"Η αρχή της ζωής από ορθόδοξη άποψη"

Στην ετήσια ειδική σύνοδο της Ελληνικής Μαιευτικής και Γυναικολογικής Εταιρείας

Εὐχαριστῶ θερμῶς ὅλους ἐσᾶς, τά μέλη τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου τῆς Ἑλληνικῆς Μαιευτικῆς Ἑταιρείας, τά ὁποῖα ὁμοφώνως ἀποφασίσατε νά μέ προσκαλέσετε νά ὁμιλήσω στήν πρώτη σας συνεδρίαση, πρόσκληση, τήν ὁποία εὐχαρίστως ἀποδέχθηκα. Σήμερα θά ἔλεγα ὅτι εἶσθε ὡς ἐπιστήμονες οἱ ἔχοντες τίς περισσότερες εὐθῦνες γιά τό μέλλον τῆς ἀνθρωπότητος.

Ἡ ἐπιστήμη σας πλέον ἔχει συζευχθεῖ μέ τήν τεχνολογία, μέ ἐντυπωσιακά ἀποτελέσματα ἀλλά καί πολλούς διαφαινόμενους κινδύνους, ὅπως τούς προσδιορίζετε ἐσεῖς οἱ ἴδιοι οἱ ἐπιστήμονες, ἀλλά καί οἱ ἄλλοι παράγοντες τῆς κοινωνίας. Μέχρι τώρα εἴχαμε τήν τεχνολογία νά ἐπιδρᾶ τό περιβάλλον καί νά τό μεταβάλλει ἐπί τά χείρω. Σήμερα ἀποδεχόμαστε τό κακό πού διαπράξαμε σέ βάρος τοῦ περιβάλλοντος, ἀλλά χωρίς νά ὑπάρχει ἀλλαγή στή σκέψη μας, ἐμεῖς θά τή λεγαμε αὐτή τήν ἀλλαγή "μετάνοια", ἐπιχειροῦμε, διατηροῦντες τήν ἴδια λογική, νά ἐπιδιορθώσουμε τά κακῶς ἔχοντα, χωρίς νά ἐπιτυγχάνουμε κάτι τό ἰδιαίτερο μέχρι σήμερα. Ἐλπίζουμε ὅτι ἡ εἰλικρινής ἐφαρμογή τῆς Συμφωνίας τοῦ Κυότο ἀπό ὅλα τά κράτη τοῦ κόσμου θά ὁδηγήσει σέ καλύτερο μέλλον τήν ἀνθρωπότητα, ὡς πρός τό περιβάλλον. Ἀλλά τό σημαντικό γιά τήν ἀνθρωπότητα εἶναι τό πῶς θά ἐξελιχθεῖ τό δικό της μέλλον.
Διότι τό νά βλέπει ὁ ἄνθρωπος ἐξουσιαστικά τό περιβάλλον του, προκαλεῖ σ' αὐτόν καί στίς ἑπόμενες γενιές σοβαρό πρόβλημα ἀλλά εἶναι πολύ σοβαρότερο τό νά αἰσθάνεται ἐξουσιαστικά ἔναντι τοῦ συνανθρώπου του καί μάλιστα ἐκείνου ὁ ὁποῖος εἶναι χωρίς φωνή, χωρίς δυνατότητα ἀντίστασης. Ὁ Ἄγγλος φιλόσοφος Τζόναθ Γκλόβερ προλογίζει ἀναφορά του πρός τήν Εὐρωπαϊκή Ἐπιτροπή ἐπί τῶν νέων ἀναπαραγωγικῶν τεχνολογιῶν παρατηρώντας μεταξύ ἄλλων: " Ὁ βαθύς διχασμός ἐπί τῶν σημερινῶν προόδων εἶναι μερικιῶς περί τοῦ ἐάν εἶναι ἀποδεκτές ἀπό ἐμᾶς τούς ἴδιους. Ἡ ἀνησυχία μου εἶναι ὅτι βαδίζουμε ὡς ὑπνοβάτες πρός ἕνα κόσμο τόν ὁποῖο λίγοι ἀπό ἐμᾶς ἔχουμε ἐπιλέξει". ( Glover, “ Ethics of New Reproductive Technologies: , p.20). Καί ὁ καθηγητής 'Ηθικῆς καί δεοντολογίας στή Ἰατρική Σχολή τῆς Οὐάσινγκτον Ἄλβερτ Τζόνσεν τονίζει ἐπ' αὐτοῦ ὅτι μία ἀπό τίς ἀξίες πού ὑπηρετοῦν οἱ βιοηθικοί προβληματισμοί εἶναι νά μείνει ὁ ὁδοιπόρος ἄνθρωπος τῆς ἱστορίας ἐν ἐγρηγόρσει ὥστε νά ταξιδέψει σωστά στό μέλλον πού τοῦ προετοιμάζουν οἱ ἀναπαραγωγικές καί γενετικές ἐπιστῆμες. (Albert R.Jonsen “ The birth of Bioethics” , p.313). Θά μοῦ ἐπιτρέπατε νά πῶς ὅτι αὐτός εἶναι καί ὁ σκοπός τῆς Ἐκκλησίας , μέ ὅλο τόν σεβασμό πρός τήν Ἐπιστήμη καί τίς ἐπιτυχίες της καί ὅλη τήν ἀγάπη μας πρός τούς ἐρευνητές ἐπιστήμονες.

Τά περί ζωῆς
Ἀπό τήν ἀρχή ὀφείλω γιά μιάν ἀκόμη φορά νά δηλώσω ὅτι ὡς Χριστιανοί πιστεύουμε στόν ἀπόλυτο σεβασμό τοῦ ἀνθρώπου, ὅποιος κι ἄν εἶναι, σέ ὅποια κατάσταση κι ἄν βρίσκεται, ὅ,τι κι ἄν πιστεύει. Ὑπέρτατος Νόμος τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ Ἀγάπη πρός κάθε συνάνθρωπο καί ἰδιαίτερα σέ αὐτούς πού δέν εἶναι σάν κι ἐμᾶς.
