" Ἡ κοινωνική διάσταση τῆς δωρεᾶς ὀργάνων γιά μεταμόσχευση"
Εὐχαριστῶ θερμῶς τόν πρόεδρον τοῦ Ἐθνικοῦ Ὀργανισμοῦ Μεταμοσχεύσεων ἐλλογιμώτατο Καθηγητή κ. Ἀλκ. Κωστάκη καί τά μέλη τό Δ.Σ. τοῦ ἴδιου Ὀργανισμοῦ γιά τήν πρόσκλησή τους νά ὁμιλήσω σήμερα, κατά τήν 6ῃ Εὐρωπαϊκή ἡμέρα γιά τή Δωρεά Ὀργάνων καί τήν Μεταμόσχευση. Ἔτσι μοῦ δίδεται γιά μιάν ἀκόμη φορά ἡ εὐκαιρία νά ὁμιλήσω γιά τό σοβαρό αὐτό θέμα πού ἔχει τίς ἐπιστημονικές, ἠθικές καί κοινωνικές του διαστάσεις.
Ἀπ' ἀρχῆς ὀφείλω νά διευκρινίσω στήν ἀγάπη σας ὅτι στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας δέν συγχέουμε τήν ἐπιστήμη μέ τήν Πίστη καί τή Θρησκεία. Θά μποροῦσα νά πῶ παραλλάσσοντας τόν λόγο τοῦ Κυρίου ὅτι ἐφαρμόζουμε τό "ἀπόδοτε τά τῆς ἐπιστήμης στήν ἐπιστήμη καί τά τοῦ Θεοῦ στόν Θεό". Ἡ Ἐκκλησία μας κατά αἰῶνες τῆς γέννησης καί ἀνάπτυξης τῆς σύγχρονης ἐπιστήμης ὄχι μόνο δέν ἀντετάχθη στίς ἀνακαλύψεις της, ἀλλά οἱ ἴδιοι οἱ κληρικοί της μετέφρασαν στά ἑλληνικά τά νέα ἐπιστημονικά δεδομένα καί ἦσαν οἱ διδάχοι τοῦ Γένους στούς πολύ δύσκολους γι' αὐτό καιρούς τῆς σκλαβιᾶς στούς Ὀθωμανούς. Θά σᾶς ἀναφέρω ἕνα μόνο παράδειγμα. Ὁ προκάτοχός μου, Μητροπολίτης Ἀθηνῶν Μελέτιος, ὁ ἐξ Ἰωαννίνων (1661 -1714), ζώντας κατά τό τέλος τοῦ 17ου αἰῶνα καί τίς ἀρχές τοῦ 18ου μέσα στά πολλά ποιμαντικά του καθήκοντα καί πολλές φορές διωκόμενος ἀπό περιοχή σέ περιοχή βρῆκε καιρό καί ἔγραψε ἔργα περί ἀστρονομίας καί γεωγραφίας, περιγράφοντας τίς τελευταῖες ἐξελίξεις στούς τομεῖς αὐτούς τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν. Στή δική μας Ἐκκλησία στην καθ' ημάς Ανατολή δέν θά βρεῖτε περιπτώσεις καταδικῶν, ὅπως αὐτές τοῦ Τζιορντάνο Μπροῦνο ἤ τοῦ Γαλιλαίου, οὔτε ὅπως τοῦ Χούς. Ἀντίθετα θά βρεῖτε σέ ἐξωνάρθηκες ἱστορημένους τούς Ἀριστοτέλη καί Πλάτωνα, Σόλωνα καί Θουκυδίδη, Χίλωνα τόν Λακεδαιμόνιο, Ἀπολλώνιο τόν Τυανέα καί Πλούταρχο, πού ὁ εἰκονογράφος τους φαντάσθηκε "ἐν δόμῳ τινί τῶν Ἀθηναίων πρός ἀλλήλους συνεδριάσαντες λόγον σοφώτατον καί ἀπόρρητον κεκινήκασι περί τῆς παρουσίας Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν". (Βλ. σχετ. τοιχογραφίες Μονῆς Φιλανθρωπινῶν 16ου αἰῶνα καί Α.Ξυγγόπουλου "Μεσαιωνικά Μνημεῖα Ἰωαννίνων", Ἡπειρωτικά Χρονικά Α' Ἰωάννινα, 1926, σ.σ. 137).
