Χαιρετισμὸς στὸ Συνέδριο τῆς Παγκόσμιας Ψυχιατρικῆς Ἑταιρείας Advances in Psychiatry Ἀθήνα, 12 Μαρτίου 2005
Γιὰ πολλοὺς ψυχιάτρους, ἡ παρουσία μου σήμερα σὲ αὐτὸ τὸ βῆμα εἶναι τουλάχιστον παράδοξος. Στὰ αὐτιὰ πολλῶν, θὰ ἠχεῖ ἀκόμη ἡ ἀπόφανση τοῦ Φρόϋντ, ὅπως τὴ διετύπωσε κυρίως στὸ ἔργο του «Τὸ μέλλον μιᾶς αὐταπάτης», σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία θρησκεία καὶ ἐπιστήμη εἶναι πεδία ἀσύμβατα.
Γιὰ πολλοὺς ψυχιάτρους, ὁ λόγος τῶν προφητῶν εἶναι «προφητικὸ παραλήρημα», ἐνῶ γιὰ μᾶς εἶναι κρύφιος καὶ ἐν ταυτῷ ἀποκαλυπτικὸς λόγος — καὶ ἀντιλαμβάνομαι ὅτι ἐκεῖνο τὸ ἐν ταυτῷ ἀποτελεῖ γιὰ πολλοὺς ἀπὸ σᾶς κάτι μεταξὺ ποιητικότητας καὶ παραλογισμοῦ.
Γιὰ πολλοὺς ψυχιάτρους, ὁ ἅγιος εἶναι ψυχοπαθολογικὴ προσωπικότης, ἐνῶ γιὰ μᾶς εἶναι πρότυπο ζωῆς, προσωπικότητα χαρισματική, χάρισμα τοῦ Θεοῦ σὲ μᾶς ὅλους.
Ἀντίστοιχα, γιὰ κάποιους χριστιανοὺς ἡ ψυχιατρικὴ εἶναι ἀπνευμάτιστος βαρβαρισμός, μὲ τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο εἶναι ἴσως γιὰ τοὺς ψυχιάτρους ἡ θεωρία πὼς ὁ ψυχικὸς κόσμος ἐγγράφεται πλήρως στοὺς κώδικες τοῦ DNA καὶ τοῦ RNA.
Βεβαίως, τὸ χάσμα ποὺ ἄνοιξε μὲ τὴν ψυχανάλυση, δὲν μένει ἐντελῶς ἀγεφύρωτο: ὅλο καὶ πληθαίνουν οἱ ἱερεῖς ψυχίατροι, ὅλο καὶ πλουταίνει ἡ διεθνὴς βιβλιογραφία γιὰ τὴν ψυχολογικὴ διδασκαλία τῶν Πατέρων της Ἐκκλησίας - ἴσως πρότυπα ἐδῶ εἶναι οἱ ἑρμηνεῖες τοῦ Ρώσου πατρὸς Παύλου Εὐδοκίμωφ καὶ τοῦ Ρουμάνου πατρὸς Δημητρίου Στανιλοάε.
Τὴν ἴδια ὥρα, πληθαίνουν οἱ προσπάθειες μιᾶς νέας ἀνάγνωσης τοῦ θρησκευτικοῦ βιώματος ἀπὸ τοὺς ψυχιάτρους — ἴσως καθοριστικὲς ἐδῶ εἶναι οἱ συμβολὲς τῶν συναδέλφων σας ποὺ ἐμπνεύσθηκαν ἀπὸ τὴ φαινομενολογία καὶ τὴν ὑπαρξιακὴ φιλοσοφία, με πρῶτον ἴσως τὸν Λούντβιχ Μπινσβάγκερ.
Ἐδῶ, ἐλλοχεύει ἐνδεχομένως ὁ κίνδυνος μιᾶς νέας παρανόησης, διότι παρατηρῶ τὴν τάση νὰ ἑρμηνεύεται ὁ χριστιανισμὸς μὲ φιλοσοφικὸ πρίσμα. Θέλω λοιπὸν νὰ ἐπισημάνω στὸ συνέδριό σας ὅτι ὁ χριστιανισμός, ἐξαιρέτως δὲ ἡ Ὀρθοδοξία, δὲν μπορεῖ νὰ ἑρμηνευθεῖ μὲ φιλοσοφικὲς κατηγορίες. Ἡ θεολογικὴ γλώσσα τῆς Ὀρθοδοξίας ἀποτελεῖ βεβαίως συνέχεια τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς φιλοσοφίας, ἀλλὰ ὅ,τι ἡ θεολογικὴ γλώσσα ἐκφράζει, ὑπερβαίνει κάθε ἐννοιολογικὸ προσδιορισμὸ καὶ κινεῖται στὸ χῶρο τοῦ μυστηρίου, στὸ χῶρο τῆς ἀνεκλάλητης πραγματικότητας πέρα ἀπὸ τὴν πραγματικότητα. Ἡ Ὀρθοδοξία δὲν εἶναι μιὰ ἀκόμη θρησκεία ἀλλὰ μιὰ μυστ-αγωγία (ὅπως τὴν ὅρισε ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής), μιὰ ἀγωγὴ πρὸς τὴ βίωση τοῦ ἀκτίστου, μέσα στὸν παρόντα δημιουργημένο (κτιστό) κόσμο.