Ἡ αὐτογνωσία καί ἡ ἀρετή ὁδηγοῦν ἤ θά ἔπρεπε νά ὁδηγοῦν τουλάχιστον στήν ἀντίληψη τοῦ πεπερασμένου τῆς ἀντίληψής μας. Ζοῦμε σέ ἕνα πλανήτη ἑνός ἁπλανοῦς ἀστέρα, μέ ὅλους τούς ἄλλους ἁπλανεῖς πολύ μακριά καί μέ ἕνα στερέωμα, ὅπως ἁπλοϊκά τό ὀνομάζουμε, πού ἰλιγγιᾶ ὁ εἰδικός ἐπιστήμων ὅταν ἐπιχειρεῖ νά τό προσεγγίσει. Τό γιατί βρισκόμαστε ἐδῶ, γιατί γεννηθήκαμε, γιατί πεθαίνουμε, γιατί ἐνῶ ὑλικά εἴμαστε περατοί ὡς πρός τίς διαστάσεις ἔχουμε μυαλό πού μπορεῖ νά σκέπτεται καί νά ἀναπολεῖ τό ἄπειρο δέν ἔχει λογική ἀπάντηση. Γράφει ὁ μέγας Πατήρ τῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος: " Ἐάν πρός ἐμαυτόν βλέψω καί πᾶσαν τήν ἀνθρωπίνην φύσιν καί σύμπηξιν, τίς ἡ μίξις ἡμῶν; τις ἡ κίνησις; πώς τό ἀθάνατον τῷ θνητῷ συνεκράθη; πώς κάτω ρέω καί ἄνω φέρομαι; πώς ψυχή περιγράφεται; πώς ζωήν δίδωσι καί πάθους μεταλαμβάνει; . . . καί ἔτι πρό τούτων, τίς ἡ πρώτη πλάσιν ἡμῶν καί σύστασις ἐν τῷ τῆς φύσεως ἐργαστηρίω; . . . καί τις ἥγαγεν ἐπί τάς πρώτας πηγάς καί τοῦ ζῆν ἀφορμάς αὐτομάτως; πώς σιτίοις μέν σῶμα, λόγῳ δέ ψυχή τρέφεται; (Λόγος κη', ΒΕΠΕΣ 59, 230). Καί ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος μᾶς πιστοποιεῖ ὅτι "δέν μπορεῖ ἡ λογική νά μᾶς πεῖ πώς δημιουργηθήκαμε καί πώς ἑνωθήκαμε θνητοί μέ τούς ἐπουράνιους" ( ΒΕΠΕΣ 62, 147).
Ἡ ζωή εἶναι λοιπόν ἕνα μυστήριο, πού θέλει ἀπό ὅλους μας ἰδιαίτερο σεβασμό. Σήμερα κι ἐμεῖς δεχόμαστε ὅτι ὁ κίνδυνος εἶναι μεγάλος ἡ ἀνθρωπότητα νά γίνει δούλη τῆς τεχνολογίας, τήν ὁποία ὑποτίθεται ὅτι ἐξουσιάζει καί χειρίζεται. Ὅταν στίς ἀρχές τοῦ 20οῦ αἰώνα εἶχε ἀρχίσει νά ἀναπτύσσεται ἡ τεχνολογία ἔγραψε ὁ Ρῶσος φιλόσοφος Νικόλαος Μπερντιάγεφ: " Ὁ ἄνθρωπος πιστεύει στά θαύματα τῆς ἐπιστήμης καί τῆς τεχνολογίας μιά καί δέν πιστεύει σέ τίποτε ἄλλο. Ὁ ἀπανθρωπισμός λοιπόν πρῶτα ἀπό ὅλα εἶναι ἡ μηχανοποίηση τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς, ἡ ὑποταγή στήν τεχνική, ἡ μεταμόρφωση τοῦ ἀνθρώπου σέ μηχανή "(Νικ, Μπερντιάγεφ, "Τό πεπρωμένο τοῦ ἀνθρώπου στόν σύγχρονο κόσμο" , μετ. Εὐτ. Β. Γιούλτση, Ἐκδ. Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη, 1980, σελ. 90).
Ἄν μετατρέψουμε τόν ἄνθρωπο ἀπό δημιούργημα κατ' εἰκόνα καί ὁμοίωση τοῦ Θεοῦ σέ ἔμβια μηχανή, χωρίς σκοπό ζωῆς, τότε ὅλα εἶναι δυνατό νά ἐπιτρέπονται. Ὁ Πρωταγόρας εἶχε διδάξει "πάντων χρημάτων μέτρον ἐστίν ἄνθρωπος, δηλαδή γιά ὅσα δέν ὑπάρχουν δέν ὑπάρχουν" (ἀπ. Β1 στήν ἐκδ. Ντιλς - Κράντζ). Δηλαδή θά λέγαμε ὅτι εἶναι ὁ προπομπός τῶν σημερινῶν ὑλιστῶν. Τήν ἀπάντηση τήν πῆρε ἀπό τόν Πλάτωνα ἀργότερα στό ἔργο τοῦ "Νόμοι". Γράφει σχετικά στόν πρόλογο τῆς ἔκδοσης τοῦ ἔργου αὐτοῦ ὁ ΚΔ. Γεωργούλης γιά τή σκέψη τοῦ Πλάτωνα: "Χρέος τῶν ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι θέλουν νά γίνουν εὐδαίμονες, εἶναι νά ἀκολουθοῦν τόν θεόν μέ ταπεινότητα καί κοσμιότητα, προσπαθοῦντες νά καταστοῦν ὅμοιοι μέ αὐτόν. Διότι ὁ Θεός εἶναι τό μέτρον τῶν πάντων τῶν ὄντων καί ὄχι ὁ ἄνθρωπος. Εἰς τό σημεῖον τοῦτο ὁ Πλάτων διά τοῦ στόματος τοῦ Ἀθηναίου ἀντιστρέφει τή γνωστή πρόταση τοῦ σοφιστοῦ Πρωταγόρου, ὁ ὁποῖος δίδασκε ὅτι μέτρο ὅλων τῶν ὄντων εἶναι ὁ ἄνθρωπος". (ΚΔ. Γεωργούλη, Πρόλογος στούς "Νόμους" τοῦ Πλάτωνος, τ. 328, ἐκδ. Πάπυρος, Μαρούσι, 1975, σελ. 25).
