Δέν πρόκειται γιά ἕνα συνέδριο. Πρόκειται γιά μία ἡμερίδα, ἡ ὁποία ἔχει προέλθει ἀπό τήν ἀνησυχία καί ἀπό τήν ἀγωνία τήν ὁποία ἔχει γενικότερα ἡ Διοίκηση τῆς Ἐκκλησίας γιά τήν πορεία τήν ὁποία ἀκολουθοῦν στήν πατρίδα μας καί στήν Ἐκκλησία μας ὅλες οἱ λεγόμενες ἐκκλησιαστικές τέχνες, καί ἰδιαίτερα ἡ τέχνη τῆς ἀμφιολογίας.
Καταρχήν πρέπει νά κάνω μιά διευκρίνιση. Ἡ Ἡμερίδα καί τό Συνέδριο δέν εἶναι Ἱερά Σύνοδος. Ἑπομένως ὅ,τι λέγεται ἐδῶ δέν σημαίνει ὅτι ἐγκρίνεται ἤ στοιχειοθετεῖται. Ὅ,τι πρόκειται νά ἰσχύσει στήν Ἐκκλησία πρέπει νά προέλθει ἀπό τό ἀνώτατο συλλογικό ὄργανο τῆς Ἐκκλησίας, πού εἶναι ἡ Ἱερά Σύνοδος, καί βέβαια θεωρῶ περιττό νά ὑπογραμμίσω ὅτι ἀφ' ἑνός μέν ἡ Ἱερά Σύνοδος προκειμένου νά λάβει κάποια ἀπόφαση σχετική μέ τά θέματα τά ὁποῖα συζητοῦμε ἐδῶ θά καταβάλει καθε προσπάθεια, ὥστε οἱ ἀποφάσεις της νά εἶναι σύμφωνες μέ τήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας, καί ἀφ' ἑτέρου θά ἤθελα νά τονίσω ὅτι ὅλοι ἔχουμε ὑποχρέωση νά πειθαρχοῦμε, νά πειθόμεθα "τοῖς ἡγουμένοις ἡμῶν", δηλ. σέ αὐτά πού μᾶς λέει κάθε φορά ἡ Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας μας.
Αὐτό τό σχῆμα τό ὁποῖο τείνει νά καθιερωθεῖ, ὁ κάθε ἕνας δηλαδή εἴτε κληρικός, εἴτε λαϊκός θεολόγος εἴτε ὁποιοσδήποτε ἄλλος μέσα στήν Ἐκκλησία νά αὐτοαναγορεύεται σέ κανόνα τῆς πίστεως καί ἑπομένως αὐτά τά ὁποῖα λέγει αὐτός νά τά θεωρεῖ ὅτι εἶναι ὑπεράνω καί αὐτῆς τῆς Ἱερᾶς Συνόδου εἶναι μία ἐκτροπή. Ἐκκλησιολογική ἐκτροπή τήν ὁποία πρέπει νά προλάβουμε, διότι θά ὑπάρξουν πολλά δεινά τά ὁποῖα θά προκύψουν ἐάν μιά τέτοια ἀντίληψη τελικά καθιερωθεῖ στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας.
Θεωρῶ πώς αὐτή ἡ διευκρίνιση εἶναι ἀναγκαία, ἐπειδή διεπίστωσα ὅτι μέ τήν σύγκληση αὐτῆς τῆς ἡμερίδας ἄρχισαν νά ἀκούγονται φωνές διαμαρτυρίας ἀπό ὁρισμένους οἱ ὁποῖοι ἐπαγγέλλονται κατά κάποιο τρόπο τόν τηρητή τῶν παραδόσεων τῆς Ἐκκλησίας μας, ὅτι δηλαδή ἐδῶ ἔχουμε μιά διαμάχη μεταξύ ἐκσυγχρονιστῶν (ἔτσι ὀνομάζουν αὐτούς οἱ ὁποῖοι πῆραν τήν πρωτοβουλία γιά νά συγκληθῆ αὐτό τό συνέδριο ἤ κάποιο ἄλλο, ἀκραιφνῶς λειτουργικό ἐπιστημονικό Συνέδριο, τό ὁποῖο συγκαλεῖται στήν Θεσσαλονίκη).
Ἀπό τό ἕνα μέρος εἶναι τάχα οἱ ἐκσυγχρονιστές οἱ ὁποῖοι θέλουν νά μεταβάλουν τήν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας καί ἀπό τό ἄλλο μέρος εἶναι οἱ παραδοσιακοί, οἱ ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι δέν θέλουν νά ἀλλάξει ἔστω καί μία κεραία ἐξ αὐτῶν τά ὁποῖα παρεδόθησαν στήν Ἐκκλησία.