Καταλαβαίνω ὅτι σὲ κάποιους αὐτὸ ἀκούγεται ὡς προκλητικό, ἄν ὄχι νοσηρό. Εἶναι ὅμως καλύτερα νὰ προκαλέσω μιὰν ἀπόρριψη, παρὰ νὰ εἰσαγάγω μιὰ παρανόηση, γιὰ νὰ σᾶς εἶμαι ἀρεστός. Εἶναι νομίζω καλύτερο νὰ μὴ προσλαμβάνουμε τὴν ἀνεκλάλητη πραγματικότητα τῆς μυστικῆς ζωῆς, παρὰ νὰ τὴν ἀντιμετωπίζουμε ὡς ἀνεκτὴ διανοητικὴ ἀνακολουθία.
Ἐξ ἄλλου, διαρκῶς καὶ περισσότερο συνειδητοποιεῖται ἡ κοινωνικὴ διάσταση της ψυχιατρικῆς. Ἐπάνω σὲ αὐτὴ τὴ βάση, τὰ τελευταία χρόνια ἀναπτύσσεται μιὰ συνεργασία μεταξὺ ψυχιάτρου καὶ ἱερέα. Οἱ ψυχίατροι συνειδητοποιοῦν τὴ βοήθεια ποὺ μπορεῖ νὰ τοὺς προσφέρει ὁ ἱερέας, σὲ μιὰ σειρὰ ἀπὸ προβλήματα, ποὺ εἴτε δημιουργοῦνται εἴτε αὐξάνονται ἀπὸ τὸ κοινωνικὸ περιβάλλον.
Στὴν εὐρύτερη αὐτὴ κατανόηση τῆς συνεργασίας, βοήθησαν πολὺ καὶ οἱ ἱερεῖς ποὺ ἔχουν σπουδάσει ψυχιατρικὴ ἢ ψυχολογία, καὶ ἀξιοποιοῦν τὶς γνώσεις τους στὴν ποιμαντικὴ πράξη.
Πολλὰ προβλήματα ποὺ ἀντιμετωπίζουν τὰ παιδιὰ καὶ οἱ ἔφηβοι, ἄλλα ποὺ ἀντιμετωπίζουν συγκεκριμένες ὁμάδες τοῦ πληθυσμοῦ, ὅπως οἱ χρῆστες ἐξαρτησιογόνων οὐσιῶν κ.ἄ., προβλήματα ποὺ δημιουργεῖ ἡ μετανάστευση καὶ ἡ περιθωριοποίηση κλπ. ἀντιμετωπίζονται καλύτερα μὲ τὴ συνεργασία ψυχιάτρου καὶ ἱερέα.
Εἰδικότερα στὴν Ἑλλάδα, εἴδαμε πολὺ καλὰ τὴν ἀνάγκη συνεργασίας, ὅταν ἄρχισε ἡ ὑλοποίηση τοῦ προγράμματος ἀποασυλοποίησης τῆς ψυχιατρικῆς φροντίδας. Τὸ πρόγραμμα αὐτό, ἐξ ὅσων γνωρίζω, ἄρχισε ὅταν ὑπουργὸς Προνοίας ἦταν ἡ σημερινὴ Ὑπουργὸς Παιδείας, ἡ κυρία Μαριέτα Γιαννάκου, ψυχίατρος ἡ ἴδια καὶ μὲ ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον γιὰ τὶς κοινωνικὲς διαστάσεις τῆς ψυχικῆς ὑγείας, καὶ ἄρχισε νὰ ὑλοποιείται μὲ τὴν καθοδήγηση τοῦ σημερινοῦ Προέδρου τῆς Ἑλληνικῆς Ψυχιατρικῆς Ἑταιρείας καθηγητοῦ κ. Γεωργίου Χριστοδούλου. Ἀξίζει ὁ ἔπαινος σὲ ὅσους συμμετεῖχαν, μὲ ὁποιοδήποτε τρόπο, στὸ πρόγραμμα αὐτό. Καὶ λυπᾶμαι διότι ἡ Ἐκκλησία τότε δὲν ἦταν ἔτοιμη νὰ συμπαρασταθεῖ στὸ πρόγραμμα, κινητοποιώντας τὶς δυνάμεις της. Μᾶς ἔγινε ὅμως μάθημα, καὶ σήμερα στὴν Ἀρχιεπισκοπὴ ἔχουμε πολλὰ προγράμματα συνεργασίας ψυχιατρικῆς καὶ ποιμαντικῆς δράσης.
Μὲ τὴν εὐχὴ νὰ ἀναπτυχθεῖ ἡ ἀμοιβαία κατανόηση καὶ ἡ συνεργασία, εὔχομαι ὁλόψυχα καλὴν ἐπιτυχία στὸ Συνέδριό σας.