Φυσικά οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας δίδαξαν καί ὅλοι οἱ Χριστιανοί πιστεύουμε ὅτι ὁ Θεός εἶναι ὁ Δημιουργός τοῦ Σύμπαντος καί τοῦ ἀνθρώπου καί ὅποιος ἀποκτᾶ οἰκείωση μαζί του ἀποκτᾶ τό μεῖζον στή ζωή του. Γράφει ὁ Κλήμης ὀ Ἀλεξανδρεύς: " Οὐκοῦν τό μέγιστον καί κορυφαιότατον τῶν πρός τήν ζωήν μαθημάτων ἀπό τῆς ἀρχῆς ἐγκαταθέσθαι τή ψυχή δεῖ γνῶναι τόν Θεόν τόν αἰώνιον καί δοτήρα αἰωνίων καί πρῶτον καί ὑπέρτατον καί ἕνα καί ἀγαθόν Θεόν κτήσασθαι διά γνώσεως καί καταλήψεως. Αὕτη γάρ ἄτρεπτος καί ἀσάλευτος ἀρχή καί κρηπίς ζωῆς, ἐπιστήμη Θεοῦ τοῦ ὄντως ὄντος καί τά ὄντα τουτέστι τά αἰώνια δωρουμένου ... Ἡ μέν γάρ τούτου ἄγνοια θάνατος ἐστίν, ἡ δέ ἐπίγνωσις αὐτοῦ καί οἰκείωσις καί πρός αὐτόν ἀγάπη καί ἐξομοίωσις μόνη ζωή ". ( P.G 9, 612).
Ἡ μή ἀναγνώριση τῆς ἱερότητας τῆς ζωῆς ὁδηγεῖ σέ δυσάρεστες καταστάσεις. Διότι τότε κυριαρχεῖ ὁ ἐγωϊσμός, ἡ λογική τοῦ ἰσχυροῦ, τότε δεσμεύεται ὁ νοῦς ἀπό τά πάθη καί ἡ ἐπιστήμη καί τεχνολογία μποροῦν νά καταλήξουν μάστιγα γιά τήν ἀνθρωπότητα. Χωρίς ἀγάπη στόν Θεό καί σεβασμό στήν ἱερότητα τῆς ζωῆς κυριαρχεῖ πολλές φορές, θά μοῦ ἐπιτρέψετε νά τό πῶ, ἡ ἀπανθρωπιά. Σήμερα καί μέ τά μέσα πού διαθέτει ἡ ἐπιστήμη καί ἡ τεχνολογία ἔχει ἀρχίσει νά κυριαρχεῖ ἡ εὐγονική ἀντίληψη γιά τή ζωή καί τήν κοινωνία. Ἡ ἄποψη τοῦ κατόχου τοῦ Νόμπελ Ἰατρικῆς Φράνσις Κρίκ "κανένα νεογέννητο παιδί δέν θά ἔπρεπε νά ἀναγνωρίζεται ὡς ἀνθρώπινο πρίν περάσει ὁρισμένα τέστ γιά τά γενετικά του χαρίσματα... Ἄν ἀποτύχει σ' αὐτά τά τέστ, χάνει τό δικαίωμα στή ζωή " (Τεστάρτ Ζάκ, " Ἡ ἐπιθυμία του γονιδίου ", ἐκδ. "Κάτοπτρο", Ἀθήνα 1992, σελ. 195) εἶναι χαρακτηριστική. Δυστυχῶς γυρίζουμε στήν ἐποχή τοῦ Καιάδα τῆς ἀρχαίας Σπάρτης . . . Δηλαδή κατά τήν ἄποψη τοῦ διακεκριμένου ἐπιστήμονα κανένα ἀπό τά παιδιά τῶν παραολυμπιακῶν ἀγώνων πού ἐκ γενετῆς εἶχαν κάποιο πρόβλημα ὑγείας δέν θά ἔπρεπε νά εἶναι στή ζωή. Σήμερα μᾶλλον φαίνεται μακρινό αὐτή ἡ ἄποψη νά καθιερωθεῖ ἐπισήμως, δόξα τῷ Θεῷ. Ἀλλά οἱ προγενετικοί ἔλεγχοι γενικεύονται καί συνεχῶς καί νέα στοιχεῖα γιά τήν πορεία τῆς ζωῆς τῆς κοινωνίας καί ἡ τάση εἶναι πρός τά ἐκεῖ. Τά πράγματα γίνονται περιπλοκότερα ἄν ἡ γονιδιακή ἐξέταση λ.χ. δείξει ὅτι τό ἔμβρυο μπορεῖ νά ἐξελιχθεῖ σέ ἄνθρωπο μέ κληρονομική ἐπιβάρυνση ὡς πρός μίαν ἀσθένεια, ἀλλά πού δέν εἶναι γνωστό ἄν καί πότε θά ἐμφανιστεῖ.
Θά ρωτήσει κάποιος εἶναι κακό νά γνωρίζουν οἱ γονεῖς ὅτι τό παιδί πού θά γεννηθεῖ θά ἔχει τό σύνδρομο ντάουν ἤ μεσογειακή ἀναιμία; ὄχι θά ἀπαντοῦσε κανείς λογικά. Ἀλλά ἡ ἴδια ἡ κοινωνία θά ἔπρεπε νά ἔχει βιώσει ἔτσι τή ζωή, ὥστε οἱ γονεῖς στήν ἐλεύθερή τους ἐπιλογή νά μποροῦν νά ἐπιλέξουν τή δοκιμασία καί τό σταυρό ἀπό τήν ἀπαλλαγή. Νά ἔχει διδάξει ἡ κοινωνία - δέν ἐξαιρῶ τήν εὐθύνη τῆς Ἐκκλησίας - ὅτι ὁ Σταυρός δίνει νόημα στή ζωή καί ὄχι ἡ προσπάθεια νά ἀπαλλαγοῦμε ἀπό κάθε τι πού μᾶς στενοχωρεῖ καί πού τό θεωροῦμε βάρος σέ μιά ἀνέμελη ζωή. Καί νά πῶ καί κάτι ἀπό τήν πείρα μου ὡς κληρικοῦ. Δέν ὑπάρχει ἀνέμελη ζωή. Καί θά σᾶς πῶ ἕνα παράδειγμα γνωστό καί ὄχι τῆς χώρας μας. Τά μέσης ἡλικίας ζευγάρια στή Γαλλία συνηθίζουν νά ἀφήνουν γονεῖς καί παιδιά στήν τύχη τους γιά να ζοῦν ἀνέμελα καί φάνηκε αὐτό ὡς τραγωδία τῆς γαλλικῆς κοινωνίας κατά τόν περσινό ἐκεῖ καύσωνα ὅταν ζευγάρια δέν ἐμφανίστηκαν καθόλου γιά νά κηδέψουν τούς νεκρούς γονεῖς τους, ἤ στήν καλύτερη περίπτωση ἀπέστειλαν ἀπό τήν ἐξοχή τά ἔξοδα τῆς κηδείας. . . Αὐτά γιά νά μή χαλάσουν τίς διακοπές καί τήν ἀνέμελη ζωή τους. Ὅμως σύμφωνα μέ τά ἐπίσημα στοιχεῖα οἱ τάσεις αὐτοκτονίας ἔχουν σημαντικά αὐξηθεῖ στή Γαλλία καί τό 60% περίπου τῶν νέων 18-24 ἐτῶν εἶναι χρῆστες ναρκωτικῶν οὐσιῶν. Διερωτῶμαι ἄν αὐτή εἶναι ἀνέμελη ζωή, ἤ ζωή χωρίς ἐλπίδα, χωρίς περιεχόμενο.




