Ταφή ἢ καύση τῶν νεκρῶν;

Προσλαλιά στήν ἔναρξη τῆς ἡμερίδας «Η καύση των νεκρών».

Τό θέμα τῆς παρούσης ἡμερίδος προέκυψε ἀπό τήν ἐπικαιρότητα. Μεγάλη συζήτησις ἄρχισε νά γίνεται μέ ἀφορμήν τήν πρόθεσιν τῆς Κυβερνήσεως νά προωθήση Νομοσχέδιο στή Βουλή, μέ τό ὁποῖον θά προβλέπεται ἡ δυνατότητα διά τούς ἑτεροδόξους, ὅπως ἀκούσαμε, ἤ διά τούς ἀλλοθρήσκους νά διαθέτουν μετά θάνατον τό σῶμα τους διά τήν καῦσιν καί ὄχι διά τήν ταφήν.

Καί εἶναι ὁπωσδήποτε δικαίωμα τῆς κάθε Κυβερνήσεως νά νομοθετῆ καί ἐπί τῶν θεμάτων αὐτῶν, ὅπως ἐπίσης εἶναι δικαίωμα καί τῆς Ἐκκλησίας νά ὁριοθετῆ καί τήν ἰδικήν της τοποθέτησιν, ἀπέναντι σέ θέματα, πού ἅπτονται εἴτε τῶν δογμάτων της, εἴτε τῶν παραδόσεών της. Καί δέν ἀμφιβάλλουμε, ὅτι ὑπάρχουν καί πολλοί, πού ἐνδιαφέρονται διά τό ζήτημα αὐτό. Ἄλλωστε καί ἡ πληθύς, ἡ ὁποία παρατηρεῖται αὐτήν τήν στιγμή, κατά τήν διάρκειαν αὐτῆς τῆς ἡμερίδος, ἀποδεικνύει "τοῦ λόγου τό ἀληθές".

Ὑπάρχουν πάρα πολλοί, πού ἐνδιαφέρονται καί ἴσως περισσότεροι ἐνδιαφέρονται νά μάθουν τήν ἄποψιν καί τήν τοποθέτησιν τῆς Ἐκκλησίας μας ἀπέναντι σέ ἕνα θέμα, τό ὁποῖον πράγματι εἶναι πολύ σοβαρόν καί πολύ σημαντικόν.

Βεβαίως, ἡ Ἐκκλησία μας εἶναι ἐκείνη, ἡ ὁποία πρώτη, δίδουσα τό σύνθημα, ἀνοίγει ἕνα διάλογον, ἐλεύθερον διάλογον, ἐπάνω στίς διάφορες τοποθετήσεις, οἱ ὁποῖες θά ἀκολουθήσουν. Διά τοῦτο καί παρεκαλέσαμε τόν Ἐξοχώτατον κ. Ὑφυπουργόν τῶν Ἐσωτερικῶν, ὁ ὁποῖος θά εἰσηγηθῆ καί τό σχετικόν Νομοσχέδιον εἰς τήν Βουλήν, νά κάμη τόν κόπον νά εἶναι μαζί μας ἀπόψε καί νά ἀκούσωμεν καί τήν ἄποψιν τῆς alteram partem. Νά ἀκούσωμεν, δηλαδή, καί τά ἐπιχειρήματα τῆς ἄλλης πλευρᾶς. Ὅπως, ἐπίσης, ἐπιθυμοῦμε καί παρακαλοῦμε καί τίς ἄλλες πλευρές νά ἀκούσουν καί τά ἐπιχειρήματα τά ἰδικά μας.

Θά τεθοῦν ὅλα "ἐπί τάπητος" καί θά συζητηθοῦν μέ ἐλευθερίαν. Ὑπάρχουν, ὅμως, ἀρκετά ἐρωτήματα, τά ὁποῖα ἀναφύονται σέ σχέση μέ τό θέμα τῆς καύσεως τῶν νεκρῶν, ἀπό πλευρᾶς βεβαίως πάντοτε τῆς Ἐκκλησίας. Καί μερικά ἀπό αὐτά τά ἐρωτήματα θά ἤθελα νά θέσω αὐτήν τήν στιγμήν ἐνώπιόν σας, ἐλπίζων ὅτι οἱ εἰσηγητές, πού μέλλουν νά μέ διαδεχθοῦν εἰς αὐτό τό βῆμα, θά ἔχουν τήν δυνατότητα νά δώσουν ἀπαντήσεις εἰς τά ἐρωτήματα αὐτά ἤ καί εἰς πολλά ἄλλα, τά ὁποῖα καί αὐτά συμπλέουν μέ τόν σχετικόν προβληματισμόν μας.

