Μακαριώτατε Μητροπολίτα Βαρσοβίας καί Ἀρχιεπίσκοπε πάσης Πολωνίας κύριε Σάββα,
Σεβασμιώτατοι ἐκπρόσωποι τῶν Ἀδελφῶν Αὐτοκεφάλων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν,
Σεβασμιώτατε Ποιμενάρχα τῆς Ἱεράς ταύτης Μητροπόλεως Βεροίας καί Ναούσης,
Ἐντιμότατοι Ἄρχοντες.
Ἐλλογιμώτατοι Σύνεδροι,
Τέκνα τῆς Εκκλησίας ἀγαπητά καί εὐλογημένα.
Ἡ κατ’ ἔτος διοργάνωση τῶν ΠΑΥΛΕΙΩΝ ἐδῶ, στήν εὐλογημένη Βέροια, τήν πόλη πού δέχθηκε τόν Ἀπόστολο τῶν Ἐθνών μέ εὐγένεια καί τόν λόγο τοῦ Εὐαγγελίου «μετά πάσης προθυμίας», σύμφωνα μέ τή μαρτυρία τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ στίς Πράξεις (17: 11), ἀποτελεῖ ἀξιοσημείωτο σταθμό τοῦ Ἐκκλησιαστικού Ἡμέρολογίου τῆς Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Σ’ αὐτό συντελεῖ ἀφ’ ἑνός μέν ἡ τιμητική παρουσία ἐπισήμων ἐκπροσώπων τῶν Αδελφῶν Αὐτοκεφάλων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, τούς ὁποίους καί ἐγκαρδίως καλωσορίζομεν, ἀφ’ ἑτέρου δέ ἡ εἰς τά πλαίσια τῶν ὅλων πνευματικῶν ἐκδηλώσεων σύγκληση Ἐπιστημονικού Συνεδρίου, σχετικοῦ πρός τόν Ἱδρυτή καί προστάτη τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος θεῖον Ἀπόστολο Παῦλο καί τή θεολογία του. Εἶναι γνωστό ὅτι, παραλλήλως πρός ὅλους τούς ἄλλους ἑορτασμούς, εἴτε τῆς Βεροίας εἴτε τῶν Ἀθηνῶν εἴτε τῶν ἄλλων πόλεων πού εὐλόγησε μέ τήν παρουσία καί τό κήρυγμά του ὁ Κορυφαίος, ἡ Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας μας, ἐπιθυμοῦσα νά τιμήσει καί μεταξύ τῶν μαθητών - τέκνων Της τόν Μεγάλο Ἀπόστολο, προκήρυξε Μαθητικό Διαγωνισμό, στόν ὁποῖο ἔλαβαν μέρος περί τούς 5.000 μαθητές καί μαθήτριες ἀπ’ ὅλη τήν Ἑλλάδα καί παρουσίασαν ποικίλα ἐμπνευσμένα ἔργα σχετικά μέ τόν θεῖο Παῦλο, τά καλλίτερα τῶν ὁποίων βραβεύουμε αὔριο.
Προσωπικά αἰσθάνομαι ἰδιαίτερη χαρά καί συγκίνηση εὐρισκόμενος στή Βέροια καί ἀνάμεσα σας, ἀνταποκρινόμενος στήν εὐγενῆ πρόσκληση τοῦ ἐμπνευστοῦ καί διοργανωτοῦ τῶν ΠΑΥΛΕΙΩΝ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Βεροίας, Ναούσης καί Καμπανίας, ἀγαπητοῦ ἀδελφοῦ κυρίου Παντελεήμονος. Τή χαρά μου μεγεθύνει ἡ παρουσία καί συμμέτοχή τοῦ σεπτοῦ Προκαθημένου τῆς Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας τῆς Πολωνίας Μακαριωτάτου Μητροπολίτου Βαρσοβίας κυρίου Σάββα, διακεκριμένου Ἱεράρχου τῆς Ὀρθοδοξίας καί παλαιοῦ, προσφιλεστάτου καί πολυτίμου φίλου μου. Τή συγκίνησή μου ἐπιτείνει ἡ λυπηρή ἱστορία πού βιώνει ὅλος ὁ ἑλληνικός λαός καί εἰδικότερα οἱ κάτοικοι τῆς Βεροίας τόν τελευταῖο καιρό. Θέλω να βεβαιώσω τήν οἰκογένεια τοῦ μικροῦ Ἄλεξ καί κυρίως τήν μητέρα του, ὅτι οἱ προσευχές μας εἶναι συνεχεῖς καί θερμές γιά τό παιδί τους καί ἡ ἀγάπη μας τούς συνοδεύει διαρκῶς. Πονοῦμε μαζί τους καί ἀγωνιοῦμε ἀνθρωπίνως, ἀλλά δέν ἔχουμε χάσει τήν ἐλπίδα μας. Θέλουμε καί αὐτοί νά μή τήν χάσουν καί νά ἀγκαλιάσουν ξανά τόν ἀγαπημένο τους ἄλεξ ζῶντα καί ὑγιαίνοντα. Ἡ Βέροια ἀπό τήν ἀρχαιότητα εἶναι πόλη φιλική καί φιλόξενη πρός τούς μή ἐπιτοπίους. Ἀλλά καί ἀπό αὐτήν, ὅπως καί ἀπό κάθε ἀνθρώπινη κοινωνία, δέν ἀπουσιάζουν συνάνθρωποί μας πού εἶναι αἰχμάλωτοι ἀπάνθρωπων παθῶν.
Ἀγαπητοί μου, οἱ ἐλλογιμώτατοι εἰσηγητές τοῦ ἐφετινοῦ Συνεδρίου, ἔχοντος ὡς γενικό θέμα: «Ἡ Παύλειος Θεολογία καί ἡ Σύγχρονος Εἰδωλολατρία», φώτισαν ἀσφαλῶς ἐπαρκέστατα πλεῖστες πτυχές τοῦ θέματος καί εἴμαστε εἰς ὅλους πολύ εὐγνώμονες διά τήν πολύτιμη συνεισφορά τους, τήν ἐμβριθῆ ἐξέταση, τήν ἐπαρκῆ τεκμηρίωση καί ἐμπεριστατωμένη παρουσίαση τῶν ἐπί μέρους θεμάτων. Εἴμαστε βέβαιοι ὅτι ὁ θεόπνευστος Ἀπόστολος μυστικῶς μίλησε στίς καρδιές καί στίς ψυχές ὅλων, διασαφηνίζων, ὅπως κάποτε στόν Ἱερό Χρυσόστομο καί εἰς τούς ἄλλους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, τά βαθέα τῆς διδασκαλίας του, καί ὅτι πολύ μισθό θά ἐξασφαλίσει ἀπό τόν Κύριο, διά τῶν πρεσβειῶν καί θεοπειθῶν εὐχῶν του, δι’ ἕνα ἕκαστο.