Ἡ ἀρχή τῆς ζωῆς
Καί ἀπό τή ζωή, πού ἐπαναλαμβάνω ὅτι γιά μᾶς εἶναι ἱερή καί τῆς πρέπει ὁ κάθε σεβσμός νά δοῦμε τήν ἀρχή της. Διότι ἐπί τῶν δικαιωμάτων τοῦ ὑγιοῦς καί πλήρους ἀνθρώπου στή ζωή ὑπάρχουν οἱ Θεμελιώδεις διατάξεις τῶν δικαιωμάτων του πού ὁμιλοῦν ἀπερίφραστα. Ὑπάρχει καί ἡ Οἰκουμνεική Διακήρυξη τῆς ΟΥΝΕΣΚΟ γιά τό ἀνθρώπινο γονιδίωμα καί τά δικαιώματα τοῦ ἀνθρώπου.
Γιά ἐμᾶς τούς Χριστιανούς ὁ ἄνθρωπος ἀρχίζει τή ζωή του μέ τή σύλληψή του στή μήτρα τῆς μητέρας του. Οἱ σύζυγοι καί μελλοντικοί γονεῖς γίνονται ἐκείνη τήν ὥρα συνδημιουργοί τοῦ Θεοῦ καί ἀναλαμβάνουν τίς εὐθύνες τους ἔναντι τοῦ παιδιοῦ τους. Εἶναι ἡ κορύφωση τοῦ ἔρωτά τους. Ἀπό ἐκείνη τήν ὥρα τῆς συλλήψεως ξεκινᾶ γι' αὐτούς τήν πορεία τῆς ζωῆς του. Καί ἀπό ἐκείνη τήν ὥρα ἀλλάζει καί ἡ ζωή τοῦ ζευγαριοῦ. Τό νεαρό ζευγάρι γίνεται πιό ὑπεύθυνο, πιό ἀγωνιστικό. Ὅλοι σας εἶσθε μάρτυρες τῆς χαρᾶς, τῆς ἀγωνίας, τῆς λαχτάρας τῶν μελλοντικῶν γονέων. Ὅλοι σας ἔχετε ἀκούσει νά λένε μέ κρυφή ὑπερηφάνεια "τό ἀκοῦμε . . . ", ἤ τή μητέρα νά δηλώνει "πολύ ζωηρό εἶναι, ὅλο κλωτσάει. . . ". Καί ἡ Ἁγία Γραφή περιγράφει τή σκηνή ὅτι ὅταν ἡ Παναγία μας πῆγε στή ἑξαδέλφη της Ἐλισάβετ γιά νά τῆς πεῖ τό χαρμόσυνο γεγονός ὅτι θά γεννοῦσε τόν Σωτήρα μας Ἰησοῦ Χριστό τότε "σκίρτησε τό βρέφος στήν κοιλιά της", πού ἦταν ὁ Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος.
Ἡ ἀρχή τῆς ζωῆς δέν μπαίνει γιά ἐμᾶς σέ διαπραγμάτευση. Δέν μπαίνουμε στή λογική τῆς ἐπιστήμης πότε λέγεται "ἔμβρυο", πότε "γενετικό ὑλικό" καί πότε στά ἀγγλικά "foetus", πότε τά κύτταρα τοῦ ἐμβρύου εἶναι ἀδιαφοροποίητα καί πότε τά κύρια ὄργανα τοῦ σώματος ἔχουν σχηματισθεῖ. Ὅλα αὐτά ἐμεῖς τά βλέπουμε ὡς μιάν ἐξέλιξη τοῦ ἀνθρώπου στή μήτρα τῆς μητέρας του, ὅπως βλέπουμε τήν ἐξέλιξη του ὅταν γεννηθεῖ καί ἕως τόν θάνατό του.
Τό ἔμβρυο γιά ἐμᾶς δέν εἶναι αὐτό πού θεωροῦσε στήν ἀρχαιότητα ὁ Γαληνός καί τό διακηρύσσουν σήμερα γιά ἄλλους πρός τόν Γαληνό λόγους οἱ φεμινίστριες, δηλαδή ὡς μέρος τοῦ γυναικείου σώματος καί δέν χωρίζουμε τή ζωή του μέσα στή μήτρα τῆς μητέρας του σέ περιόδους. Αὐτό ἔχει σκοπούς ὠφελιμιστικούς καί ἐξυπηρέτησης ἐπιχειρηματικῶν ἤ ἄλλων σκοπῶν. Αὐτό γίνεται γιά νά προωθηθοῦν νομίμως οἱ φόνοι ἐμβρύων εἴτε ὑπό τή μορφή τῶν ἐκτρώσεων, εἴτε ὑπό τή μορφή ἐπ' αὐτῶν πειραμάτων. Διότι θά μοῦ ἐπιτρέψετε νά πῶ ὅτι καί τά λεγόμενα ὅτι πρέπει νά θυσιάζονται κατηγορίες ἐμβρύων γιά θεραπευτική ἔρευνα ἐμπεριέχουν τόν οἰκονομικό παράγοντα καί ἁπλῶς ἐπιχειρεῖται νά βρεθοῦν τρόποι γιά νά μήν προκαλοῦνται ἀντιδράσεις. Τέτοιες κατηγορίες εἶναι λ.χ. τά ἔμβρυα τά ὁποῖα ἔχουν γονιμοποιηθεῖ in vitro, ἔχουν καταψυχθεῖ καί ἡ περίοδος γιά τήν ὁποία ἔχει συμφωνηθεῖ νά παραμείνουν κατεψυγμένα ἔχει παρέλθει καί δέν ἔχουν ἐμφυτευθεῖ καί ἀκόμη τά ἔμβρυα πού δημιουργοῦνται in vitro δέν εἶναι μία χημική ἀντίδραση ἀπό τήν ὁποία προκύπτει ἕνα ἀποτέλεσμα, ἀλλά πρόκειται γιά δημιουργία ζωῆς. Ὅταν οἱ γαμέτες εἶναι ἀνεξάρτητοι ἀλλήλων δέν εἶναι τίποτε, ἀλλά ὅταν ἐπέλθει ἡ γονιμοποίηση ἔχετε ἐν δυνάμει ἕναν ἄνθρωπο, μέ ὅλα τά συστατικά του καί τίς ἐπιπτώσεις πού προκαλοῦν τά ἀποτελέσματα τοῦ πειραματισμοῦ.