Θεωρῶ αὐτή τήν διάκριση ἀτελέσφορη καί ἀπρόσφορη γιά τά κρατοῦντα στήν Ἐκκλησία μας. Ὅλοι ἀγαποῦμε τήν Παράδοσή μας, ἀλλά καί ὅλοι θέλουμε νά ἀποκαθάρουμε αὐτή τήν Παράδοση ἀπό ἐπείσακτα στοιχεῖα, τά ὁποῖα ἐνδεχομένως μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου ἔχουν εἰσχωρήσει μέσα στήν Παράδοση, -οὐσιαστικά τήν ἔχουν ἀλλοιώσει-, καί ἐμεῖς καυχόμεθα, ὅτι καί αὐτά τά ἐπείσακτα στοιχεῖα, ὁποιαδήποτε καί ἄν εἶναι αὐτά, συνιστοῦν οὕτως ἀξιοσέβαστη Παράδοση μέσα στήν Ἐκκλησία μας.
Ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖο πραγματοποιεῖται αὐτή ἡ ἡμερίδα εἶναι ἡ ἐπιθυμία τήν ὁποία ἔχουμε νά ἐρευνήσουμε τούς χώρους, ἕνα πρός ἕνα μέ νηφαλιότητα καί μέ ἐπιστημονική συνέπεια, τούς χώρους πού ἀναφέρονται στίς λειτουργικές τέχνες τῆς Ἐκκλησίας μας.
Ὅπως γνωρίζετε, οἱ λειτουργικές τέχνες εἶναι πράγματι ἕνα πολύ μεγάλο ἀναπεπταμένο πεδίο ἀνάπτυξης ἰδεῶν, ἐνδεχομένως καί ἀντιλογιῶν, οἱ ὁποῖες πάντοτε, θά τό παραδεχθεῖτε ὑποθέτω, δέν κινοῦνται μέσα στά πλαίσια τά παραδοσιακά.
Σήμερα οἱ λειτουργικές τέχνες τῆς Ἐκκλησίας μας ἔχουν ἀφεθεῖ στήν πρωτοβουλία τῶν διαφόρων τεχνητῶν ἤ ἐμπόρων. Σᾶς ἐρωτῶ: ἐρώτησε ποτέ κανείς ἐξ αὐτῶν, - ἐγώ δέν θέτω θέμα καλῆς ἤ κακῆς πίστεως-, ἀλλά διηρωτήθη ποτέ κάποιος ἐξ ἐκείνων πού κατασκευάζουν ἱερά σκεύη ἤ πού φτιάχνουν ξυλόγλυπτα μέσα στίς Ἐκκλησίες ἤ κατασκευάζουν πολυελαίους καί ἄλλα τέτοια μπρούντζινα ἀντικείμενα; Ἔχει κανείς ἐγκύψει μέσα στήν Παράδοση, γιά νά δεῖ ποιά εἶναι ἡ ἐντολή τῆς Παραδόσεως σέ ὅ,τι ἀφορᾶ στήν κατασκευή αὐτῶν τῶν ἱερῶν ἀντικειμένων πού χρησιμοποιοῦνται στήν λατρεία μας, ὥστε νά εἶναι ἀντικείμενα τά ὁποῖα κινοῦνται πάνω στίς παραδοσιακές καί βασικές ἀρχές τῆς Ἐκκλησίας μας;
Ὅ,τι σερβίρεται στήν ἀγορά αὐτό ἀγοράζεται καί τοποθετεῖται μέσα στήν Ἐκκλησία, ἀκόμη καί αὐτά πού πωλοῦνται στά παζάρια καί βλέπουμε πολλές φορές σέ ἱερούς μας ναούς νά κρέμωνται στούς τοίχους. Ἱερές εἰκόνες, οἱ ὁποῖες βρίσκονται σέ πολύ κακή ποιότητα καί κατάσταση καί παρά ταῦτα ἐπειδή ἔχουν προσφερθεῖ στόν ναό ἀπό εὐσεβεῖς ἀνθρώπους οἱ ὁποῖοι θέλουν νά κάνουν μία δωρεά γιά τήν ψυχή τους, ὁ ἱερέας ἀναγκάζεται καί τίς κρεμᾶ στούς τοίχους· ἤ βλέπουμε σκεύη ὄχι μόνο ἱερά πού βρίσκονται μέσα στό Ἱερό Βῆμα, ἀλλά καί ἔξω στόν Κυρίως Ναό, π.χ. τά μανουάλια, ὅπου οἱ πιστοί ἀφήνουν τά κεριά τους, νά εἶναι καί αὐτά κατασκευασμένα ἀπό ἄθλιο εὐτελέστατο ὑλικό τό ὁποῖο ποτέ ἡ Ἐκκλησία μας καί ἡ παράδοσή μας δέν τό ἠνέχθη, διότι μέσα στήν Ἐκκλησία χρησιμοποιοῦμε ὅ,τι καλύτερο ὑπάρχει, διότι ἔτσι θέλουμε νά λατρεύουμε τόν Θεό τῶν Πατέρων ἡμῶν. Παρά ταῦτα βλέπουμε ὅτι ἕνεκα τῆς ἀνοχῆς, ἡ ὁποία ὑπάρχει ἀπό μέρους τῆς διοικούσης Ἐκκλησίας καί ἕνεκα τῆς ἀγνοίας ἡ ὁποία παραδέρνει πολλούς ἀπό ἐμᾶς, ἔχει ἀφεθεῖ αὐτός ὁ χῶρος πλήρως ἐλεύθερος στήν ἐλευθέρα ἐπιλογή καί προσφορά ἀντικειμένων ἱερῶν καί ἄλλων τά ὁποῖα εἰσάγονται στήν λατρεία καί σιγά-σιγά καθιερώνονται, χωρίς ἀνεπαισθήτως νά παίρνουμε εἴδηση ὅτι δι' αὐτοῦ τοῦ τρόπου ἀλλοιώνεται ἡ Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας.