Ἀγαπητοί μου,
Τό ζήτημα τῆς εἰδωλολατρίας ἀπασχόλησε ἰδιαιτέρως τόν Ἀπόστολο Παῦλο. Δέν ἀποτελεῖ τυχαῖα λεπτομέρεια τό γεγονός ὅτι τόν ὅρο «εἰδωλολατρία» στήν Καινή Διαθήκη τόν χρησιμοποιεῖ αὐτός κατ’ ἀποκλειστικότητα, μέ μοναδική ἐξαίρεση τήν ἀναφορά τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου στήν Α' Ἐπιστολή του (4: 3). Τήν εἰδωλολατρία ὁ Ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν τή θεωρεῖ, ὅπως καί σαφέστατα εἶναι, τή μεγαλύτερη ἔκπτωση τοῦ ἀνθρώπου, τή μεγαλύτερη ἁμαρτία, τή μητέρα ὅλων τῶν θανάσιμων ἁμαρτημάτων, τή μεγαλύτερη συμφορά, πού ἐπέρχεται ὡς συνέπεια τῆς πολλῆς ἐμπιστοσύνης στήν ἀνθρώπινη σοφία καί τοῦ συνακολούθου σκοτασμοῦ τοῦ νοός τῶν ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι, «γνόντες τόν Θεόν [μέ τήν φυσική Ἀποκάλυψη Του κατ’ ἀρχήν], οὐχ ὡς Θεόν ἐδόξασαν ἡ εὐχαρίστης ἄν, ἀλλ’ ἐματαιώθησαν ἐν τοῖς διαλογισμοῖς αὐτῶν, καί ἐσκοτίσθη ἡ ἀσύνετος αὐτῶν καρδία•φάσκοντες εἶναι σοφοί ἐμωράνθησαν, καί ἤλλαξαν τήν δόξαν τοῦ ἀφθάρτου Θεοῦ ἐν ὁμοιώματι εἰκόνος φθαρτοῦ ἀνθρώπου καί πετεινῶν καί τετρἀπόδων καί ἑρπετῶν» (Ρωμ. 1: 21-23). Ἔτσι, «μετήλλαξαν τήν ἀλήθειαν τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ ψεύδει, καί ἐσεβάσθησαν καί ἐλάτρευσαν τῇ κτίσει παρά τόν κτίσαντα, Ὅς ἔστιν εὐλογητός εἰς τούς αἰώνας» (αὐτόθι, 25). Θεωρεῖ, κατά ταῦτα τήν εἰδωλολατρία ὡς τό κατ’ ἐξοχήν ψεῦδος καί, ἀκολουθώντας πιστά τή σχετική διδασκαλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ταυτίζει τά εἴδωλα μέ τούς δαίμονες: «εἴδωλον τί ἐστιν; ἤ ὅτι εἰδωλόθυτον τί ἐστιν; ἀλλ’ ὅτι ἅ θύει τά ἐθνη, δαιμονίοις θύει καί οὐ Θεῷ» (Α΄ Κορ. 10: 19-20). Συγκαταριθμεῖ τήν εἰδωλολατρία στά «ἔργα τῆς σαρκός» (Γαλ. 5:19) καί προειδοποιεῖ: «μή πλανᾶσθε οὔτε πόρνοι, οὔτε εἰδωλολάτραι, οὔτε μοιχοί, οὔτε μαλακοί, οὔτε ἀρσενικοί, οὔτε πλεονέκται, οὔτε κλέπται, οὔτε μέθυσοι, οὐ λοίδοροι, οὐχ ἄρπαγες βασιλείαν Θεοῦ οὐ κληρονομήσουσι» (Α΄ Κορ. 6: 9-10). Παραλλήλως ἐπιτάσσει: «μή συναναμίγνυσθαι (…) εἰδωλολάτραις» (αὐτόθι, 5: 9-10) καί«φεύγετε ἀπό τῆς εἰδωλολατρίας» (αὐτόθι, 10: 14).
Μία ἀπό τίς μορφές τῆς εἰδωλολατρίας ἦταν καί στήν ἐποχή τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, ὅπως καί στήν ἐποχή μας, ἡ πλεονεξία. Στή συνέχεια τήν ἀναφέρω ὡς καί σημερινή λατρεία τοῦ εἰδώλου τοῦ Μαμωνᾶ. Στήν πρός Γαλάτας Ἐπιστολή του ταυτίζει τήν πλεονεξία μέ τήν εἰδωλολατρία: «Νεκρώσατε οὖν τά μέλη ὑμῶν τά ἐπί τῆς γῆς, πορνείαν, ἀκαθαρσίαν, πάθος, ἐπιθυμίαν κακήν, καί τήν πλεονεξίαν, ἥτις ἐστίν εἰδωλολατρία» (Γαλ. 3: 5). Σχολιάζοντας ὁ Ἰωάννης ὁΔαμασκηνός σημειώνει: «Εἰδωλολατρίαν δέ καλεῖ τήν πλεονεξίαν, ὅτι τῷ Θεῷ δουλεύειν καταλιπόντες, ἀντί Θεοῦ τοῖς χρήμασι δουλεύουσι». Ἐπίσης ὁ Ἱερός Θεοδώρητος παρατηρεῖ ὅτι καί ὁ Σωτήρ «τόν μαμωνάν κύριον προσηγόρευσε διδάσκων, ὡς ὁ τῷ πάθει τῆς πλεονεξίας δουλεύων, ὡς θεόν τόν πλοῦτον τιμᾷ». Καταδικάζει, λοιπόν, ἀπολύτως ὁ Παῦλος ὅλο τό σκοτεινό καί δαιμονικό φάσμα τῆς εἰδωλολατρίας ἀπό τόν τοτεμισμό, μέ ὅλες του τίς ἐκφάνσεις, μέχρι τόν φετιχισμό, ἐπίσης μέ ὅλες του τίς ἐκφάνσεις. Γιά τόν Παῦλο –καί τήν Εκκλησία- ἡ εἰδωλολατρία σέ ὅλες της τίς μορφές καί φανερώσεις, συνιστᾶ τό μέγιστο ψεῦδος, τή φοβερότερη πλάνη, τήν τραγικότερη κατάπτωση, τήν πιό ἀξιοθρήνητη συμφορά.