Ἀπό τήν πλευρά μας χαιρόμαστε γιά τίς ἐπιτυχίες καί γιά τήν πρόοδο τῆς ἐπιστήμης καί τῆς τεχνολογίας καί δέν διστάζουμε νά ἀξιοποιήσουμε τά ἐπιτεύγματά τους. Παράλληλα ἔχοντας τίς ἀξίες μας ἐκφράζουμε τίς ἀπόψεις μας ἐπί θεμάτων πού κατά τή γνώμη μας θίγουν τόν ἄνθρωπο, ὡς εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, καί τά δικαιώματά του στή ζωή. Καί λυποῦμαι πού θά τό πῶ ἀλλά εῑναι μιά πικρή ἀλήθεια, ὅτι στήν ἐποχή μας γιά πρώτη φορά στήν ἱστορία της ἡ ἀνθρωπότητα θέτει ὡς βάση τῆς ἐπιστημονικῆς ἔρευνας τή λογική τοῦ χρησιμοθηρικοῦ συμφέροντος τοῦ ἰσχυροῦ σέ συνδυασμό μέ τή μηχανιστική ἀντίληψη περί ἀνθρώπου καί ἐπιχειρεῖ νά παρέμβει στήν ἴδια τή ζωή καί τήν ὑπόσταση τοῦ ἀδύναμου ἀνθρώπου, ὅπως εἶναι τό ἔμβρυο, ὁ γέρων, ὁ ἑτοιμοθάνατος ἀσθενής. Ἐπιχειρεῖ νά ἀσκήσει ἀνεπίτρεπτη ἐξουσία ἐπάνω τους καί νά τούς χρησιμοποιήσει κατά τά συμφέροντά του.
Ὁ Σεβασμός τῆς Ἐκκλησίας στά ἀποτελέσματα τῆς ἐπιστήμης καί εἰδικότερα σ' αὐτά τῆς ἰατρικῆς ἔρευνας καί κλινικῆς πράξης Τήν ὁδήγησε νά ἀναφέρει σέ ἐπίσημο κείμενο Συνοδικῆς ἀπόφασης ὅτι "θά μποροῦσε νά δεχθεῖ τήν διεθνῶς ὁμόφωνη ἄποψη ὅτι ὁ ἐγκεφαλικός θάνατος ταυτίζεται μέ τό ἀμετάκλητο βιολογικό τέλος τοῦ ἀνθρώπου. Σύμφωνα μέ τά ἐπιστημονικά αὐτά πορίσματα ὁ ἐγκεφαλικός θάνατος ἀποτελεῖ γεγονός ὁριστικῆς καί ἀνεπιστρέπτου καταστροφῆς τοῦ ἐγκεφάλου καί κατάσταση πλήρους ἀπωλείας αἰσθήσεων καί συνειδήσεως. Κατ' αὐτόν, ἡ ἀναπνευστική λειτουργία συντηρεῖται μόνον μηχανικῶς, ἡ δέ διακοπή τῆς τεχνητῆς ὑποστηρίξεως ὁδηγεῖ εἰς σχεδόν ἄμεση παύση καί τῆς καρδιακῆς λειτουργίας "(Βασικαί θέσεις ἐπί τῆς ἠθικῆς τῶν μεταμοσχεύσεων τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος", Ἐκκλησία καί Μεταμοσχεύσεις, Ἔκδοση ΕΜΥΕΕ τῆς Ἐκκλ. τῆς Ἑλλάδος, Ἀθῆναι 2001, σελ. 25).