Μέ τή μή ἀναγνώριση τῆς ἱερότητας τοῦ ἐμβρύου ἀπό τήν ὥρα τῆς σύλληψης μπαίνουμε σέ διαδικασία διατυπώσεως κανόνων καί ἀπαγορεύσεων, πού ἐξαρτῶνται ἀπό τίς κοινωνίες πού διατυπώνονται, ἀπό τίς πιέσεις πού δέχονται αὐτοί πού τίς κυβερνοῦν καί ἀπό τήν ἀνθεκτικότητά τους στίς πιέσεις αὐτές. Βλέπουμε δέ πώς οἱ κοινωνίες πού σήμερα ἀνθίστανται σέ κάποιες ἐπιδιώξεις οἰκονομικῶν παραγόντων αὔριο τίς ἀποδέχονται. Εἶναι ἡ θεωρία τοῦ Πρωταγόρα, ὅτι μέτρο εἶναι "ὁ χωρίς Θεό ἄνθρωπος καί ὅλα ἑπομένως εἶναι σχετικά καί οἱ ἀρχές καί οἱ ἀξίες μεταλλάσσονται ἀνάλογα μέ τά ἤθη πού κυριαρχοῦν σέ κάθε ἐποχή καί σέ κάθε κοινωνία.

Τά ἠθικά προβλήματα τῆς ὑποβοηθούμενης ἀναπαραγωγῆς
Ἡ μή ἀποδοχή γενικῶν ἀξιῶν πού διέπουν τή ζωή μας καί ἡ παραδοχή πώς οἱ κανόνες της ἐξαρτῶνται ἀπό τά ἑκάστοτε ἐπικρατοῦντα συμφέροντα καί τήν ἐπιβαλλόμενη ἠθική προκαλοῦν ἠθικά προβλήματα. Καί ἔρχομαι τώρα στό θέμα τῆς ὑποβοηθούμενης ἀναπαραγωγῆς. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ἐσεῖς ὅλοι ἀντιμετωπίζετε καθημερινά προβλήματα πού σᾶς θέτουν οἱ γονεῖς πού δέν μποροῦν νά κάνουν παιδιά καί τό θέλουν πολύ. Τά ζευγάρια αὐτά εἶναι ἕτοιμα νά ξοδέψουν ὅσα κι ὅσα γιά νά πραγματοποιήσουν τήν ἐπιθυμία τους καί νά πράξουν ὅ, τι τούς ζητήσετε. Τί κάνετε λοιπόν; φυσικά δέν περιμένετε ἀπό ἐμένα νά σᾶς βάλω Κανόνα καί νά γίνω ἡ συνείδησή σας. Σᾶς ἐξήγησα τήν ἱερότητα τῆς ζωῆς, τήν ἀρχή τῆς ζωῆς, τόν σεβασμό, στό ἔμβρυο, στό κάθε ἔμβρυο, ὅπως κι ἄν προέκυψε, τώρα ὀφείλω νά σᾶς πῶ δυό λόγια γιά τήν ἱερότητα τοῦ γάμου πρίν σᾶς πῶς γιά τό πῶς ἐμεῖς ἀντιμετωπίζουμε πνευματικά τήν ὑποβοηθούμενη ἀναπαραγωγή.
Ὅπως γνωρίζετε ὁ γάμος γιά τήν Ἐκκλησία εἶναι μυστήριο μέγα, διότι ἀπό τήν ἀγάπη καί τόν ἔρωτα δύο ἀνθρώπων προκύπτουν τά νέα μέλη τῆς κοινωνίας, τῶν ὁποίων τήν εὐθύνη ἔχουν οἱ γονεῖς. Ἡ ἀποϊεροποίηση τῆς ζωῆς ὁδηγεῖ καί στήν ἀποϊεροποίηση τοῦ γάμου, γεγονότος πού θά ἔπρεπε νά εἶναι μοναδικό στή ζωή τοῦ ἀνθρώπου καί ὄχι ἕνα ἀπό τά πολλά ἐπεισόδια τῆς ζωῆς του. Ὁ δεσμός τοῦ γάμου εἶναι ἱερός καί αἰώνιος, ἡ ἀγάπη ὁδηγεῖ στό νά ζεῖ ὁ ἕνας γιά τόν ἄλλο, νά διορθώνει ὁ ἕνας τόν ἄλλο, νά λαχταρᾶ ὁ ἕνας τόν ἄλλο, νά δημιουργηθεῖ μιά πνευματικά καί ἠθικά ὑγιής οἰκογένεια, μέ παιδιά πού νά εἶναι ἄξια μέλη τῆς κοινωνίας. Γι' αὐτό καί οἱ γονεῖς ὀφείλουν νά ζοῦν μαζί μέ τά παιδιά τους καί νά φροντίζουν οἱ ἴδιοι γιά τήν ἀγωγή τους, παρά τίς δυσκολίες πού προκύπτουν ἀπό τή σύγχρονη ζωή. Ἡ μητρότητα καί ἡ πατρότητα εἶναι ἀπό τίς μέγιστες χαρές πού μπορεῖ νά ἔχει ὁ ἄνθρωπος. Ἀκόμα καί ἡ συνεύρεση τοῦ ἐγγάμου ζευγαριοῦ ἔχει ἱερό χαρακτῆρα, ὡς κύριο μέρος τῆς ἁρμονίας στή συζυγική ζωή, ὡς κένωση τοῦ ἑνός πρός τόν ἄλλο. Δέν εἶναι ἕνα παιχνίδι πού ὅταν τό βαρεθεῖ ὁ νέος ἤ ἡ νέα τό ἀφήνει, οὔτε ἡ εὐκαιριακή ἀγορά ἑνός ρούχου μιᾶς χρήσεως. Εἶναι σφραγίδα ζωῆς. Ἐξομολογοῦμαι ὅτι στενοχωροῦμαι πολύ ὅταν στό γραφεῖο διαζυγίων τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς βλέπω νά προσέρχονται νέοι ἄνθρωποι, παντρεμένοι γιά δύο ἤ τρία χρόνια καί νά ζητοῦν νά χωρίσουν. Αἰσθάνομαι ὅτι κι ἐμεῖς ὡς Ἐκκλησία ἔχουμε εὐθύνη πού οἱ νέοι καί οἱ νέες πού ὁδηγοῦνται στό διαζύγιο ἔκαμαν ἕνα γάμο χωρίς νά εἶχαν προηγουμένως ἀντιληφθεῖ τή σοβαρότητα τῆς πράξης τους, τήν εὐθύνη γιά τό ἔργο πού ἀνελάμβαναν, τίς ἀντοχές πού ἔπρεπε νά ἔχουν, τήν ὡριμότητα τῆς ἀγάπης τους πρός τό ἕτερο τους ἥμισυ, τήν ὑπομονή καί τήν ἐπιμονή στούς πρώτους καμιά φορά ἀναπόφευκτους κραδασμούς. Καί πρέπει νά σᾶς πῶς ὅτι ἔχουμε μιά αὔξηση στά διαζύγια ἀνησυχητική.