***********
Πέρασαν, ἀγαπητοί μου, δύο περίπου χιλιετίες ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Ἀποστόλου Παῦλου, δύο χιλιετίες χριστιανικοῦ φωτός. Παρά ταῦτα ἡ εἰδωλολατρία εἶναι καί σήμέρα παρούσα σέ ὅλα τά μήκη καί πλάτη τῆς γῆς. Δέν πρόκειται μόνο γιά μερικά μεμονωμένα θρησκεύματα ἰθαγενῶν τῆς Ἀφρικής, τῆς Ἀσίας, τῆς Ὠκεανίας, τῆς Λατινικῆς Ἀμερικῆς ἤ κάποιων ἐξωτικῶν νησιῶν τοῦ Εἰρηνικοῦ. Καί αὐτά ὑφίστάνται καί ἔχουν τούς πιστούς καί τή λατρεία τους, τά ἱερατεία καί τίς τελετές τους, μαζί μέ τήν ὅποια βιοθεωρία, κοσμοθεωρία ἤ «θεολογία» τους. Οὔτε μόνο γιά κάποιες γραφικές προσπάθειες ἀναβιώσεως προχριστιανικῶν θρησκευμάτων σέ χῶρες τῆς Βόρειας Ἀμερικῆς, τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης καί τῆς Ἑλλάδος ἀκόμη. Εἶναι ὁ πρακτικός νεοπαγανισμός, πού βιώνουμε σήμερα καί μετατρέπει σέ "κατείδωλη" τή σύγχρονη κοινωνία. Γιά τό φαινόμενο τῆς ἀφοσίωσης τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου στά σημερινά εἴδωλα ἀναφέρομαι εὐθύς ἀμέσως.
Ἡ σύγχρονη εἰδωλολατρία
Ἀπό τίς ἀρχές τοῦ 19ου αἰώνα ἡ σκέψη πολλῶν διανοουμένων καί φιλοσόφων θέλησε νά ὁδηγήσει τόν ἄνθρωπο στήν δήθεν "ἐνηλικίωση" του, δηλαδή σέ μία ζωή χωρίς Θεό. Τή σκέψη αὐτή τήν ἀξιοποίησαν ὅσοι διαμορφώνουν τόν τρόπο τῆς ζωῆς τῆς κοινωνίας καί ἔχουμε τή σημερινή ἐξέλιξη, τήν ὁποία περιγράφει μέ ἀκρίβεια ὁ μακαριστός π. Ἀλέξανδρος Σμέμαν: "Ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος "ἐνηλικιώθηκε" ὡς ἕνας φοβερά σοβαρός ἄνθρωπος, πού γνωρίζει τά βάσανα καί τίς στερήσεις τῆς ζωῆς του, ἀλλά ὄχι τή χαρά, γνωρίζει τόν ἔρωτα τοῦ φύλου (σέξ), ἀλλά ὄχι τήν ἀγάπη, γνωρίζει τήν ἐπιστήμη, ἀλλά ὄχι τό "μυστήριο" τῆς ζωῆς. Ἀφοῦ ξέρει ὅτι δέν ὑπάρχουν "οὐρανοί" δέν μπορεῖ νά καταλάβει τήν προσευχή στόν Πατέρα μας πού βρίσκεται στούς οὐρανούς καί τή βεβαίωση πώς ὁ οὐρανός καί ἡ γῆ γεμίζουν ἀπό τη δόξα Του". (Ἀλεξάνδρου Σμέμαν "Γιά νά ζήσει ὁ κόσμος", Μέτ. Ζήσ. Λορεντζάτου, Ἐκδ. "Δόμος", Ἀθήνα, 2001, σελ. 168).
Ἐπί τοῦ θέματος τῆς σύγχρονης εἰδωλολατρίας θά ἐπιχειρήσω νά προχωρήσω πέρα ἀπό τά φαινόμένα τῆς σύγχρονης ζωῆς, πολλά ἀπό τά ὁποῖα μᾶς προκαλοῦν θλίψη, καί θά μιλήσω γιά ἕναν ἑπτάλογο τῆς, πού βρίσκεται πίσω ἀπό αυτά.
1) Τό πρῶτο εἴδωλο, τό ὁποῖο προωθεῖται νά θεοποιήσει ὁ σημερινός ἄνθρωπος εἶναι ὁ ἴδιος του ὁ ἑαυτός. Ὁ Κύριος τοῦ ἔδωσε τήν ἐλευθερία ὡς πολυτιμότατο δῶρο γιά νά εἰσέλθει στή Βασιλεία Του, ἀλλά ἐκεῖνος διαστρέφει τό σκοπό της καί ὑποδουλώνεται στόν παλαιό ἑαυτό του καί στά πάθη του. Γράφει χαρακτηριστικά ὁ μεγάλος Ρώσος φιλόσοφος Νικολάϊ Μπερντιάγεφ: "Ὁ δρόμος τῆς ἐλευθερίας ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπο ἤ στή θεοποίηση του, ὁπότε καταστρέφεται, ἤ στήν ἀνακάλυψη τοῦ Θεοῦ, ὁπότε σώζεται στούς κόλπους τῆς Θεότητος. Ὁ ἄνθρωπος τότε μόνο εἶναι ἄνθρωπος, ὅταν εἶναι ἡ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ὅταν, μέ ἄλλα λόγια, ὑπάρχει Θεός. Ὅταν δέν ὑπάρχει Θεός, ἤ ὅταν ὁ ἴδιος ὁ ἄνθρωπος γίνεται Θεός, τότε αὐτό σημαίνει τήν καταστροφή τοῦ ἀνθρώπου". (Νικ. Μπερντιάγιεφ "Τό πνεῦμα τοῦ Ντοστογιέφσκι", Μέτ. Νικ. Ματσοῦκα, Ἐκδ. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη, 1972, σελ. 55). Καί σέ ἄλλο σημῖο τοῦ ἴδιου βιβλίου ὁ Μπερντιάγεφ γράφει: "Ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά διανύσει τό δρόμο τῆς ἐλευθερίας, ἀλλά ἡ ἐλευθερία μεταβάλλεται σέ δουλεία καί καταστρέφει τόν ἄνθρωπο, ὅταν αὐτός στήν ἄγρια ὁρμή τῆς ἐλευθερίας δέν ἀναγνωρίζει τίποτα πιό πάνω ἀπό τόν ἑαυτό του. Κι ὅταν δέν ὑπάρχει τίποτα πιό ψηλά ἀπό τόν ἄνθρωπο, τότε οὔτε ὁ ἴδιος ὑπάρχει…Κι ὅταν τά πάντά ἐπιτρέπονται στόν ἄνθρωπο, τότε ἡ ἐλευθερία ὑποδουλώνεται μέσα στόν ἴδιο τόν ἑαυτό της. Κι αὐτή ἡ ὑποδούλωση σημαίνει τήν καταστροφή τοῦ ἀνθρώπου". (σελ. 77). Ὁ ἄνθρωπος κοντά στόν Θεό εἶναι ἐλεύθερος καί βιώνει τήν αἰωνιότητα, ἐνῶ ὅταν ἀφοσιώνεται στό εἴδωλο τοῦ ἑαυτοῦ του καί αὐτό λατρεύει εἶναι δέσμιος τῶν παθῶν του κι ἐπιλέγει τή χοϊκότητά, τήν προσωρινότητά, τόν θάνατο.