ο-ο-ο -ο -ο -ο -ο -ο
Καί γιά νά ἔρθουμε στό θέμα μας ἡ Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ὅπως ἔχει ἤδη ἐπισήμως ἐκφραστεῖ στό ἴδιο κείμενο, "ἀντικρύζει τίς μεταμοσχεύσεις ὡς καί κάθε τί τό σχετιζόμενο μέ τήν ὑγεία τοῦ ἀνθρώπου καί τήν πάλη του μέ τόν θάνατον, μετά ἰδιαιτέρας συμπαθείας καί κατανοήσεως". (ό.α. σελ. 21).
Ἐμεῖς, ὡς Ἐκκλησία, ἔχουμε βάση τῆς σκέψης καί τῶν ἐνεργειῶν μας τήν Ἀγάπη, πού εἶναι τό θεμέλιο ὄχι μόνο τῆς προσωπικῆς μας σωτηρίας, ἀλλά καί τῆς ὁμαλῆς, εἰρηνικῆς καί δίκαιης συμβίωσης. Ὁ Κύριός μας εἶναι ἡ Ἀγάπη κι ἐμεῖς δέν μποροῦμε παρά νά ἀγαπάμε, εἰλικρινά, ἄδολα, μέ ὅλο μας τό εἶναι. Αὐτό μπορεῖ σέ ἐκείνους πού δέν ἔχουν βιώσει τήν πνευματική ζωή τῆς Ἐκκλησίας μας νά ἀκούγεται εὔκολο. Ἐμεῖς γνωρίζουμε ὅτι δέν εἶναι, διότι ὁ ἄνθρωπος, ὁ κάθε ἄνθρωπος, ἔχει νά ἀντιπαλαίσει μέ τά πάθη καί τίς ἀδυναμίες του γιά νά ἀποκτήσει πραγματική ἀγάπη. Καί χρειάζεται μεγάλος κι ἐπίπονος πνευματικός ἀγώνας γιά νά φτάσουμε στό ἰδανικό τῆς χριστιανικῆς ἀγάπης, ὅπως τό περιγράφει ὁ Ἱδρυτής τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν Παῦλος στήν Α' πρός Κορινθίους Ἐπιστολή Του (Κεφ.ιγ' ).
Ὁ ἀποστολικός λόγος "ἐν τούτῳ ἐγνώκαμεν τήν ἀγάπην ὅτι ἐκεῖνος ὑπέρ ἡμῶν τήν ψυχήν αὐτοῦ ἔθηκε "καί ἡμεῖς ὀφείλομεν ὑπέρ τῶν ἀδελφῶν τάς ψυχάς τιθέναι" (Α' Ἰωάν. γ'16) διαλύει κάθε ἀμφιβολία περί τοῦ ὅτι ἡ προσφορά τῆς ζωῆς καί συνεπῶς ἡ δωρεά σώματος δέν εἶναι πράξεις αὐτοκτονίας ἤ εὐθανασίας, ἀλλά δύνανται νά ἀποτελοῦν ἐκφράσεις τῆς "μείζονος ἀγάπης", περί τῆς ὁποίας ὁμιλεῖ ὁ ἴδιος ὁ Κύριος κατά τήν παράδοση τῶν τελευταίων Αὐτοῦ ὑποθηκῶν στούς μαθητές "μείζονα ταύτης ἀγάπης οὐδείς ἔχει ἵνα τις τήν ψυχήν αὐτοῦ θῆ ὑπέρ τῶν φίλων αὐτοῦ" ( Ἰωάν. ιε' 13). Ἡ προσφορά τῆς ζωῆς εἶναι τό μεῖζον ἡ προσφορά τῶν ὀργάνων εἶναι τό εὐλογημένο ἔλασσον. Σημειώνω ὅτι οἱ ἀνωτέρω ἁγιογραφικές ἀναφορές μεταθέτουν τό ἠθικό πρόβλημα τῶν μεταμοσχεύσεων ἀπό τόν σχολαστικό προσδιορισμό τοῦ ἐγκεφαλικοῦ θανάτου στό σεβασμό καί τήν ἐλεύθερη ἔκφραση τοῦ αὐτεξουσίου.