Κι ἔρχομαι τώρα στήν ὑποβοηθούμενη ἀναπαραγωγή. Ὁ γάμος ὡς μυστήριο ἐπιστεγάζεται μέ τήν τεκνοποιία. Κι ἄν οἱ γονεῖς δέν κάνουν μέ τό φυσιολογικό τρόπο παιδιά κι ἔρθουν σέ ἐσᾶς θά τούς πῆτε τό τί προβλέπουν οἱ νόμοι, τό τί ἔχει ἐπιτύχει ἡ ἐπιστήμη, τό ποιές δυνατότητες καί ποιές πιθανότητες ἔχουν, τό τί θά κοστίσει ἡ θεραπεία, ἴσως καί κάποια ἀκόμη πού μοῦ διαφεύγουν. Τώρα θά σᾶς πῶ ἐγώ τί θά τούς ἔλεγα στήν ἐξομολόγηση. Καί μιά παρένθεση ἐδῶ. Ἡ Ἐκκλησία ἔχει τούς Ἱερούς Κανόνες κι ἔχει τήν Ἐξομολόγηση καί πρό πάντων ὅλοι πρέπει νά γνωρίζουν ὅτι οὐδείς προστρέχων πρός τόν Ἰησοῦ Χριστό καί τήν Παναγία μας καί μητέρα ὅλων μας "κατησχυμένος ἐκπορεύεται". Κι ἐμεῖς, ὡς κληρικοί, δέν μποροῦμε παρά νά δείχνουμε ἀγάπη πρός κάθε ἄνθρωπο, ὅ, τι κι ἄν ἔχει πράξει στή ζωή του καί νά τόν συγχωροῦμε ἐφόσον μᾶς τό ζητάει. Ἀπό τό πετραχήλι τοῦ ἐξομολόγου ὁ κάθε ἄνθρωπος φεύγει ἀνακουφισμένος.
Τό πρῶτο πού θά ρωτοῦσα τούς γονεῖς πού δέν μποροῦν νά κάνουν μέ φυσιολογικό τρόπο παιδιά θά σᾶς παραξενέψει, ἀλλά θά ἦταν ἄν μποροῦν νά ὑποστοῦν αὐτή τή δοκιμασία, τό καταλαβαίνω καί γι' αὐτό θά τούς ρωτοῦσα ἄν μποροῦν νά τήν ἀντιμετωπίσουν. Γνωρίζω τέτοιους γονεῖς πού ἀφιερώθηκαν σέ ἔργα εὐποιίας, ἀγάπησαν τά παιδιά τοῦ κόσμου, τρέχουν σέ ὀρφανοτροφεῖα καί γηροκομεῖα καί προσφέρουν τίς ὑπηρεσίες τους.
Ἐπειδή ὅμως τά περισσότερα ζευγάρια θέλουν νά ἀποκτήσουν παιδί τό δεύτερο θά ἦταν ἡ ἐρώτησή μου ἄν ἔχουν ἐξαντλήσει τίς δυνατότητες τῆς ἐπιστήμης γιά νά ἀποκτήσουν δικά τους παιδιά μέ τήν ὑποβοηθούμενη ὁμόλογη ἀναπαραγωγή διά σπερματέγχυσης. Αὐτό θά τούς ἐξηγοῦσα ὅτι θά ἔπρεπε νά γίνει μέ τρόπο τέτοιο, ὥστε νά ἀποφευχθεῖ νά ὑπάρξουν πλεονάζοντα ἔμβρυα, πού θά χρησιμοποιοῦντο γιά ἄλλους σκοπούς ἤ θά καταστρέφονταν, κάτι πού ἡ Ἐκκλησία δέν μπορεῖ νά τό δεχθεῖ. Στήν περίπτωση αὐτή ἔρχεται ἡ ἰατρική ἐπιστήμη νά βοηθήσει χωρίς νά προκαλοῦνται ἠθικά διλήμματα.
Τό τρίτο πού θά τούς ἔλεγα καί ταυτόχρονα θά τούς συμβούλευα θά ἦταν μέ νόμιμο τρόπο νά υἱοθετήσουν ἕνα ἤ περισσότερα παιδιά. Ἡ δυστυχία εἶναι τόση καί τό ἐμπόριο τῶν βρεφῶν ἐξελίσσεται σέ μάστιγα πού μιά νόμιμη καί σωστή υἱοθεσία συμβάλλει στό νά ἐξελιχθεῖ σωστά ἡ οἰκογένεια, ἀλλά καί ἡ κοινωνία. Στήν περίπτωση αὐτή θά μποροῦσε νά πεῖ κάποιος ὅτι θά ἦταν ἀποδεκτή καί ἡ "υἱοθεσία" στή μήτρα τῆς μητέρας ἑνός ἐμβρύου ἀπό αὐτά πού πλεονάζουν καί θά πᾶνε ἀλλιῶς γιά καταστροφή καί πού οἱ πραγματικοί γονεῖς θά μείνουν γιά πάντα ἄγνωστοι, ὥστε οὐδέποτε θά ἀναζητηθεῖ ἀπό αὐτούς.