2) Τό δεύτερο εἴδωλο τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ λογική. ἀπό τόν Θωμᾶ τόν Ἀκινάτη (1224-1274) καί μετά ὁ δυτικός ἄνθρωπος ἐπιχειρεῖ νά ἐξηγήσει μέ τή λογική τά πάντα, ἀκόμη καί ὅ,τι προφανῶς τόν ὑπερβαίνει. Ἡ κατάσταση ἐξελίχθηκε ραγδαία πρός αὐτή τήν κατεύθυνση τόσο μέ τή Διαμαρτύρηση, ὅσο καί κυρίως μέ τό Διαφωτισμό. Ἡ λογική κατέστη εἴδωλο καί ἀντικείμενο ἀπόλυτης ὑποταγῆς τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος ἔχοντας προηγουμένως θεοποιήσει τόν ἑαυτό του δημιούργησε τήν ψευδαίσθηση ὅτι ἡ δυνατότητα τῆς γνώσης καί τῆς λογικῆς του δέν ἔχει ὄρια. ὅτι δηλαδή δέν ὑπάρχει κάτι πού εἶναι ἀνεξήγητο γι' αὐτόν καί τά ἀξιώματα πού θέτει καί πού στηρίζονται ὅλα στή λογική του, εἶναι ἀδιάσειστα, μέχρις ἀποδείξεως τοῦ ἀντιθέτου. Ἡ ἀπολυτοποίηση τοῦ σχετικοῦ, ὅπως ἡ "λογική" τῆς ὁποίας τό περιεχόμενο ὁρίζεται κατά περίπτωση ἀπό τόν ἄνθρωπο ἀνάλογα μέ τήν προσωπικότητά του καί τά ἐπιχειρήματα πού χρησιμοποιεῖ, ἀποτελεῖ τήν τραγωδία τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου. Διότι συνέπεια τοῦ γεγονότος αὐτοῦ εἶναι πρῶτον νά ἀποϊεροποιηθεῖ ἡ ζωή καί νά θεωρούνται ὑπαρκτά μόνον ὅσα ὑποπίπτουν στίς αἰσθήσεις, ἤ γίνονται ἀντιληπτά ἀπό τή νόηση, ἤ διά τῆς ἐπιστημονικῆς ἀνακάλυψης καί δεύτερον νά ἐπιβάλλονται στήν κοινωνία νόμοι καί κανόνες πού ἀντιβαίνουν σέ βασικές ἀρχές τοῦ φυσικοῦ δικαίου.
Διά τῆς ἐπιβολῆς τῆς λογικής ὡς ὑπέρτατης ἀρχῆς ὁ ἄνθρωπος καθίσταται ὄν πεπερασμένο, χωρίς ἀξία, χωρίς προορισμό στή ζωή του, μιά ἔμβια μηχανή, πού μπορεῖ νά τήν χρησιμοποιεῖ ὅπως αὐτός νομίζει. Τό χειρότερο δηλαδή εἶναι ὅτι ἡ φιλοσοφική ἀντίληψη τῆς λογικής χρησιμοποιεῖται καί ὡς ὄπλο κατά ἀρχῶν καί ἀξιῶν, πού ἔχουν νά κάνουν μέ τήν ἴδια τήν ὑπόσταση τοῦ ἀνθρώπου. Θά σᾶς ἀναφέρω ἕνα παράδειγμα. Τά φεμινιστικά κινήματα ἐπιδιώκουν καί σέ ὀρισμένες χῶρες τό ἔχουν ἐπιτύχει νά εἶναι ἐλεύθερες οἱ ἀμβλώσεις, μέ τό ἐπιχείρημα ὅτι "κάθε γυναίκα ἔχει τό δικαίωμα νά κάνει τό κορμί τῆς ὅ,τι θέλει", τό ἔμβρυο εἶναι μέρος τοῦ κορμιοῦ της, ἄρα μπορεῖ νά τό φονεύσει, ὅπως ἐξάγει τίς ἀμυγδαλές ἤ τήν σκωληκοειδῆ ἀπόφυση της. Ἡ λογική αὐτή ἀντιβαίνει στή φυσική ἀρχή ὅτι τό ἔμβρυο δέν εἶναι κτῆμα της, ἀλλά ἕνας νέος ἄνθρωπος, πού ἔχει δικαίωμα νά ζήσει καί ὁ ὁποῖος δημιουργεῖται μέ τή συμβολή τή δική της ἀλλά καί τοῦ πατέρα. Ἐπίσης τό ἀξίωμα ὅτι ἡ γυναίκα μπορεῖ νά κάνει ὅ,τι θέλει τό ἔμβρυο ἀπολυτοποιεῖ τήν ἀτομικότητα καί καταργεῖ τήν κοινωνικότητα τῆς ζωής.