Αὐτές οἱ σκέψεις καί αὐτή ἡ τοποθέτηση ἀπέναντι στίς ἱερές λειτουργικές τέχνες εἶναι αὐτές οἱ ὁποῖες μᾶς ὤθησαν στό νά ἱδρύσουμε Εἰδική Συνοδική Ἐπιτροπή τήν ὁποία ὀνομάσαμε "Ἀκαδημία Ἐκκλησιαστικῶν Τεχνῶν". Βαρύγδουπος εἶναι ὁ τίτλος, ἀλλά εἶναι τόσο σημαῖνον τό ἀντικείμενο μέ τό ὁποῖο ἔχει κληθεῖ ἡ Ἐπιτροπή αὐτή νά ἀσχοληθεῖ ὥστε ἀξίζει τόν κόπο καί δέν εἶναι καθόλου ὑπερβολή νά ὀνομάσουμε αὐτή τήν προσπάθεια "Ἀκαδημία" ὄχι μόνο διότι ἡ Ἐπιτροπή αὐτή θά ἔχει σκοπό νά ἐρευνᾶ ἱστορικῶς καί ἐπιστημονικῶς τήν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, ὥστε ἀνά πᾶσα στιγμή νά μᾶς προσφέρει τούς καρπούς αὐτῆς τῆς ἔρευνας, γιά νά εἴμεθα καί ἐμεῖς συμπλέοντες μέ τήν Παράδοση, ἀλλά καί πρέπει νά ἐξελιχθεῖ καί σέ ἕνα ἰδανικό διδακτήριο καί ἐργαστήριο, ὥστε ἀπό ἐκεῖ νά διδάσκωνται καί νά παίρνουν ἰδέες οἱ διάφοροι κατασκευαστές τῶν ἱερῶν ἀντικειμένων τῆς λατρείας τῆς Ἐκκλησίας μας, γιά νά εἴμεθα ὅλοι βέβαιοι ὅτι βαδίζουμε πάνω στά ἴχνη τῆς Παραδόσεώς μας ὑπέρ τῆς ὁποίας ἀγωνιζόμεθα οἱ πάντες, ὑπέρ τῆς ὁποίας ὁμιλοῦμε οἱ πάντες.