ο-ο-ο-ο-ο-ο-ο-ο
Καί ἐδῶ θά ἤθελα νά σημειώσω ὅτι διαφωνῶ μέ ἐκείνους πού ὑποστηρίζουν ὅτι ἐπειδή οἱ Ἅγιοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας δέν μίλησαν γιά τήν Ἐπιστήμη καί τήν Ἔρευνα τῶν ἡμερῶν μας ἤ εἶδαν ὁρισμένα θέματα ἐπιστημονικά, πού ἅπτονται καί τῆς δωρεᾶς τῶν ὀργάνων καί τῶν μεταμοσχεύσεων μέ τίς γνώσεις τῆς ἐποχῆς τους, σημαίνει ὅτι ἐμεῖς ἤ δέν μποροῦμε νά ὁμιλήσουμε ἐπ' αὐτων ἤ ὅτι πρέπει νά ἐπιμένουμε στίς ἐπιστημονικές ἀντιλήψεις τους.
Οἱ Ἅγιοι Πατέρες μᾶς ἔδωσαν τήν εὐφυία, τούς Κανόνες τῆς ζωῆς, μᾶς παρέδωσαν τό ὑπόδειγμα τῆς ἀγάπης καί πρό πάντων μᾶς δίδαξαν τή διάκριση στή ζωή μας. Μέ βάση αὐτά τά δεδομένα πορευόμαστε καί ἀνοιγόμαστε στό πέλαγος τῆς προσωπικῆς καί κοινωνικῆς μας ζωῆς. Γιατί ἡ Ἐκκλησία πορεύεται, δέν ἔχει στατικό χαρακτῆρα. Ἄν συνέβαινε αὐτό, θά ἦταν ἀπολίθωμα καί δέν θά μποροῦσε νά ἀνταποκριθεῖ στά καθήκοντά Της, οὔτε νά ἐπικοινωνήσει μέ τό ποίμνιό Της. Διότι, ὅπως εἶπε ὁ Ἅγιος Γρηγόριο ὁ Θεολόγος ἡ ἐπιστήμη συνίσταται ἀπό τή " μελέτη καί τήν εὐφυία" (Λόγος μγ' Εἰς τόν Μέγαν Βασίλειον, P G 36, 125 C). Καί ἡ μελέτη, ἄρα καί ἡ ἐπιστήμη, προχωρεῖ καί δημιουργεῖ καινούριες καταστάσεις.
Μέ βάση τίς παραπάνω ἀρχές θεᾶται ἡ Ἐκκλησία καί τό ζήτημα τῆς δωρεᾶς ὀργάνων πρός μεταμόσχευση. Καί ἀπαντᾶ σέ τεθειμένα ἤδη ἐρωτήματα θεολογικῆς καί ἠθικῆς μορφῆς ὡς ἑξῆς:
Α) Ὅ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης (4ος αἰῶνας) θεωρεῖ ὅτι ἡ ψυχή εἶναι ἄϋλη καί ἀσώματη "τῇ ἰδίᾳ φύσει ἐνεργοῦσα τε καί κινουμένη καί διά τῶν σωματικῶν ὀργάνων τάς ἰδίας κινήσεις ἐνδεικνυμένη" (P.G 46, 29A). Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός (8ος αἰῶνας) σημειώνει ὅτι ἡ καρδιά εἶναι ὁ κυβερνήτης τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος καί πώς τό σῶμα ἀποτελεῖται ἀπό τέσσερις χυμούς ( τή μέλαινα χολή, τό φλέγμα, τό αἷμα καί τήν ξανθή χολή) (Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ" Ἔκδοσις ἀκριβῆς τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως", Ἐκδ. Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη, 1989, σελ.152). Ὅ Ἅγιος περιγράφει τά ἐπιστημονικά δεδομένα τῆς ἐποχῆς του, πού προφανῶς πολύ ἀπέχουν ἀπό τά σημερινά πορίσματα τῆς Ἐπιστήμης. Νά σημειώσω ὅτι πολλῶν ἀνθρώπων ἔχουν ἀφαιρεθεῖ οἱ καρδιές, τούς ἔχει προστεθεῖ μηχανική καρδιά χωρίς νά ἔχουν πάθει κάτι οἱ ψυχές τους καί χωρίς φυσικά νά ἔχουν χάσει τή ζωή τους. Ἐπίσης κατά τίς μεταμοσχεύσεις μπορεῖ νά ἀλλάξει ἡ καρδιά ἑνός ἀνθρώπου χωρίς νά ἀλλάξει τίποτε ἀπό τήν προσωπικότητά του, ἤ ἀπό τίς ψυχικές του διαθέσεις. ( Η. Tristram Engelhardt, Jr, “The Foundations of Christian Bioethics “ , Swets & Zeitlinger, 2000, p.333).