Ἡ ἐπιβολή τῆς λογικῆς τῆς ἀτομικότητας ἐπί τῆς κοινωνικότητας ἔχει πολλές συνέπειες, ὅπως ὅτι καί οἱ άνδρες λ.χ. θά μποροῦσαν νά ἀρνηθοῦν νά ὑπερασπιστοῦν τήν πατρίδα, ἤ νά θυσιαστοῦν γι' αὐτήν, ἤ τήν ἐπιβολή ἀντιλήψεων δυναμικῶν "πεφωτισμένων" μειοψηφιῶν, μέ ἰσχυρή πρόσβαση στήν κρατική ἐξουσία, ἐπί τῆς γνώμης τῆς συντριπτικῆς πλειοψηφίας τῶν ἀδύναμων, ἀλλά κρινόντων μέ ἄλλες ἀρχές πολιτῶν. Ἐπίσης διά τῆς λογικῆς, σέ συνδυασμό μέ τήν ἀτομικότητά, εἰσέρχεται στήν κοινωνία ἡ χρησιμοθηρία, ἡ ὁποία ἔχει ἄλλες σοβαρότατες ἐπιπτώσεις σ' αυτήν, καθώς καί αἴρεται ἡ ἀνεκτικότητα (tolerance), ἐπί τῆς ὁποίας στηρίζεται οὐσιαστικά ἡ ἀρμονική καί εἰρηνική συμβίωση μεταξύ τῶν ἀνθρώπων.
Ὁ ἄνθρωπος τυφλωμένος ἀπό τήν εἰδωλοποίηση τῆς λογικῆς δέν ἀντιλαμβάνεται αὐτό πού ἐμεῖς οἱ ὁποῖοι πιστεύουμε στήν ἱερότητά τῆς ζωῆς, ἀναγνωρίζομε: τό φυσικό Δίκαιο, ὡς τεθέν ἀπό τόν Θεό. Ἐμεῖς πού ἔχομε ἀντίληψη τοῦ ἔναντι τῆς Δημιουργίας πεπερασμένου τῶν δυνάμεων τοῦ ἀνθρώπου καί γνωρίζομε τά ὄρια μας, διακρίνομε σαφέστατά, ὅτι εἰσέρχεται εἰς ἕνα λαβύρινθο τραγικῶν συνεπειῶν, ἀπό τόν ὁποῖο εἶναι δυνατό νά ἐξέλθει μόνο ἄν βρεῖ τόν μίτο τῆς συνείδησης του.
3) Τό τρίτο εἴδωλο εἶναι ἡ οἰκονομία. Ὅλες οἱ ἐκδηλώσεις τοῦ ἀνθρώπου ἀνάγονται τελικά στήν οἰκονομία καί παραθεωροῦνται ἀρχές καί ἰδανικά. Εἶναι αὐτό τό ὁποῖο προεῖπα γιά τήν καταδίκη τῆς πλεονεξίας ἀπό τόν ἀπόστολο Παῦλο. Καί ἐπειδή εἶναι προφανεῖς οἱ ἀδικίες σέ βάρος τῶν οἰκονομικά ἀδύνατων, τούς ὁποίους ὁ οἰκονομικά ἰσχυρός ἐκμεταλλεύεται, πολλές φορές ἀπάνθρωπα, αὐτός, γιά νά τούς χρησιμοποιήσει, τούς δημιουργεῖ ψεύτικες ἐλπίδες γιά ἕναν κόσμο καλύτερο, τόν ὁποῖο στήν πραγματικότητα οὐδέποτε θά γνωρίσουν. Εἶναι ἕνας νέος ψευτομεσιανισμός, ὅπως ἦταν ψευτομεσιανισμός αὐτός τόν ὁποῖο προωθοῦσε ὁ ὑπαρκτός σοσιαλισμός γιά νά ἐπιβιώνει ἡ τυραννική γραφειοκρατία. Ἔγραψε σέ ἄλλο πόνημα του ὁ ρῶσος φιλόσοφος Μπερντιάγεφ: "Ὁ ἀστικός κόσμος κυβερνᾶται ἀκριβῶς ἀπό τό χρῆμα τό χωρισμένο ἀπό τό πνεῦμα. Ἡ ἀστική συνείδηση εἶναι ὁ ἀντίποδας τῆς ἰδέας τοῦ ἀπόλυτου, ὁ ἐξολοθρευτής τοῦ αἰώνιου. Ἕνας ἀστός μπορεῖ νά θρησκεύει καί ὁ Λεόν Μπλουά (ρωμαιοκαθολικός γάλλος συγγραφέας) μισεῖ αὐτή τήν ἀστική θρησκευτικότητα πιό πολύ ἀπό τόν ἴδιο τόν ἀθεϊσμό. Πόσους καί πόσους εἰδωλολάτρες δέν συνάντησε ἀνάμεσα στούς λεγόμενους καλούς ρωμαιοκαθολικούς!. Στό μαγαζί τους ὁ Θεός ἀποτελεῖ μία πετυχημένη διακόσμηση…. Ὁ ἀστός εἶναι εἰδωλολάτρης, ζεῖ δοῦλος τοῦ ὁρατοῦ. Εἰδωλολατρία εἶναι ἡ προτίμηση τοῦ ὁρατοῦ ἀπό τό ἀόρατο. Γιά τόν ἀστό τό ἔργο τοῦ Θεοῦ γίνεται θεός κι ἀπόλυτο". (Ν. Μπερντιάγεφ "Ἡ μοῖρα τῆς κουλτούρας", δοκίμιο "Γιά τό πνεῦμα τοῦ ἀστισμοῦ", μετ. Τάσου Πανταζῆ, Ἐκδ. Ἀστρολάβος/ Εὐθύνη, Ἀθήνα, 1992, σελ. 41). Καί στό ἴδιο βιβλίο στό δοκίμιο του "Ἡ μοῖρα τῆς κουλτούρας" (Μετ. Κώστα Ε. Τσιροπούλου) ὁ Μπερντιάγεφ (1874-1948) ἐσκέφθη ὡς ὁ διανοούμενος μέ τήν καθαρή συνείδηση, καί μπόρεσε να προβλέψει τή σημερινή ἐξέλιξη. Ἔγραψε: "Ὁ βιομηχανικός κεφαλαιοκρατισμός τοῦ πολιτισμοῦ σκότωσε τό πνεῦμα τῆς αἰωνιότητάς, κατέστρεψε τά ἱερά πράγματα. Ὁ κεφαλαιοκρατικός πολιτισμός τῶν μοντέρνων καιρῶν σκοτώνει τήν ιδέα τοῦ Θεοῦ, εἶναι ὁ πιό ἀσεβής πολιτισμός…. Ἕνας Θεός χρησιμοθηρικός καί ἀναγκαῖος γιά τήν ἀνάπτυξη του πολιτισμοῦ καί τοῦ κεφαλαιοκρατικοῦ συστήματος δέν μπορεῖ νά εἶναι Θεός ἀληθινός, ὁ ζωντανός Θεός". (αυτ. σελ. 27-28). Μέ τήν πρόσδεση του ὁ ἄνθρωπος στόν Μαμωνά ἀποδιώχνει τό Θεό καί γίνεται ὁ ἄφρων τῆς γνωστῆς παραβολῆς τοῦ Κυρίου μας.