Ἑπομένως, ὁ πρῶτος λόγος γιά τόν ὁποῖο συγκαλεῖται ἡ παροῦσα ἡμερίδα εἶναι αὐτή ἡ ἀσυδοσία ἡ ὁποία παρατηρεῖται σέ ὅλες τῆς λειτουργικές τέχνες καί βεβαίως καί στόν τομέα τῶν ἱερῶν ἀμφίων. Καί αὐτός ὁ τομέας ἔχει ὑποστεῖ τήν ἰδία ἐπίδραση τήν ὁποία ἔχουν ὑποστεῖ καί ὅλες οἱ ἄλλες λειτουργικές τέχνες. Διότι μήπως κανείς ἀπό ἐμᾶς σκέφθηκε ποτέ, ὅταν πηγαίνει π.χ. νά ἀγοράσει μία στόφα, γιά νά ράψει ἕνα ἱερό ἄμφιο, ἄν αὐτή ἡ στόφα εἶναι τῆς Παραδόσεώς μας ἤ τά σχήματα ἤ τά χρώματα τά ὁποῖα ἔχει; Ἀντιθέτως ὅτι μᾶς σερβίρει ὁ ἔμπορος αὐτό καί παίρνουμε, καί μάλιστα τίς περισσότερες φορές ὅσο πολυτελέστερο εἶναι τόσο περισσότερο ἑλκύει τήν συμπάθειά μας καί τήν ἐπιλογή μας. Αὐτά ὅλα εἶναι θέματα τά ὁποῖα ἅπτονται τῆς Παραδόσεώς μας. Νομίζετε πώς εἶναι θέμα τό ὁποῖο ἀνάγεται στήν ἐπιλογή τοῦ καθενός μας τί θά βάλει ὁ ἱερέας πίσω ὡς πόλον στό φελόνιό του;
Τά ἄμφιά μας δέν εἶναι ἰδιωτική ἐνδυμασία μας. Δέν εἶναι ὅπως τό ἀντερί μας, τό ὁποῖο μποροῦμε νά τό κατασκευάσουμε χρησιμοποιοῦντες οἱοδήποτε ὕφασμα ἑνός βεβαίως συγκεκριμένου χρώματος. Τά ἱερά ἄμφια εἶναι ἄμφια λειτουργικά, ἀνήκουν στήν Ἐκκλησία καί τήν Παράδοσή μας. Αὐτά ὅλα πού σᾶς λέγω εἶμαι βέβαιος ὅτι οἱ περισσότεροι τά ἀγνοοῦν. Ἀγνοοῦν ὅτι δέν ὑπάρχει τέτοια ἐλευθερία ἐπιλογῆς χρωμάτων καί σχημάτων, τά ὁποῖα πολλές φορές προέρχονται ἀπό τίς ἑτερόδοξες Ἐκκλησίες, παρά τό γεγονός ὅτι μετά τήν Β´ Βατικανή Σύνοδο ἡ Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία ἁπλούστευσε ὅσο μποροῦσε τήν ἐμφάνιση τῶν ἱερῶν ἀμφίων της τῶν λειτουργῶν της, μέ ἀποτέλεσμα σήμερα αὐτά πού χρησιμοποιοῦνται στήν λατρεία τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας νά εἶναι λιτά καί ἀπέριττα ἐνδύματα, τά ὁποῖα δέν ἔχουν καμία σχέση μέ αὐτά πού κάποτε χρησιμοποιοῦνταν καί ἀπό τήν Ἐκκλησία αὐτή.
Ἐν πάσει περιπτώσει ἐκεῖνο πού ἔχει σημασία εἶναι ὅτι θά πρέπει κάποτε νά γνωστοῦν τά στοιχεῖα τῆς Παράδοσης πού συνθέτουν αὐτό τόν χῶρο καί τά πλεῖστα μέσα στά ὁποῖα θά κινούμεθα καί ἐμεῖς σήμερα. Αὐτό δέν σημαίνει πώς ἐμποδίζουμε τήν ἀνάπτυξη τῆς τέχνης. Αὐτό πρέπει νά ὑπάρχει, ἀλλά ὅπως πάντοτε λέμε, οἱ ἐξελίξεις πρέπει νά κινοῦνται μέσα στά εὐρέα πλαίσια τά ὁποῖα συνθέτουν αὐτό τό ὁποῖο λέμε Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας.
Ἕνα ἄλλο θέμα τό ὁποῖο συνάπτεται μέ τά ἱερά ἄμφια εἶναι ἡ πολυτέλεια τῶν ἀμφίων αὐτῶν καί ἐδῶ στό σημεῖο αὐτό θά πρέπει νά ἀναγνωρίσουμε ὅτι ὑπάρχουν διαφέρουσες ἀπόψεις. Ὑπάρχουν ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι ἰσχυρίζονται ὅτι τά ἱερά ἄμφια θά πρέπει νά εἶναι ἁπλά, νά εἶναι λιτά, νά μήν ἔχουν καμία σχέση μέ τήν πολυτέλεια. Μάλιστα στό σημεῖο αὐτό ἐπικαλοῦνται καί τόν ΚΖ´ Κανόνα τῆς Πενθέκτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου. Θέλω νά κάνω τήν διευκρίνιση παρά τό ὅτι δέν τοποθετοῦμαι ἀπέναντι στό πρόβλημα, ὅτι ὁ ΚΖ´ Ἱερός Κανών δέν ἀναφέρεται στά ἄμφια ἀλλά στήν καθημερινή ἐνδυμασία τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου, ἡ ὁποία, ὅπως λέγει ὁ Κανών, δέν πρέπει νά ἔχει τίποτε τό πολυτελές καί ἐξηζητημένο. Δηλαδή τήν ἐποχή ἐκείνη δέν ὑπῆρχαν εἰδικές ἀμφιέσεις γιά τούς κληρικούς. Ὑπῆρχε ἡ καθιερωμένη γιά ὅλο τόν κόσμο καί ἐπειδή φαίνεται ὅτι ὑπῆρχαν περιστατικά κατά τά ὁποῖα ὁρισμένοι κληρικοί μιμοῦνταν τούς κοσμικούς στήν πολυτέλεια εἴτε τῶν ὑφασμάτων εἴτε τῶν χρωμάτων τῆς καθημερινῆς τους ἐνδυμασίας, ὁ Ἱερός Κανών ἔρχεται καί ἐπιβάλλει στούς κληρικούς νά εἶναι σεμνοί στήν ἐνδυμασία τους. Ἀλλά, ἐπαναλαμβάνω, στήν καθημερινή τους ἐνδυμασία. Ὁ Κανών ἀναφέρεται στό ράσο καί ὄχι στό ἄμφιο. Τό λέγω, γιατί πολλές φορές χρησιμοποιεῖται ὁ Κανών αὐτός γιά νά πολεμηθεῖ ἡ ἄποψη ὅτι μερικά ἄμφια εἶναι πολυτελῆ καί ἑπομένως ὁ Ἱερός Κανών τά ἀπαγορεύει.