B) Ἡ δωρεά τῶν ὀργάνων εἴτε ἐν ζωῇ, εἴτε μετά θάνατον ἀποτελεῖ ὑψηλή ἐκδήλωση ἀγάπης, ἐνίοτε καί αὐτοθυσία, χάριν τοῦ ἀδελφοῦ καί ὡς ἐκ τούτου καταξιώνει τόν δότη καί σώζει τόν λήπτη.
Γ) Πράξη ὅμως αὐταπαρνήσεως καί ἀγάπης ἀποτελεῖ ἡ συνειδητή συναίνεση τοῦ δότου στή μεταμόσχευση, συνδέουσα αὐτόν μέ τό γεγονός τοῦ θανάτου του, μάλιστα ὅταν ἐπισυμβαίνει μέ τρόπο τραγικό καί σέ σχετικῶς νεαρή ἡλικία. Ἐπίσης ἐνέχει τίς ἀρετές τῆς ἀνιδιοτέλειας, τῆς ἀρνήσεως τῶν φυσικῶν δικαιωμάτων, τῆς ἐμπιστοσύνης καί τοῦ ἐνδιαφέροντος γιά τούς ἄλλους, τῆς αὐτοπροσφορᾶς καί τῆς ἀπαλλαγῆς ἀπό τό φρόνημα τῆς φιλοζωίας. Ἐμεῖς πιστεύουμε ὅτι ὁ δότης κοινωνικά μποιρεῖ νά ὠφελεῖ μέ τή προσφορά του τόν λήπτη καί νά τόν σώζει βιολογικῶς, ἀλλά κυρίως ὠφελεῖ πνευματικῶς τόν ἑαυτόν του ( ο.α. σελ. 27-28 ). Τό δόσιμο ὅμως πρέπει νά γίνεται χωρίς νά παραβιάζεται ἡ ἐλευθερία καί τό αὐτεξούσιό του. Ὁ Θεός "μή βουλομένους οὔ βιάζεται "ὅπως γράφει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ( Μ G 61,176 ε' ).
Δ) Ὅλοι γνωρίζουμε πώς εἶναι πολλές οἱ περιπτώσεις κατά τίς ὁποῖες ὁ δότης δέν ἔχει τή δυνατότατα νά ἐκφράσει τήν ἐλεύθερη ἄποψή του. Τότε ἡ Ἐκκλησία ὑπό ὅρους, κατ' οἰκονομία καί ἐντός τῆς προοπτικῆς τῆς Ἱερότητας τῶν συγγενικῶν δεσμῶν καί τῆς ἐπιδιωκόμενης καλλιέργειας τῶν σχέσεων κοινωνίας θά μποροῦσε νά δεχθεῖ καί τήν ὑποκατάσταση τῆς βουλήσεως τοῦ δότου ἀπό τούς συγγενεῖς του, βεβαίως μέ τό δεδομένο ὅτι αὐτή δέν ἀντιτίθεται πρός τή δική του. Μέ δεδομένη τήν ἀγάπη, ἡ ἀπόφαση τῆς δωρεᾶς μέρους τοῦ σώματος τού ἄλλου ἴσως καί νά εἶναι δυσκολότερη τῆς δωρεᾶς τοῦ ἰδικοῦ τους σώματος (ό.α. σελ. 29) . Ὑπ' αὐτήν τήν ἔννοια ὁ πραγματικός δότης εἶναι οἱ συγγενεῖς καί αὐτοί ἐπιτελοῦν ἔργο θυσίας καί αὐταπαρνήσεως πού ὀμορφαίνει τή ζωή καί κάνει καλύτερη καί πιό ἀνθρώπινη τήν κοινωνία μας. Ἀλλά καί οἱ συγγενεῖς πρέπει νά πάρουν ἐν ἀπολύτῳ ἐλευθερίᾳ τήν ἀπόφασή τους, χωρίς κανένα ἐξαναγκασμό. Ἐπίσης ἀπό τήν πλευρά τους εἶναι ἀνεπίτρεπτη καί ὁποιαδήποτε δοσοληψία. Ἡ ζωή τοῦ κάθε ἀνθρώπου εἶναι τόσο ἱερή πού δέν μπορεῖ νά γίνεται ἀντικείμενο ἐμπορικῆς συζήτησης καί ἐκμετάλευσης, ὅταν μάλιστα αὐτός εἶναι στενός συγγενής. Εἶναι ἀπάνθρωπο καί ἀπολύτως κατακριτέο νά γίνονται παζάρια μπροστά στόν νεκρό συγγενή τους.