4) Ἀποτέλεσμα τῆς λατρείας τοῦ τρίτου εἰδώλου εἶναι τό τέταρτο σύγχρονο εἴδωλο, τό ὁποῖο ἐπεβλήθη στόν μετανεωτερικό ἄνθρωπο, ἡ παγκοσμιοποίηση, ἡ ὁποία ἐπιχειρεῖται νά παρουσιαστεῖ ὡς κάτι τό νομοτελειακό καί πώς προωθεῖται ἐπειδή θά βοηθήσει τίς πτωχότερες ἀναπτυσσόμενες χῶρες. ἀπό τά πράγματα προκύπτει ὅτι οἰκονομικά ἐνισχύει τούς ἰσχυρούς, χωρίς νά βελτιώνει τή θέση τῶν ἀσθενεστέρων. Κι ἐπί πλέον γιά λόγους χρησιμοθηρικούς τῶν ἰσχυρῶν προωθεῖ τήν ὁμογενοποίηση τῶν πολιτισμῶν καί τό συγκρητισμό, δηλαδή τή συγχώνευση ἰδεῶν καί θρησκειῶν. Πρόκειται γιά τήν ἀπειλή ἐπιβολής ἑνός παγκόσμιου ὁλοκληρωτισμοῦ, τόν ὁποῖο ἡ ἴδια ἡ ἀνθρωπότητα δέν θά ἀποδεχθεῖ, γιατί δέν θέλει νά αυτοκτονήσει. Τήν ἴδια ὥρα αὐξάνονται οἱ ἀνθρώπινες τραγωδίες στίς πτωχές χῶρες καί γίνονται δυσκολότερες οἱ συνθῆκες ζωῆς γιά τούς ἐργαζομένους στίς ἀνεπτυγμένες χῶρες. Ἐπισκέφθηκα πρόσφατα στή Γενεύη τήν Ὑπάτη Ἁρμοστεία τοῦ ΟΗΕ γιά τούς πρόσφυγες καί τόν Διεθνῆ Ὀργανισμό γιά τη Μετανάστευση. Καί διαπίστωσα ὅτι ἡ ανθρωπότητά τῶν ἀρχῶν τοῦ 21ου αἰώνα ζεῖ ἕνα νέο δράμα δουλεμπορίου ἐκατομμυρίων ἀνθρώπων καί ἐκμετάλλευσης τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν ἄνθρωπο, μέ τό λεγόμενο ἐμπόριο ἀνθρώπινων ὑπάρξεων, κυρίως γυναικῶν καί παιδιῶν. Πρόκειται γιά τό δεύτερο παράνομο παγκόσμιο ἐμπόριο, μετά ἀπό αυτό τῶν ναρκωτικῶν. Τήν ὥρα λοιπόν πού ἡ τεχνολογία πραγματοποιεῖ θαυμαστά κατορθώματα ἡ ἀνθρωπότητα ὡς κουλτούρα ὁπισθοδρομεῖ στούς αἰῶνες τοῦ δουλεμπορίου, ὅταν ὁ ἀδύναμος κυρίως Ἀφρικανός δέν εἶχε κανένα δικαίωμα. Καί αὐτό εἶναι ντροπή γιά ὅλο τόν σημερινό κόσμο καί γιά ὅσους προωθοῦν αὐτῆς τῆς μορφῆς τήν παγκοσμιοποίηση.
5) Στόν ἀντίποδα τῆς παγκοσμιοποίησης, ἀλλά μέ πάντα τήν τάση λατρείας εἰδώλων ἀπό τόν ἄνθρωπο, εἶναι τό πέμπτο εἴδωλο, ὁ ἐθνοφυλετισμός. Ὁ δυτικός ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά ἀντιληφθεῖ τή σκέψη καί τά βιώματα τῆς καθ' Ἡμᾶς Ἀνατολῆς, δηλαδή τόν συνδυασμό τῆς οἰκουμενικότητάς τοῦ Χριστιανισμοῦ μέ τήν ἀγάπη καί τήν ἀφοσίωση στήν Πατρίδα. Τό περίεργο εἶναι πώς οἱ ὀπαδοί τοῦ διαφωτισμοῦ καί τῶν ἀρχῶν τῆς Γαλλικής Ἐπαναστάσεως, πού ἐκ τῶν πρώτων εἰσήγαγε τόν εἰδωλοποιημένο ἐθνικισμό, ἐμφανίζονται σήμερα ὡς ὀπαδοί τῆς πολυπολιτισμικότητας, ἐπειδή αὐτή ἐξυπηρετεῖ τήν ἐπιδίωξη τούς νά ἀλλοιώσουν τήν ταυτότητα τῶν λαῶνν, νά περιθωριοποιήσουν τήν θρησκεία καί νά προωθήσουν τό νέο τους εἴδωλο, τήν παγκοσμιοποίηση.
6) Ἕκτο σύγχρονο εἴδωλο εἶναι ἡ ἰδεολογία. Ἡ ἀπολυτοποίηση τῆς ἰδεολογίας γεννᾶ ἀπάνθρωπες καταστάσεις. Ἡ ἀνθρωπότητα γνώρισε τραυματικές καταστάσεις κατά τόν 20ό αἰώνα ἀπό τήν ἀπολυτοποίηση τῆς ἰδεολογίας, μέ πολλά ἑκατομμύρια ἀθώων θυμάτων, μεταξύ τῶν ὁποίων πάρα πολλοί Χριστιανοί νεομάρτυρες. Ὁ Ναζισμός καί ὁ Κομμουνισμός καταδικάσθηκαν ἀπό τήν συνείδηση τῆς ἀνθρωπότητας ὡς ἰδεολογίες πού ὅταν κρατικοποιήθηκαν ἐξουθένωσαν φυσικά καί πνευματικά τήν ἀνθρώπινη ὕπαρξη. Ἡ ἀπολυτοποίηση τῆς ἰδεολογίας ὁδήγησε καί στό φαινόμενο τῆς τρομοκρατίας. Ἡ λύση στήν ἀδικία δέν εἶναι οἱ φόνοι ἀθώων ἀνθρώπων καί ἡ πρόκληση τρόμου στήν κοινωνία. Αὐτό δέν εἶναι μόνο ἀδικία στήν τυχόν ἀδικία, ἀλλά καί κοινό ἀποτρόπαιο ἔγκλημα ἐν ὀνόματι τῆς ἰδεολογίας ἤ τῆς θρησκείας. Καί στό σημεῖο αὐτό ὀφείλω νά πῶ ὡς θανάσιμο ἁμάρτημα τήν μετατροπή τῆς θρησκείας σέ ἰδεολογία, διότι τότε αὐτή ἐκπίπτει ἀπό τό ὑπέρλογο καί μετατρέπεται σέ ἐργαλεῖο ἀνθρώπων, μέ συγκεκριμένους ἀθέμιτους συνήθως σκοπούς.