Ὑπάρχουν καί ἄλλοι οἱ ὁποῖοι εἶναι τεταγμένοι ὑπέρ τῶν πολυτελῶν ἀμφίων καί βέβαια καί αὐτοί, ὑποθέτω, ἔχουν τούς λόγους των, διότι πράγματι μέσα στήν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας μας προσφέρουμε ὅ,τι ἱερότερο, καλύτερο, ὀμορφότερο καί ἀρτιότερο ὑπάρχει, διότι λατρεύουμε τόν Θεό ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς μας καί ἐξ ὅλης τῆς διανοίας μας. Γι' αὐτό ἄλλωστε, εἶναι γνωστό ἀπό τήν Παράδοση καί στά περασμένα χρόνια ὅτι οἱ παλαιότεροι πατέρες μας, καί αὐτοί ἀκόμη πού ἀσκήτευαν στό Ἅγιο Ὄρος, εἶχαν παρά ταῦτα τέτοια πολυτελῆ ἄμφια, τά ὁποῖα βλέπουμε νά ὑπάρχουν σήμερα στά μοναστήρια ἤ νά ὑπάρχουν στά μνημεῖα.
Ἡ Ἐκκλησία μέσα ἀπό τίς ἐκκλησιαστικές τέχνες ὁδηγοῦσε στήν προαγωγή τοῦ πολιτισμοῦ μας. Γι' αὐτό οἱ Ἱεροί Ναοί καί τά ψηφιδωτά, οἱ Ἁγιογραφίες, πού ἐντάσσονται στίς λειτουργικές τέχνες, ἦταν ὅ,τι καλύτερο εἶχε νά ἐπιδείξει ἡ κάθε ἐποχή.
Πρέπει, γιά νά εἶμαι δίκαιος, νά ἐπαναλάβω ὅτι στό σημεῖο αὐτό διχάζονται οἱ ἀπόψεις καί θά σᾶς διαβάσω δύο ἐκ διαμέτρου ἀντίθετες ἀπόψεις πού ἔχουν διατυπωθεῖ ἀπό δύο σημαντικούς Ἱεράρχες. Ὁ ἕνας εἶναι ὁ ἀείμνηστος Χαλκηδόνος Μελίτων, καί ὁ ἄλλος ὁ ἀείμνηστος Κοζάνης Διονύσιος.
Ἄς ἀκούσουμε τήν ἄποψη τοῦ Μητροπολίτου Μελίτωνος, ὁ ὁποῖος λέγει σέ κάποιο λόγο του: "Διά τοῦτο ναί μέν διά τήν μεγάλην λειτουργικήν παράδοσιν τῆς Πόλεως ταύτης (ἐννοεῖ τῆς Κωνσταντινουπόλεως) ἐπιμελούμεθα ἐδῶ τῆς λαμπρότητος τῆς λειτουργικῆς ἀρχιερατικῆς ἀμφιέσεως, ἀλλ' ὅμως δέν προσηλούμεθα εἰς τήν λάμψιν της, διότι ἐν συνεπείᾳ πνευματικῆς ἱστορικῆς ἐμπειρίας γνωρίζομεν ὅτι ἡ οὕτως ἀλήθεια καί τῷ ὄντως κτῆμα τοῦ ἐπισκόπου καί παντός κληρικοῦ εἶναι τό κατασάρκιον μέλαν τριβώνιον, ὅλα τά ἄλλα λάμποντα ἀρχιερατικά ἄμφια εἶναι τά ἱερά σύμβολα τῆς δόξης τοῦ Ἀναστάντος Βασιλέως Χριστοῦ τῇ προαγγελίᾳ τῶν ἐσχάτων τῆς δευτέρας καί ἐνδόξου παρουσίας Του, ἡμεῖς δέ φορεῖς καί κήρυκες τῶν συμβόλων καί τῶν ἀληθειῶν των".