Ε) Ἡ δωρεά τῶν ὀργάνων ἔχει τήν κοινωνική της διάσταση ὡς πρός τόν δότη καί τόν λήπτη, ἀλλά τήν ἔχει καί ὡς πρός τούς συγενεῖς τους καί ὡς πρός τό κράτος, ὡς κοινωνία τῶν πολιτῶν. Ἡ Ἐκκλησία μας ἀπευθυνόμενη πρός ὅλους τονίζει ὅτι ἐνῶ ἀποδέχεται τήν ἰδέα τῶν μεταμοσχεύσεων ἀδυνατεῖ νά συναινέσει σέ ὁ,τιδήποτε ἀντιβαίνει στίς Ἀρχές Της. Αὐτός εἶναι καί ὁ λόγος πού δέν μπορεῖ νά συμφωνήσει μέ τή νομοθετική κατοχύρωση τῶν μεταμοσχεύσεων στή χώρα μας, ἡ ὁποία κατά τήν ἄποψή μας, κυριαρχεῖται ἀπό χρησιμοθηρική ἀντίληψη καί στενό ὀρθολογισμό. (ό. α. σελ. 31). Πιό συγκεκριμένα ἕνα ἀπό τά σημαντικά σημεῖα τῆς διαφωνίας καί τό ὁποῖο ἀποτελεῖ ἀναστολή στήν ἐκ μέρους μας προώθηση τῆς δωρεᾶς ὀργάνων εἶναι πώς στόν συγκεκριμένο Νόμο ὁ νομοθέτης ἑρμηνεύει τήν "μή ἄρνηση" τῶν συγγενῶν ὡς συναίνεση τοῦ δότου (ἄρθρο 12, παρ. 4). Ἀλλά "μέ ποιά λογική μποροῦμε νά ὑποστηρίζουμε ὅτι ὁ δότης συναινεῖ, τή στιγμή πού ὄχι μόνο ἔχει σφραγισθεῖ τό στόμα του γιά πάντα, ἀλλά οὔτε ἕνα νεῦμα συγκατάθεσης δέν μπορεῖ νά κάνει; πώς μποροῦμε νά θυσιάσουμε τό σεβασμό μας πρός τόν δότη στήν ἀνάγκη τοῦ λήπτη; τί εἴδους ἤθική ἔχουν οἱ ἐπιτροπές μας Βιοηθικῆς καί Δεοντολογίας ὅταν συγκατατίθενται στή νομιμοποίηση ὄχι τῆς αὐθαίρετης ἀφαίρεσης ὀργάνων, πού εἶναι ἀντισυνταγματική, ἀλλά τῆς ὑφαρπαγῆς τοῦ αὐτεξουσίου πού εἶναι ἀντίθετη μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ; " (Ἀρχιμ. - σήμερα Μητρ. Μεσογαίας - Νικολάου (Χατζηνικολάου) "Ἐλεύθεροι ἀπό τό γονιδίωμα" , Κέντρο Βιοϊατρικῆς Ἠθικῆς καί Δεοντολογίας, Ἀθήνα, σελ. 343).