7) Τό ἕβδομο καί τελευταῖο, ἀλλά ὄχι λιγότερο σημαντικό εἴδωλο εἶναι ἡ ἐξουσία. Ὁ ἄνθρωπος ἀρέσκεται νά ἐξουσιάζει καί ὄχι νά διακονεῖ. Ἡ ἐξουσία εἶναι ἕνας μεγάλος πειρασμός. Πέραν τοῦ ὅτι εἶναι ἀνθρωπίνως εὐχάριστο στόν καθένα νά διατάζει ἀντί νά διακονεῖ, ἀποδεικνύεται ἀπό τά πράγματα, ὅτι ὁ ἔχων ἐξουσία, κρατική, οἰκονομική, κοινωνική ἔχει περισσότερα προνόμια ἀπό τούς ἄλλους συμπολίτες του. Λόγῳ λοιπόν τῶν προνομίων τῶν ἐξουσιαστών ἐνισχύεται στήν κοινωνία ἡ ἀντίληψη τῆς ἐπιβολῆς συμφερόντων καί ἐξουσιῶν. Ἀλλά αὐτή ἡ ἀντίληψη ὁδηγεῖ στή νόθευση τοῦ Δικαίου καί στήν ἀποδυνάμωση τῆς συνοχῆς τῆς κοινωνίας καί τῆς εἰρηνικής συμβίωσης. Εἶναι τραγικό ὅταν ὁ κατέχων τήν ὅποια ἐξουσία ἄνθρωπος δέν ἔχει συναίσθηση τῶν εὐθυνῶν καί καθηκόντων του καί τήν ἐκμεταλλεύεται πρός ἴδιον ὄφελος. Εἶναι τραγικό ὅταν στά πράγματά ἡ κοινωνία καί ἡ Πολιτεία δέν μποροῦν νά ἐπιβάλουν τήν ἰσονομία.
Μακαριώτατε, Σεβασμιώτατοι, ἀγαπητοί πατέρες, Ἐντιμότατοι, Ἐλλογιμότατοι, κυρίες καί κύριοι
Ὁ ἄνθρωπος στήν ἐπίγεια ζωή του ζεῖ ἔχοντας πάντα μπροστά του σταυροδρόμια, τόν δρόμο τῆς ἀρετής καί τόν ἄλλο, τῆς κακίας. Θέλησα μέ ἀπόλυτη συντομία νά ἀναφέρω στήν ἀγάπη σας κάποιες διαπιστώσεις μου γιά τά σύγχρονα εἴδωλα. Ὅμως ἡ Ἐκκλησία δέν εἶναι εἰσαγγελέας, εἶναι στοργική μητέρα. Μέ τή διακριτικότητα πού τήν διακρίνει προσφέρει πρός τόν "κοπιώντα καί πεφορτισμένο" συνάνθρωπο τή βοήθεια Της, τήν ἀγάπη Της, τή θαλπωρή Της, τό ἐνδιαφέρον Της, τό πνεῦμα θυσίας Της. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος βλέποντας στήν Ἀθήνα τά πολλά εἴδωλα μπορεῖ νά "παρωξύνθη τό πνεῦμα" Του, ἀλλά δέν ἔφυγε, ἀκόμη κι ὅταν τόν ἀντιμετώπισαν μέ ἀδιαφορία ἕως καί εἰρωνεία οἱ Ἀθηναῖοι. Ἀντίθετα καί σ' αὐτούς κατέθεσε τήν Ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου καί τό κήρυγμα Του εἶχε ἀγαθό ἀποτέλεσμα. Γιά τό θέμα αὐτό ὁ Σεβ. Μητροπολίτης πρ. Ζαχουμίου καί Ἐρζεγοβίνης κ. Ἀθανάσιος στό διεθνές ἐπιστημονικό συνέδριο πού διενεργήθηκε στήν ὡραία καί ἀποστολική αὐτή πόλη, στά πλαίσια τῶν Δ' Παυλείων, τόν Ἰούνιο τοῦ 1998, εἶχε πεῖ ὅτι ὁ ἀπόστολος Παῦλος μέ τή συμπεριφορά του καί τόν ἐπαινετικό του λόγο πρός τούς Ἀθηναίους, στήν γεμάτη ἀπό εἴδωλα πόλη τούς, διδάσκει ὅλους μας ἀνθρωπιά, φιλανθρωπία, καί χρηστοφιλία, πού συνδέει τή θεοφιλία μέ τή φιλανθρωπία. Καί πρόσθεσε ὁ ἀγαπητός ἀδελφός: "Ὁ ἀπόστολος Παῦλος γνώριζε ὅτι ὁ ἄνθρωπος θέλει νά ψάξει, θέλει νά πλησιάσει τόν Θεό καί ὁ Παῦλος εἶδε στά εἴδωλα αὐτή τήν τάση. Ἡ τάση αὐτή τῶν Ἀθηναίων εἶχε πάρει λάθος κατεύθυνση καί αὐτό τό ἤξερε ὁ Παῦλος ἀπό τήν προσωπική του πείρα…Προσπάθησε λοιπόν στήν Ἀθήνα νά ὁδηγήσει τούς Ἀθηναίους στό σωστό δρόμο γιά νά πλησιάσουν τό Θεό, χωρίς ὅμως να προσβάλει καί τήν ἑλληνική τούς ταυτότητα".