Εἶπα, προηγουμένως, ὅτι ὑπάρχουν πολλοί ἐνδιαφερόμενοι, οἱ ὁποῖοι θέλουν ἐνδεχομένως νά διαθέσουν τό σῶμα τους, διά νά καῆ μετά τόν θάνατόν τους.

Πρόβλημα πρῶτον, τό ὁποῖον ἀναδύεται μέσα ἀπό αὐτήν τήν ἐπιθυμίαν. Ἔχομεν, τάχα, ἐξ ἐπόψεως χριστιανικῆς, τό δικαίωμα νά διαθέτωμεν τό σῶμα μας, ὅπως ἐμεῖς θέλομε; Εἶναι δικό μας τό σῶμα γιά νά τό διαθέτουμε, ὅπως θέλομε; Βεβαίως οἱ σύγχρονες δημοκρατικές ἀντιλήψεις θά ἔδιδαν καταφατικήν ἀπάντησιν στό ἐρώτημα αὐτό. Ἀλλά μήπως, ἔτσι, ἀνοίγεται ἕνας δρόμος καί γιά πολλές ἄλλες πρακτικές;

Γιατί, τάχα, θά ἔχω τό δικαίωμα νά διαθέσω τό σῶμα μου μετά θάνατόν μου, ὅπως ἐγώ θέλω, καί δέν θά ἔχω τό δικαίωμα νά ἐπιλέξω τήν ὥραν τοῦ θανάτου μου ἤ καί τόν τρόπον τοῦ θανάτου μου;

Μήπως, ἑπομένως, μέ αὐτόν τόν τρόπον διανοίγωμεν καί μίαν ἄλλην διέξοδον διά τήν νομιμοποίησιν τῆς εὐθανασίας; Ἐρωτήματα εἶναι αὐτά, τά ὁποῖα, βεβαίως, καί πρέπει νά ἀπαντηθοῦν. Μπορῶ νά πῶ, ὅμως, ὅτι σύμφωνα μέ τήν διδαχήν τῆς Ἐκκλησίας μας τό σῶμα μας δέν εἶναι κτῆσις μας, εἶναι χρῆσις μας. Ἔχομε τό δικαίωμα νά τό χρησιμοποιοῦμε καί δέν εἶναι ἰδιοκτησία μας. "Οὐκ ἐστέ ἑαυτῶν", γράφει ὁ Ἀπόστολος, "ἠγοράσθητε γάρ τιμῆς".

Ἔχει λεχθῆ κατά κόρον, καί αὐτό ἀποτελεῖ ἕνα βασικό στοιχεῖο, ἐάν τό θέμα τῆς ταφῆς ἤ τῆς καύσεως εἶναι θέμα δογματικό διά τήν Ἐκκλησίαν μας.

Καί, βεβαίως, ἐρρέθη κατ' ἀρχήν, ὅτι δέν εἶναι δογματικόν. Καί τοῦτο, διότι ὁ τρόπος τῆς ἀποσυνθέσεως τοῦ σώματος δέν ἔχει, κατά κάποιον τρόπον, ἄμεσον σχέσιν μέ τά πιστεύματά μας. Καί αὐτό εἶναι ἀληθές, ἐκ πρώτης, πάντοτε, ὄψεως. Ἐλέχθη, ὅμως, καί ἡ ἄλλη συμπληρωματική ἄποψις: Μήπως εἶναι μία παράδοσις ἡ ταφή καί ὄχι ἡ καῦσις; Καί ἐάν εἶναι παράδοσις, δέν εἶναι ἀξιοσέβαστος; Καί μήπως διά τῆς παραδόσεως παρεισάγεται, ἐμμέσως, ὄχι ἀμέσως, θέμα δογματικῆς, θά ἔλεγε κανείς, εὐθυγραμμίσεως; Μήπως, μέ ἄλλα λόγια, ἡ μακραίωνη παράδοσις ἐμμέσως ὁδηγεῖ σέ μία πολύ σοβαράν ὑπόστασιν τῆς ταφῆς καί ὄχι τῆς καύσεως;

Εἶναι καί αὐτό ἕνα θέμα, τό ὁποῖον πρέπει, ἀσφαλῶς, νά ἀντιμετωπισθῆ ἀπό τούς θεολόγους μας, διά νά γνωρίζωμεν, ὅτι πολλά ἀπό ἐκεῖνα τά ὁποῖα ἰσχύουν εἰς τήν πίστιν μας μπορεῖ νά μήν ἔχουν δογματικήν κάλυψιν, ἔχουν ὅμως παραδοσιακότητα καί αὐτή ἡ παλαιά παράδοσις εἶναι ἐκείνη, ἡ ὁποία προσδίδει εἰς ὅλες αὐτές τίς πρακτικές καί τίς τακτικές μίαν ἀρχαιοπαράδοτον, θά ἔλεγε κανείς, πρακτικήν.