Στ) Κατά τήν ἄποψή μας ἀπαραίτητος ὅρος συνεργασίας με τήν Πολιτεία εἶναι ἡ τελευταία νά κατανοήσει ὅτι εἶναι ἐπιφορτισμένη μέ τήν τεράστια ὑποχρέωση νά προστατεύσει τίς μεταμοσχεύσεις νομοθετικῶς καί πρακτικῶς ἀπό κάθε μορφῆς ἀσυνειδησία, χρησιμοθηρία ἤ καί χρηματική ἐκμετάλλευση καί νά ἐξασφαλίσει τήν ἐπιστημονική ἀρτιότητα, ἐνημέρωση καί κατάρτιση τῶν ἁρμοδίων ἰατρῶν καί φορέων. Μέ τόν τρόπο αὐτό ὁ δότης δέν καταντᾶ θύμα ποταπῶν συμφερόντων ἤ ἐπιστημονικῆς ἐπιπολαιότητας καί ἀγνοίας. ( ο.α σελ. 37. ) Τέλος
Ζ) Ἡ καλλιέργεια στήν κοινωνία τῆς ἀντίληψης δωρεᾶς ὀργάνων γιά μεταμοσχεύσεις καί μάλιστα ὅταν ὁ δότης εἶναι νέος στήν ἡλικία καί σέ ἀνύποπτο χρόνο ὡς πρός τό θάνατό του, εἶναι πράξη ἀγάπης καί αὐτοθυσίας. Ὅμως αὐτή ἡ θετική γιά τήν κοινωνία μας στάση πρέπει νά ἀξιοποιηθεῖ σωστά καί χωρίς ἀρνητικές συνέπειες γιά τό ἦθος της, γιά τήν ποιότητα τῆς ζωῆς μας, γιά τήν ὕπαρξή μας ὡς κοινωνίας ἀγάπης καί στοργῆς. Ἡ Ἐκκλησία μας, ὡς χῶρος κοινωνίας τῶν ἀνθρώπων κάθε ἡλικίας, κάθε μορφώσεως, κάθε ἔθνους, κάθε οἰκονομικῆς ἤ κοινωνικῆς καταστάσεως, ὡς χῶρος ἀκόμη τῆς καλλιεργείας τῆς ἀγάπης, τῆς αὐτοθυσίας καί τῆς ἐθελοντικῆς προσφορᾶς, ἔχει ὅλες τίς δυνατότητες νά βοηθήσει τήν Πολιτεία, ἀλλά δέν θά συμβιβασθεἰ ποτέ σέ βεβήλωση τῆς ζωῆς καί τοῦ ἀνθρώπου. Τό δικαίωμα στή ζωή προηγεῖται τοῦ δικαιώματος στή σωματική ἀκεραιότητα καί ἡ ἐξασφάλιση τῆς δεύτερης διά τῆς μεταμόσχευσης δέν μπορεῖ νά ἀναιρεῖ τήν πρώτη. Ὁ σεβασμός στήν ἀνθρώπινη ἐλεύθερη προσωπικότητα προηγεῖται πάσης σκοπιμότητος, ἡ ὁποία μπορεῖ νά ὑπαγορεύεται ἀπό ποικίλα συμφέροντα. Γι' αὐτό εἶναι ἀδαμάντινες οἱ βασικές ἀρχές πού ἡ Ἐκκλησία ἔχει τονίσει σχετικά μέ τή δωρεά ὀργάνων πρός μεταμόσχευση. Καί εἴθε νά τύχουν γενικῆς ἀποδοχῆς, διότι μόνον ἔτσι ἐμπεδώνεται ἡ ἐμπιστοσύνη τῶν ἀνθρώπων στό σύστημα τῶν μεταμοσχεύσεων, ἐξασφαλίζεται ἐπαρκής ἀριθμός δοτῶν καί ἀντιμετωπίζονται οἱ σχετικές ἀνάγκες, ἐπιτακτικές ἀπό τή δύση τους, μέσα σέ κλίμα εὑρύτατης ἀποδοχῆς καί παλλαϊκῆς ὑποστήριξης.