Ὁ ἀπόστολος Παῦλος μᾶς διδάσκει νά γίνουμε τοῖς πᾶσι τά πάντα γιά νά τούς βοηθήσουμε νά κερδίσουν τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Βλέποντας τήν "κατείδωλη" ἀνθρωπότητά δέν πρέπει νά τήν καταδικάσουε, ἀλλά νά σκύψουμε στίς δικές μας τίς ἐλλείψεις καί νά δράσουμε θετικά. Νά ἐντείνουμε τήν προσευχή καί τήν ἄσκηση μας, νά μετανοήσουμε γιά τά λάθη μας, νά ἐνισχύσουμε τόν ζῆλο μας για Ἱεραποστολή. Ὁ Ἀντρέ Μαλρό, τοῦ ὁποίου ἐφέτος εἶναι τά 100 χρόνια ἀπό τή γέννηση του, παρά τή φιλοσοφική σύγχυση ἡ ὁποία τόν διέκρινε εἶχε πεἶ τό 1968 ὅτι " ὁ 21ος αἰώνας ἤ θά εἶναι πνευματικός ἤ δέν θά ὑπάρξει". Ἡ σκέψη αὐτή εἶναι συμπληρωματική ἐκείνης τοῦ ἱστορικοῦ Στῆβεν Ράνσιμαν, ὅτι ὁ 21ος αἰώνας θά εἶναι ὁ αἰώνας τῆς Ὀρθοδοξίας. Μέχρι τώρα ὁ Δυτικός ἄνθρωπος ἤ ἀδιαφορεῖ γιά τό Θεῖο, ἤ τό ἀναζητεῖ προσπερνώντας τή δική μας ἀνατολική πνευματικότητα καί προσφεύγοντας στήν ξένη πρός αὐτόν θρησκευτικότητα τῆς Ἄπω Ἀνατολῆς. Κι ἐδώ εἶναι ἡ εὐθύνη ἡ δική μας, νά κάνουμε γνωστή τήν Ὀρθοδοξία σέ ἐκείνους πού βρίσκονται στήν ἀναζήτηση τοῦ Ἀγνώστου γιά ἐκείνους Θεοῦ, πού εἶναι τόσο οἰκεῖος σέ ἐμᾶς.
Θά ἤθελα τελευτών νά μιμηθῶ ἀπό τοῦ βήματος αὐτοῦ τόν Θεολόγον Γρηγόριον καί νά διακηρύξω μέ στεντόρεια φωνή πρός ὅλο τόν κόσμο τούς ἐξῆς στίχους ἀπό τά Ἕπη του ( Προς Νεμέσιον, Ποίημα Ζ' ΕΠΕ, Τόμος 11, Θεσσαλονίκη, 1986, σελ. 118):
" Ἤθελον ἡερίης σκοπιῆς καθύπερθεν ἀερθεῖς,
βρονταίον πάντεσσιν ἐπιχθονίοισιν αὖσαι
ἄνθρωποι θνητοί, καί τέκτονες οὐδέν ἑόντων
μέχρι τίνος ψεύστησι καί ἠματίοισιν ὀνείροις
παιζόμενοι, παίζοντες, ἐπί χθονί μαψ αλάλησθε;
Λάτριες εἰδώλων κενεόφρονες, οἱ παθέεσσιν
Ἄλκαρεοῖς μήσασθε θεοῦς στήσασθε ἀλιτρούς,
Ψεύστας, ἀνδροφόνους, σκολιούς, ἐπίορκον ὁμούντας,
Ἄρπαγας, ἀνδρογύνους, μοιχούς, ἐπιβήτορας ἀνδρῶν;"
Δηλαδή:
" Ἤθελα ν' ἀνεβῶ σε τόπο ψηλό, πού τόν κτυπᾶ ὁ ἀγέρας
καί νά φωνάξω βροντερά σ' ὅλους τούς ἐπιγείους'
-Ἄνθρωποι θνητοί, πού φτιάχνετε πράγματα πού διόλου δέν ὑπάρχουν,
ὡς πότε μέ ψεύτικα κι ἐφήμεέρα ὄνειρα θά σᾶς ξεγελοῦν
καί θά ξεγελᾶτε τρέχοντας μάταια στή γῆ;
λατρεύοντας χωρίς μυαλό τά εἴδωλα,
πού στά πάθη σας στήριγμα σκεφθήκατε νά βάλετε,
θεούς ἀπατεῶνες, ψεῦτες, φονιάδες, δόλιους,
ἐπίορκους, ἄρπαγες, ἑρμαφρόδιτους,
μοιχούς, πού μέ ἀρσενικούς κοιμούνται;"
Δέν ξέρω πόσο ἀπήχηση μπορεῖ νά ἔχουν τέτοιου εἴδους ἀφυπνιστικές φωνές. Ὁπωσδήποτε ὁ Θεός δέν θά ἀφήσει νά εἶναι φωνές βοώντων ἐν τῇ ἐρήμῳ, ἤ φωνές σέ ὥτα κωφῶν. ὅπως καί ἄν ἔχει, δικό μας χρέος εἶναι νά μήν ἀποκάμωμε φωνάζοντας ἀποστολικῶς καί πατερικῶς: " μή πλανᾶσθε!" "- Φεύγετε ἀπό τῆς εἰδωλολατρίας!" Νεκρώσατε τήν πλεονεξίαν, ἤτις ἐστίν εἰδωλολατρία!" "Μή συναναμίγνυσθε εἰδωλολάτραις!". Νά προευόμαστε ἀξίως τῆς κλήσεως μας, να βιούμε μέ συνέπεια τό Εὐαγγέλιο τῆς σωτηρίας, νά λατρεύουμε " ἐν πνεύματι καί ἀληθείᾳ" τόν Θεό καί νά ἀγωνιζόμαστε ἕως θανάτου υπέρ τῆς Ἀληθείας, πού γιά ἐμάς εἶναι Μία καί Μοναδική, ἤ μάλλον Ἕνας καί Μοναδικός Αὐτός πού εἶπε: " Ἐγώ εἰμί ἡ Ὁδός, καί ἡ Ἀλήθεια καί ἡ Ζωή" ( Ιωάν. 14 : 6).
Μέ αυτές τίς σκέψεις κατακλείω τό παρόν συνέδριο, συγχαίροντας γιά μίαν ἀκόμη φορά τόν Σεβ. Μητροπολίτη Βεροίας κ. Παντελεήμονα καί τούς ἄξιους συνεργάτες του, ὅλους τούς εἰσηγητές καίσυνέδρους καί ὅλους ὅσοι μέ ὁποιονδήποτε τρόπο ἐργάστηκαν γιά τήν ὅλη ἐπιτυχῆ διοργάνωση καί τήν εὐόδωση τῶν ἐργασιῶν του.
Ἡ Χάρις τοῦ Κυρίου Ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καί ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καί Πατρός καί ἡ Κοινωνία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἴη μετά πάντων ὑμῶνν, ἀδελφοί καί τέκνα ἀγαπημένα.