Τό τέταρτο θά ἦταν νά τούς ἐξηγοῦσα τά ἠθικά προβλήματα πού προκύπτουν ἀπό ἑτερόλογες γονιμοποιήσεις καί ἀπό φιλοξενία τοῦ ἐμβρύου σέ τρίτη γυναίκα. Τίς ἑτελόλογες γονιμοποιήσεις τίς ἀρνούμεθα γιατί πέραν τοῦ ὅτι τά παιδιά πού θά προκύψουν δέν προέρχονται ἀπό τή φυσιολογική ἐξέλιξη τοῦ ἔρωτος καί τῆς σεξουαλικῆς συνεύρεσης τοῦ ἀντρογύνου, ἀλλά ἀσεξουαλικά, καί γιά τά ἴδια τά παιδιά πού τελικά θά προκύψουν θά εἶναι ἀγνώστων γονέων, μέ ἄγνωστες ἐπιπτώσεις στή ζωή τους τή μελλοντική, τόσο ἀπό ἄποψη ὑγείας, ὅσο καί ἀπό ψυχολογική ἄποψη. Ὅσον ἀφορᾶ στή φιλοξενία τῆς ἑτερόλογης ἤ καί ὁμόλογης γονιμοποίησης σέ ξένη μήτρα ἐκεῖ προκαλοῦνται ἄλλα προβλήματα, ὅπως λ.χ. δεσμοῦ μεταξύ τῆς ξενίστριας μητέρας καί τοῦ ἐμβρύου καί ἄλλα σοβαρά νομικά ζητήματα, πού δέν εἶναι τῆς παρούσης νά ἀναλύσουμε. Ὅταν μάλιστα ἀντιλαμβανόμουν ὅτι πρόκειται γιά γυναίκα πλούσια πού θέλει νά δανεισθεῖ ἐπί πληρωμή τή μήτρα μιᾶς φτωχῆς γυναίκας γιά νά κάνει παιδί, ἐπειδή δέν θέλει νά χαλάσει τή σιλουέτα της καί δέν ἐπιθυμεῖ νά ἔχει τήν ταλαιπωρία τῆς ἐγκυμοσύνης καί τῆς γέννας ἐκεῖ θά ἤμουν πολύ αὐστηρός, διότι τό παιδί θά τό ἀποκτήσει χωρίς νά ἔχει κανένα δεσμό μαζί του καί ὁ ὠφελιμισμός καί ὁ ἐγωκεντρισμός της θά εἶχε σοβαρή ἐπίπτωση στό παιδί της, κάτι πού δέν θά εἶχε τό ἠθικό δικαίωμα νά τό πράξει.
Φυσικά δέν συζητοῦμε ὡς Ἐκκλησία τίς περιπτώσεις τῶν γυναικῶν πού θέλουν νά ἀποκτήσουν παιδί ἐκτός γάμου. Φυσικά δέν μιλῶ γιά τίς περιπτώσεις πού πρόν τιμήν τους γυναῖκες κρατοῦν τό παιδί πού ἀπέκτησαν μετά ἀπό δεσμό καί ὅταν τούς ἐγκατέλειψε ὁ σύζυγος ἤ αὐτός μέ τόν ὁποῖο εἶχαν δεσμό. Ὁμιλῶ γιά τίς γυναῖκες ἐκεῖνες πού ἐκ πεποιθήσεως θέλουν νά ἔχουν ἐλεύθερους δεσμούς καί νά αἰσθάνονται, ὅπως λένε, ἐλεύθερες καί νά κάνουν παιδί μέ τήν πρόθεση νά τό ἔχουν παρέα χωρίς νά γνωρίζει τό ἴδιο ποιός εἶναι ὁ πατέρας του, ἀλλά καί ὁ πατέρας του ὅτι ἀπέκτησε παιδί . . . Εἶναι ἐγωϊστικές περιπτώσεις, ἀφοῦ δέν ἐρωτήθηκε τό παιδί ἄν τίς ἀποδέχεται καί ἄν ἀποδέχεται νά μεγαλώσει σέ ἕνα τέτοιο περιβάλλον, πού ἀρέσει στή μητέρα του. Εἶναι αὐτό τονίζουν πολλοί παιδοψυχολόγοι, ὅτι ἀλλιῶς μεγαλώνει τό παιδί σέ μιά ἑδραιωμένη στήν ἀγάπη, στίς ἀξίες τῆς ζωῆς καί στήν ἑνότητα τῶν μελῶν της οἰκογένεια καί ἀλλιῶς σέ ἕνα περιβάλλον ἐγωϊστικό πού τοῦ ἐπιβλήθηκε. Ἀκόμη δέν εἶναι ἀποδεκτό ἀπό τήν Ἐκκλησία νά ἀποκτήσουν μέ ὁποιονδήποτε τρόπο παιδί ὁμοφυλόφιλοι, ἀφοῦ καί πάλι δέν θά ἔχει ἐρωτηθεῖ αὐτό ἄν ἀποδέχεται τό μεγάλωμα τοῦ ἐκτός φυσιολογικῆς οἰκογενειακῆς κατάστασης. Οὔτε ἀποτελοῦν οἰκογένεια οἱ ὁμοφυλόφιλοι, ὅταν συγκατοικοῦν. Ἡ οἰκογένεια ἔχει μιά γνωστή σύνθεση καί ἕνα συγκεκριμένο προορισμό.
Βλέπετε οἱ δυνατότητες πού σήμερα δίνει ἡ γενετική μηχανική προκαλοῦν ὅλα αὐτά τά διλήμματα καί προβλήματα, πού πάντως εἶναι καί προβλήματα τῆς κοινωνίας, ὅπως ἐξελίσσεται, μιᾶς κοινωνίας ὑλιστικῆς, ὠφελιμιστικῆς, σκληρῆς, ἐμπαθοῦς, παρακμιακῆς.

Ἐπίλογος - Συμπέρασμα
Συγκεντρώνοντας τίς ποιμαντικές σκέψεις μου ἐπί τῶν ἐξελίξεων τῆς γενετικῆς ἐπιστήμης καί τεχνολογίας θά ἤθελα νά τονίσω καί πάλι ὅτι χαιρόμαστε γιά τίς ἐπιτυχίες σας καί γιά ὅσα πράττετε γιά νά βελτιωθεῖ ἡ ζωή τῶν ἀνθρώπων καί νά ζοῦν μέ καλύτερη ὑγεία. Οἱ ἐπιφυλάξεις καί οἱ ἀντιρρήσεις μας ὑπάρχουν ἐκεῖ πού παραβιάζονται οἱ Ἀρχές καί οἱ Ἀξίες τῆς Ἠθικῆς, ἐκεῖ πού θίγοναται τά ἀνθρώπινα δικαιώματα τοῦ ἐμβρύου, ἐκεῖ πού κυρίως ἡ ζωή θεωρεῖται ἕνα μηχανιστικό ἀποτέλεσμα, μέ ἄγνωστες συνέπειες γιά τό μέλλον τῆς ἀνθρωπότητας.