Ὁ Μέγας Βασίλειος, ὅπως εἶναι γνωστόν, ὁμιλεῖ γιά πρακτικές, οἱ ὁποῖες ἐμμέσως καί ἐπιμηκῶς καί προφορικῶς ἔχουν καθιερωθῆ εἰς τήν Ἐκκλησίαν μας. Ὅπως π.χ. τό νά προσευχόμεθα ἐστραμμένοι πρός ἀνατολάς ἤ νά κάμνωμεν τό σημεῖον τοῦ Σταυροῦ. Πουθενά εἰς τά δόγματα τῆς Ἐκκλησίας μας δέν εἶναι διατυπωμένες τέτοιου εἴδους ὁδηγίες. Ὅμως ἰσχύουν μέ πολύν σεβασμόν, γιά ὅλους τούς χριστιανούς, διότι μᾶς ἔχουν παραδοθῆ μέσα ἀπό τήν παράδοσίν μας. Μήπως, ἑπομένως, καί ἡ παράδοσις μπορεῖ νά διεκδικήση καί τήν ἀξίαν ἑνός σιωπηροῦ ἤ ἀγράφου δόγματος; Ἐρώτημα εἶναι αὐτό, τό ὁποῖον χρήζει ἀπαντήσεως. Ἀπό τό ἄλλο μέρος, μήπως ἡ καῦσις, καί ὄχι ἡ ταφή, εἶναι αὐτή ἡ ὁποία προσδίδει μίαν ἔνδειξιν ἀπαξίας πρός τό σῶμα;

Εἶναι γνωστή ἡ θέσις τοῦ Χριστιανισμοῦ γενικότερα περί τῆς ἀξίας τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος, ὡς "ναοῦ τοῦ ἐν ἡμῖν Ἁγίου Πνεύματος" καί δέν εἶναι, ἀγαπητοί μου, χωρίς σημασίαν τό γεγονός, ὅτι οἱ θρησκεῖες ἐκεῖνες, εἰς τάς ὁποίας ἔχει ἐπικρατήσει ἡ καῦσις ἀντί τῆς ταφῆς, ὅλες διακρίνονται διά τήν ἀπαξίαν, τήν ὁποίαν δίδουν πρός τό σῶμα, τό ὁποῖον θεωροῦν δεσμωτήριον καί φυλακήν τῆς ψυχῆς. Καί ἑπομένως, ὁ θάνατος δι' αὐτάς εἶναι ἡ ἀπελευθέρωσις τῆς ψυχῆς. Καί ἑπομένως, ὁ θάνατος δι' αὐτάς εἶναι ἡ ἀπελευθέρωσις τῆς ψυχῆς ἀπό τά δεσμά τοῦ σώματος.

Ὑπάρχουν ὁπωσδήποτε καί ὁρισμένα ἐπιχειρήματα, τά ὁποῖα ἔχουν σχέσιν μέ τήν οἰκολογίαν, μέ τήν ὑγιεινήν, μέ τήν χωροταξίαν καί γενικότερα μέ λόγους χρηστικούς, θά ἔλεγα, τά ὁποῖα ἐπιχειρήματα ἐπιδιώκουν νά καθυποτάξουν τήν ἀντίληψιν τῆς Ἐκκλησίας εἰς μίαν "χρηστικήν" διαχείρισιν τοῦ νεκροῦ σώματος.

Καί διερωτῶμαι καί ἐρωτῶ: Εἶναι σωστό, μέ τέτοιου εἴδους ἐπιχειρήματα, καθαρῶς χρηστικά, χρησιμοθηρικά δηλαδή νά ἀντιμετωπίζεται ἕνα τόσο σοβαρό θέμα; Καί ἔπειτα, μία παράδοσις εἴκοσι χριστιανικῶν αἰώνων καί πολλῶν ἄλλων προχριστιανικῶν αἰώνων, πού ἔχει σχέσιν μέ τήν ταφήν, εἶναι ἀμελητέα καί πρέπει μέ τόσην εὐκολίαν αὐτήν τήν ἀρχαιοπαράδοτον παράδοσιν ἐμεῖς νά τήν μεταβάλλωμεν σήμερα; Μήπως αὐτή ἡ τακτική εἶναι ἐπικίνδυνη, μέ τήν ἔννοιαν, ὅτι ἔτσι ἀρχίζει τό "ξήλωμα" τῶν παραδόσεών μας;