Ὁ δέ ἀείμνηστος Κοζάνης Διονύσιος ἔλεγε στό ὑπόμνημά του περί τῆς Θείας Λατρείας, πού ἀπηύθυνε πρός ὅλους τούς Ἐπισκόπους τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, στίς 10 Αὐγούστου 1985: "Ἡ ἐποχή μας δέν σηκώνει προκλήσεις, οἱ ἄνθρωποι κουράστηκαν καί δέν ἔχουν ποτέ ἐμπιστοσύνη στίς φανταχτερές τους πλούσιες ἐμφανίσεις. Ἡ ἱερατική λοιπόν ἀμφίεση καί μάλιστα τῶν Ἐπισκόπων πρέπει νά ἀπαλλαγεῖ ἀπό τόν φόρτο τῆς Βυζαντινῆς Βασιλικῆς μεγαλοπρέπειας καί πολυτέλειας. Οἱ βαριές καί χρυσές στολές ἄς μείνουν στίς ἱματιοθῆκες καί τό κειμηλιαρχεῖα τῶν Ἐκκλησιῶν μας καί ἄς φορέσουμε σεμνά καί ἱεροπρεπῆ ἄμφια πού δέν προκαλοῦν καί δέν σκανδαλίζουν προπάντων, ἄς ἀπαλλαγοῦμε ἀπό τά βαριά καί σαμαροειδῆ ρωσικά ἄμφια, τίς χρυσές καί πολύχρωμες στολές καί τά διάφορα σιδερικά σέ πατερίτσες, δικεροτρίκερα καί σταυρούς εὐλογίας. Ὅλα αὐτά δέν προσθέτουν τίποτε στήν θεία Λατρεία, ἀλλά ἀντίθετα πάρα πολύ ζημιώνουν γιατί πάντα ὁ ἐξωτερικός ὄγκος εἶναι σέ βάρος τίς οὐσίας. Ὄχι μόνο πρέπει νά συνηθίσουμε, ἀλλά πρέπει καί νά ντρεπόμαστε νά φορᾶμε πολλά χρυσά ὅταν λειτουργοῦμε. Ἡ προσωπική πεῖρα πρέπει νά μᾶς διδάξει ὅτι καταντᾶ νά μήν λειτουργοῦμε, ἀλλά νά ἔχουμε τόν νοῦ μας στά ἄμφια καί νά προσέχουμε πῶς θά βιδωθεῖ ἡ πατερίτσα καί μήπως πέσουν καί σπάσουν τά δικεροτρίκερα. Ὅλα αὐτά νά λείψουν, νά μείνουμε ἐλεύθεροι καί ἀπερίσπαστοι γιά νά τελέσουμε τήν Θ. Λειτουργία ὡς ἱερεῖς καί ὄχι ὡς στολισμένοι μέ ξένα ἄμφια καί διαδήματα καί παριστάνοντες τούς Βασιλεῖς".
Δύο ἐκ διαμέτρου ἀντίθετες ἀπόψεις σεβαστές, διότι ἔχουν ἐπιχειρήματα καί οἱ μέν καί οἱ δέ. Μέσα στά θέματα τῆς σημερινῆς ἡμερίδος ἔχει προστεθεῖ καί τό θέμα τῆς ἐξωτερικῆς ἀμφιέσεως τῶν κληρικῶν. Ὅπως εἶπε καί ὁ Σεβ. Πρόεδρος τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς σέ δική μου πρωτοβουλία καί πρόταση ὀφείλεται ἡ συμπερίληψη καί τοῦ θέματος αὐτοῦ μεταξύ ὅλων τῶν ἄλλων.