Γιά νά ἀποφασίσετε λοιπόν τό πῶς ὀφείλει νά πορευθεῖ ἡ ἐπιστήμη καί ἡ τεχνολογία ἔχοντας τίς τεράστιες δυνατότητες πρέπει νά ἀποφασίσετε τί εἶναι, τί θεωρεῖτε ὅτι εἶναι ὁ ἄνθρωπος. Εἶναι αὐτό πού περιγράφει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος "ὁ μικρός καί μέγας, ὁ ταπεινός καί ὑψηλός, ὁ θνητός καί ἀθάνατος, ὁ ἐπίγειος καί οὐράνιος; εἶναι ἐκεῖνα μετά τοῦ κάτω κόσμου καί αὐτά μέ τόν Θεό; ἐκεῖνα μέ τή σάρκα καί αὐτά μέ τό πνεῦμα; "γιά νά καταλήξει: " Χριστῷ συνταφῆναι μέ δεῖ, Χριστῷ συναναστήναι, συγκληρονομήσαι Χριστῷ υἱόν Θεοῦ, Θεόν αὐτόν". Εἴμαστε αὐτό, μέ τήν μοναδικότητα, τήν αὐτεξουσιότητα, τήν ὑπευθυνότητα καί ἐλευθερία μας, τήν ἄξια σεβασμοῦ προσωπικότητά μας ἤ εἴμαστε κάποιο ἔμβιο μηχάνημα πού μπορεῖ νά ἅγεται καί νά φέρεται ἀπό τούς ἰσχυρούς τῆς γῆς, ἐν ὀνόματι κάποιων ἀμφίβολων κερδῶν;
Ὑπάρχει σήμερα ἡ ἀτομική βόμβα πού μπορεῖ νά προκαλέσει μαζική καταστροφή καί οἱ Μεγάλες Δυνάμεις ὀρθῶς ἐλέγχουν τήν κατάσταση γιά νά μήν ὑπάρξει κάποιο ἀτύχημα, ἤ γιά νά μήν πέσει σέ χέρια κάποιου πού θά τό χρησιμοποιήσει σέ βάρος τῆς ἀνθρωπότητας. Ἡ γενετική μηχανική μοιάζει μέ ἀτομική βόμβα καί θέλει ἰδιαίτερη προσοχή ἡ χρήση της. Ὅσο αὐξάνονται οἱ δυνατότητες τῆς τεχνολογίας καί γιά νά μήν ὑπάρξουν πιθανότητες αὐτή νά χρησιμοποιηθεῖ γιά τό κακό τῶν ἀνθρώπων, τόσο χρειάζεται μεγαλύτερη ὡριμότητα, ἀρετή καί ἦθος στή χρήση της.

Ἀγαπητοί μου,
Στά 1932, ὁ Ἄλντους Χάξλεϊ ἔγραψε τό κλασικό βιβλίο τοῦ "Θαυμαστός καινούριος κόσμος". Ἦταν μεταξύ τῶν δύο πολέμων. Τό 1946, στόν πρόλογο τῆς νέας ἐκδόσεως τοῦ βιβλίου του, ὁ Χάξλεϊ πρόβλεψε ὅτι οἱ ἐπιστῆμες πού ἀσχολοῦνται μέ τόν ἄνθρωπο θά φέρουν μιά ἐκ βάθρων ἀλλαγή στόν κόσμο. Κατά τήν ἄποψή του ἡ διάσπαση τοῦ ἀτόμου εἶναι σπουδαῖο σημεῖο στήν ἀνθρώπινη ἱστορία, μέχρι, ὅπως ὁ ἴδιος γράφει, νά τιναχθοῦμε ὅλοι στόν ἀέρα καί νά τελειώσει ἡ ἱστορία μιά γιά πάντα. Δέν εἶναι ὅμως τό πᾶν, κατά τήν ἄποψή του, διότι ἡ ὑποδούλωση τῶν ἀνθρώπων δέν θά ἔρθει ἀπ' ἔξω, ἀλλά ἀπό τήν ψυχή καί τή σάρκα τους. Στήν ἐξέλιξη αὐτή τῆς ἠθικῆς καί διανοητικῆς ὑποδούλωσης τοῦ ἀνθρώπου λέγει ὁ Χάξλεϊ ὅτι δέν πρέπει νά ὑπάρχει ὁ Θεός. Οἱ ἰσχυροί τῆς γῆς, στή μελλοντική - ἐφιαλτική ἐποχή, πάντα κατά τόν Χάξλεϊ κατέληξαν στό συμπέρασμα καί σκέπτονται: "Θεός καί μηχανές στό συμπέρασμα δέν κολλᾶνε μέ τίποτα. Κάναμε τήν ἐπιλογή μας. Διαλέξαμε τίς μηχανές , τήν ἰατρική καί τήν παγκόσμια εὐτυχία . . . ὁ πολιτισμός πλέον δέν ἔχει ἀνάγκη ἀπό αὐταπάρνηση ἀπό ἁγνότητα, ἀπό ἡρωϊσμούς καί εὐγένειες,. . . ὅταν τό ἄτομο σκέπτεται ἡ κοινωνία πού θέλουμε φθίνει. . . Στήν κοινωνία τή δική μας οἱ ἄνθρωποι εἶναι εὐτυχισμένοι. Ἔχουν ὅ,τι θελήσουν καί δέν ζητοῦν ποτέ αὐτό πού δέν μποροῦν νά πάρουν. Εἶναι σιγουρεμένοι, ἔχουν ἄνεση, δέν ἀρρωσταίνουν ποτέ, δέν φοβοῦνται τόν θάνατο, δέν ξέρουν εὐτυχῶς τί θά πεῖ πάθος καί γηρατειά. Δέν ἔχουν τήν μανία τῆς πατρότητας ἤ τῆς μητρότητας. Οὔτε γυναῖκες, οὔτε παιδιά οὔτε ἐραστές ἔχουν γιά νά ἀνοιχτοῦν . Εἶναι τόσο καλά προγραμματισμένοι πού πολύ δύσκολα θά ξέφευγαν ἀπό τό ρυθμό τους. . . ", μετ. Ἐλ Χάξλεϊ "Θαυμαστός καινούριος κόσμος" , μετ. Ἐλ. Κυπραίου, Ἑλλην. Ἐκδ. "Κάκτος", Ἀθήνα, 1980, τά τελευταῖα σημεῖα ἀπό σελ. 181).
Αὐτά ὁ Χάξλεϊ τό 1932. Μήπως πρέπει νά προσέξουμε ὅλοι γιά νά μήν φτάσουμε στήν κόλαση αὐτή τῆς ζωῆς;
Ἀγαπητοί μου "Στῶμεν καλῶς". Σᾶς εὐχαριστῶ.