Ὅλοι ἐρωτοῦν ποῖα εἶναι ἡ ἄποψις τῆς Ἐκκλησίας ἐπάνω στό θέμα τῆς ταφῆς ἤ τῆς καύσεως. Καί, βεβαίως, προεξοφλοῦν τήν ἀπάντησιν, ὅτι πρέπει, τάχα, καί ἡ Ἐκκλησία νά συμφωνήση μέ τήν καῦσιν τῶν νεκρῶν, μόνον καί μόνον, διά νά συμπλέη μέ τόν ἐκσυγχρονισμόν καί μέ τούς νεωτερισμούς. Ἀλλά εἶναι τώρα καιρός νά χαλᾶμε τίς παραδόσεις μας, χωρίς νά ὑπάρχει σοβαρός λόγος;

Γιά ποιό λόγο, δηλαδή, θά πρέπει νά ἐνστερνισθοῦμε ἀπόψεις, οἱ ὁποῖες εἶναι παντελῶς ξένες πρός τήν παράδοσίν μας, μόνον καί μόνον γιά νά φανοῦμε ὅτι εἴμεθα ἐκσυγχρονισμένοι καί νεωτεριστές; Μήπως μιά τέτοια ἀντίληψις, στό κάτω-κάτω τῆς γραφῆς, μπορεῖ νά ἀποδειχθῆ "μπούμεραγκ" γιά ὅλους μας; Ὅταν μέ τόση εὐκολία εἴμαστε ἕτοιμοι νά ἀπαρνηθοῦμε παραδόσεις, ἐπάνω στίς ὁποῖες στηρίζεται ἡ ἰδιοπροσωπία μας καί ἡ πνευματική μας ταυτότητα;

Ἐμεῖς, οἱ Ἕλληνες, εἴμαστε ἕνας λαός, ὁ ὁποῖος διακρίνεται ἀπό τό ἕνα μέρος διά τήν στερεάν προσήλωσίν του πρός τίς παραδόσεις καί ἀπό τό ἄλλο μέρος διά τήν εὐκολίαν, μέ τήν ὁποίαν εἶναι διατεθειμένος νά τίς ἀπαρνεῖται. Πρέπει, ἴσως, νά βροῦμε τήν μέσην καί βασιλικήν ὁδόν. Δέν εἶναι καί τόσον κολακευτικόν δι' ὅλους μας νά ἔχωμε τέτοια εὐκολία προσβάσεως στίς νέες ἀντιλήψεις, οἱ ὁποῖες εἶναι παντελῶς ξένες πρός τά ἤθη καί τά ἔθιμα τοῦ λαοῦ μας.

Γιά νά μήν ἐπαναλάβω τήν δυσκολίαν πού ὑπάρχει διά τήν Ἐκκλησίαν, πέραν ὅλων τῶν ἄλλων, νά ἀλλάξη καί τόν προσανατολισμόν τῶν Ἱερῶν Ἀκολουθιῶν, καί αὐτῆς ἀκόμη τῆς Ἐξοδίου Ἀκολουθίας, δηλαδή τῆς Κηδείας, ἡ ὁποία ὅλη εἶναι συντεθειμένη μέ τήν προϋπόθεσιν τῆς προσευχῆς διά τήν ἀνάπαυσιν τῆς ψυχῆς ἀφ' ἑνός καί ἀφ' ἑτέρου τήν ὁμαλήν διάλυσιν τοῦ σώματος, μέσα εἰς τήν μητέρα γῆν, ὅπως λέμε.

Ἑπομένως, εἰς τήν σημερινήν ἡμερίδα εἶμαι βέβαιος ὅτι θά δοθοῦν οἱ εὐκαιρίες - οἱ ἀφορμές ἤδη ὑπάρχουν - προκειμένου νά ἀκουσθοῦν ἀπόψεις ἀπ' ὅλες τίς πλευρές καί νά καταστῆ δυνατόν, ἀφ' ἑνός μέν ἡ ἄποψις τῆς Ἐκκλησίας νά γίνη εὐρύτερον γνωστή, καί ἐμεῖς εὐχόμεθα νά γίνη καί ἀποδεκτή, καί ἀπό τό ἄλλο μέρος νά ἀκουστοῦν καί οἱ ἀπόψεις τῆς ἄλλης πλευρᾶς, γιά νά δοῦμε, ἐάν εἶναι τόσον σοβαρές, ὥστε νά ὁδηγήσουν σέ μία τόσον σημαντικήν τομήν σ' ἕνα θέμα, τό ὁποῖον ἤδη ἔχει ἀρχίσει νά ἀπασχολῆ τήν κοινωνίαν καί δέν θέλω νά πιστεύω ὅτι φθάνει εἰς τό σημεῖον νά τήν διχάζη.

Εὔχομαι καλήν ἐπιτυχίαν εἰς τάς ἐργασίας αὐτῆς τῆς ἡμερίδος, τήν ὁποίαν ὅλοι παρακολουθοῦμεν καί θά παρακολουθήσωμεν μέ πολλήν μεγάλην προσοχήν, ὅπως τῆς ἀξίζει.