Κάποτε ἠρωτήθην ἀπό ἕνα δημοσιογράφο ἐάν θά δεχόμουν νά ἀφαιρεθεῖ τό ράσο ἀπό τούς κληρικούς καί ἀπήντησα μέ ἐκκλησιολογική εὐθύνη καί συνέπεια ὅτι ἄν τό ἀποφασίσει ποτέ αὐτό ἡ Ἱερά Σύνοδος ἐγώ θά πειθαρχήσω καί βεβαίως δέν θά περιμένατε ἀπό τόν Ἀρχιεπίσκοπο νά κηρύξει ἐπανάσταση εἴτε τῆς Ἱερᾶς Συνόδου εἴτε ἐναντίον τῆς Ἱερᾶς Παραδόσεως. Νομίζω αὐτό τό πνεῦμα εἶναι ἐκεῖνο τό ὁποῖο πρέπει νά μᾶς διέπει. Ἀλλά, γιά νά φθάσουμε κάποτε ἐκεῖ θά πρέπει νά προηγηθεῖ μία ἐργώδης προσπάθεια νά ἀνεύρωμε τά αἴτια ἕνεκα τῶν ὁποίων τίθεται τό θέμα. Δέν πρέπει νά ἀγνοεῖται προφανῶς ὅτι, κατ' ἀρχήν, ἡ πρόταση εἴτε γιά τήν κατάργηση -γιά τόν ἔγγαμο κλῆρο- τοῦ ράσου, εἴτε γιά τόν περιορισμό τῶν χειρίδων εἴτε γιά κάποια πρακτικοτέρα διαρίθμησή του, προῆλθε ἀπό τόν Ἱερό Σύνδεσμο Κληρικῶν Ἑλλάδος.
Ἐπειδή εἴμαστε φιλελεύθεροι ἄνθρωποι καί ἐπειδή ἀνήκουμε στήν πιό ἐλεύθερη θρησκεία τοῦ κόσμου, πού εἶναι ἡ Ἁγία Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, γι' αὐτό πιστεύω δέν πρέπει νά καταπιέζουμε τίς συνειδήσεις τῶν ἀνθρώπων, ἀλλά νά δίδουμε τήν εὐκαιρία νά ἀκούγονται οἱ διάφορες ἀπόψεις. Δέν σημαίνει ὅτι ἐπειδή θά ἀκουσθεῖ κάτι εὐθύς ἀμέσως υἱοθετεῖται. Ὁ καθένας ἄς ἔχει τήν ἐλευθερία νά προβάλει τίς ἀπόψεις του, οἱ ἄλλοι νά τίς ἀκοῦμε καί ἐνδεχομένως ἐν συνεχείᾳ νά τίς κρίνουμε.
Ἐπαναλαμβάνω, ὅμως, ὅτι μιά ἡμερίδα ἤ ἕνα Συνέδριο δέν ὑποκαθιστᾶ καί δέν ἀντικαθιστᾶ τήν ἀνωτάτη ἀρχαία Διοικητική Ἀρχή τῆς Ἐκκλησίας πού εἶναι ἡ Ἱερά Σύνοδος, ἡ μόνη ἁρμοδία νά λάβει ἐπί τοῦ προκειμένου ἀποφάσεις.
Θέλω νά σᾶς διαβεβαιώσω, ὡς Πρόεδρος αὐτοῦ τοῦ Ὀργάνου, δέν πρόκειται ποτέ ἡ Ἱερά Σύνοδος χωρίς νηφαλιότητα, χωρίς εὐθύνη, χωρίς γνώση τῶν πραγμάτων καί χωρίς ἀγάπη πρός τόν Ἱερό Κλῆρο καί εὐσεβή λαό νά πάρει ἀποφάσεις οἱ ὁποῖες θά εἶναι ἀντίθετες εἴτε μέ τήν Παράδοση εἴτε μέ τήν εὐσέβεια τοῦ λαοῦ μας, τόν ὁποῖο ποτέ δέν πρέπει νά περιφρονοῦμε καί τοῦ ὁποίου τήν γνώμη δέν πρέπει νά θέτουμε ἐκ ποδῶν. Μέ αὐτή τή λογική ἐτέθη αὐτό τό θέμα πρός συζήτησιν μεταξύ τῶν θεμάτων τῆς παρούσης ἡμερίδος. Θέλω νά πιστεύω ὅτι θά δικαιολογήσει αὐτή τήν εὐαισθησία μας, εὐαισθησία ἡ ὁποία προέρχεται ἀπό τήν ἀντιμετώπιση μετά σοβαρότητος ἀλλά καί παρρησίας ἑνός θέματος τό ὁποῖο οὕτως ἤ ἄλλως ἔχει τεθεῖ, ἀπασχολήσει ἕνα μικρό ἤ μεγαλύτερο τμῆμα τοῦ Ἱεροῦ μας Κλήρου.
