διδασκαλία των άλλων θρησκειών. Εμείς είμαστε υπέρ του διαλόγου και της καταλλαγής μεταξύ των θρησκειών και υπέρ της αγάπης προς όλους. Αλλά άλλο αυτό και άλλο να περιθωριοποιείται στη χριστιανική Ευρώπη ο χριστιανισμός και το κενό του να καταλαμβάνουν άλλες θρησκείες, λόγω ιδεολογικών αντιλήψεων των κυβερνώντων, ή λόγω ανεπαρκούς γνώσεως της ιστορίας και της θρησκειολογίας. Χωρίς μάλιστα να υπάρχει καν το αίτημα για ίση μεταχείριση του Χριστιανισμού σε χώρες, όπου απαγορεύεται επί ποινή φυλακίσεως να κάνει ο Χριστιανός ακόμη και τον Σταυρό του ή να φορεί Σταυρό στο στήθος του.
Για την ευρωπαϊκή κοινωνία σήμερα αν με ρωτούσε κάποιος ποιά είναι τα δύο πιο βασικά της χαρακτηριστικά θα απαντούσα η λογικοκρατία και η αδιαφορία σε συνδυασμό με τον ατομισμό και τον εγωκεντρισμό. Ο αδελφός μας της Δύσης νομίζει ότι όλα μπορεί να τα λύσει με τη λογική, που στην πραγματικότητα είναι απλή φαντασίωση. Πάντοτε η λογική του ισχυροτέρου επικρατεί, όταν δεν υπάρχει αγάπη και δικαιοσύνη. Και έχοντας πολλοί άνθρωποι εξοβελίσει από τη ζωή τους κάθε τι το μεταφυσικό κι έχοντας ξεχάσει το μυστήριο της ζωής έχουν γίνει τελείως επίπεδοι. Έτσι, ό,τι κι αν κάνουν τίποτε δεν τους γεμίζει. Νομίζουν πως με το να ακούνε μουσική ή να επισκέπτονται εκθέσεις ζωγραφικής ή να διαβάζουν βιβλία τσέπης ότι διαφέρουν από τα άλογα ζώα. Ακόμα χειρότερα πιστεύουν πως είναι "απελευθερωμένοι" όταν υποκύπτουν στα πάθη τους και μάλιστα όταν τα επιβάλλουν ως φυσιολογικά στην κοινωνία. Και για να λησμονήσει την τραγωδία της ζωής τους αδιαφορούν για τον πλησίον, είτε είναι γονεύς είτε παιδί, είτε αδελφός, αδιαφορούν για τον γείτονα, και κοιτάζουν το στενό τους συμφέρον για να περνάνε καλά. Τίποτε άλλο δεν τους ενδιαφέρει εκτός από τον εαυτόν τους. Είναι η προσωποποίηση του άφρονος πλουσίου της παραβολής.
Στην κοινωνία που εμείς οι μεγαλύτεροι σε ηλικία σας έχουμε διαμορφώσει καλείσθε να ζήσετε κι εσείς, οι Ορθόδοξοι νέοι και νέες της Ρουμανίας, φοιτητές της Θεολογίας όπως και οι αδελφοί σας, νέοι και νέες της Ελλάδος και όλων των χωρών της Ευρώπης. Εφόδια σας πλην της θύραθεν γνώσης και εμπειρίας και η πνευματική σας ζωή. Σκάψτε βαθιά στους εαυτούς σας και βιώστε την αγιότητα. Τότε θα είσθε ελεύθεροι και θα αποτελείτε μαρτυρία Ιησού Χριστού. Σκεφθείτε ότι οι Άγιοι Απόστολοι ξεκίνησαν από ένα σημείο της παντοδύναμης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και ήσαν μάρτυρες Χριστού σε έναν αλλόθρησκο και εχθρικό κόσμο. Και όμως ανέτρεψαν την κυριαρχία του κόσμου και έφεραν το Φως της Αλήθειας στην ανθρωπότητα. Ήσαν απλοϊκοί ψαράδες, φωτισμένοι όμως με την Χάρη του Θεού και το Αγιον Πνεύμα και είχαν Πίστη βαθιά και ζέουσα. Οι συνθήκες για εσάς σήμερα είναι καλύτερες από τότε. Μόνο η Πίστη "ως κόκκον σινάπεως" (Ματθ. ιζ' 20) πρέπει να αποκτηθεί και τότε όλα είναι δυνατά. Ο μέγας ιστορικός Στήβεν Ράνσιμαν είχε πει ότι ο 21ος αιώνας θα είναι στην Ευρώπη ο αιώνας της Ορθοδοξίας, η οποία διατηρεί αμόλυντη τη Διδασκαλία του Χριστού, μακριά από κάθε εκκοσμίκευση. Από εμάς και ιδιαίτερα από εσάς τους νέους εξαρτάται αυτή η σκέψη του Ράνσιμαν να γίνει πραγματικότητα. Γι' αυτό και πρέπει χωρίς έπαρση αλλά και χωρίς δουλικότητα, αλλά μόνο με αγάπη και ταπεινοφροσύνη να συνομιλούμε με τους ετεροδόξους αδελφούς μας. Πρέπει να κρατούμε ανοικτές τις γέφυρες μαζί τους και να αποτελούμε γι' αυτούς μαρτυρία Χριστού.
Εύχομαι σε όλους σας καλή πρόοδο. Ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός δια πρεσβειών της Υπεραγίας Θεοτόκου και της Μεγαλομάρτυρος Αγίας Παρασκευής να σας σκέπει, να σας ευλογεί και να σας αγιάζει. Και να έχετε πάντοτε μέσα στις ψυχές σας την Αλήθεια, ότι όταν βιώσετε πρώτα και κύρια τη Βασιλεία του Θεού, τότε όλα τα υπόλοιπα θα προστεθούν στη ζωή σας.
Αμήν.-