Τό νά κλείνουμε τά μάτια μας σέ προβλήματα τά ὁποῖα τίθενται αὐτό δέν μᾶς βοηθάει, ἀλλά ἀντιθέτως εἶναι ἡ πολιτική τῆς στρουθοκαμήλου: κλείνουμε τά μάτια ἐνῶ ὑπάρχει μπροστά μας τό ἀντικείμενο τό ὁποῖο οὕτως ἤ ἄλλως ὑφίσταται. Τό τέλειο, τό καλύτερο, τό ἄριστο εἶναι νά τίθενται τά ζητήματα, τά προβλήματα, τά ἐπιχειρήματα ἑκατέρωθεν καί διά τῆς κοινῆς συμμετοχῆς τῶν πολλῶν, ἀλλά καί διά τῆς ἀναμείξεως αὐτῶν τῶν στοιχείων τελικά, νά υἱοθετοῦνται οἱ πλέον πρόσφορες γιά τήν περίσταση ἀπόψεις, ἀπόψεις πού θά ἀποτελοῦν τό συμπίλημα τῶν διαφορετικῶν τάσεων οἱ ὁποῖες ὑπάρχουν στό ἐκκλησιαστικό μας σῶμα. Εἶμαι βέβαιος ὅτι αὐτό θά πράξουμε, ἐπειδή ὅλοι ἀγαποῦμε τήν Ἐκκλησία καί κανένας δέν θέλει οὔτε νά σκανδαλίζει οὔτε νά ὁδηγήσει τήν Ἐκκλησία σέ περιπέτεια.
Ἀγαπητοί ἀδελφοί καί πατέρες,
Ἰδιαίτερα θέλω νά χαιρετήσω τήν ἐν μέσῳ ἡμῶν παρουσία τῶν μοναζουσῶν, οἱ ὁποῖες εἶναι ἐδῶ προσκληθεῖσες, διότι ἀσχολοῦνται μέ τά ἱερά ἄμφια.
Ξέρετε ὅτι σήμερα στήν Ἐκκλησία μας ὑπάρχουν γυναικεῖες Μονές οἱ ὁποῖες κατασκευάζουν ἄμφια, δηλ. χρυσοκέντητα κ.λπ., καί ἑπομένως θεωρήσαμε πώς θά ἦταν ἀπαραίτητο ἤ μᾶλλον θά ἔλειπε κάτι τό σημαντικό ἀπό τήν παροῦσα Ἡμερίδα ἄν δέν ἦσαν παροῦσες καί οἱ ἀδελφές μας αὐτές, οἱ ὁποῖες ἀσχολοῦνται μέ τό ἀντικείμενο πού ἀποτελεῖ τό θέμα μας στήν Ἡμερίδα αὐτή.
Ἐπίσης, θέλω νά χαιρετίσω καί τήν ἐν μέσῳ ἡμῶν παρουσία ἱερορραπτῶν, ἐπειδή καί αὐτοί οἱ ἄνθρωποι αὐτοί ἀγαποῦν τήν Ἐκκλησία.
Πρίν δύο χρόνια, πού ἔγινε κάποια ἔκθεση ἐκκλησιαστικῶν τεχνῶν καί τήν ἐπισκέφθηκα, εἶδα καί ὡραῖα ἀλλά καί ἄσχημα πράγματα πού ἐκτίθεντο ἐκεῖ πρός πώληση ἤ θαυμασμό. Κάλεσα κάποιους ἐκ τῶν ὑπευθύνων καί τούς εἶπα: "Παιδιά, βλέπω ἐδῶ πολλά ὡραῖα πράγματα τά ὁποῖα ἔχετε κατασκευάσει προφανῶς μέ τήν ἔμπνευσή σας ἤ μέ τήν καθοδήγηση δέν ξέρω ποίου, ἀλλά βλέπω καί πράγματα πού ἐξοφθάλμως εἶναι ἀντίθετα μέ τήν παράδοση". Οἱ πάντες μοῦ εἶπαν: "Μακαριώτατε, πέστε μας πῶς πρέπει νά κάνουμε καί ἐμεῖς εἴμεθα πρόθυμοι νά ἀκολουθήσουμε τίς ὁδηγίες τῆς Ἐκκλησίας μας, διότι κανείς μας δέν θέλει νά ἀσυδοτεῖ σέ ἕνα χῶρο ἱερό".
Θέλω νά συγχαρῶ ὅλους τούς τεχνίτες καί καλλιτέχνες, πού ἀσχολοῦνται μέ τά ἄμφια, γι' αὐτή τήν τοποθέτησή τους. Ἡ παροῦσα Ἡμερίδα ἀποτελεῖ κατά κάποιο τρόπο ἀνταπόκριση καί στήν ἐκδηλωθεῖσα τέτοια πρόθεση.
Ἐν κατακλεῖδι εὐχαριστῶ τούς Σεβασμιωτάτους Ἱεράρχας, τούς Πανοσιολογιωτάτους καί Αἰδεσιμολογιωτάτους Πατέρες, τούς Ἐλλογιμοτάτους Καθηγητάς καί Εἰσηγητάς στά διάφορα θέματα τῆς Ἡμερίδος, ὅλους σας, ἀλλά καί τούς ἐντίμους συνεργάτας μας στόν τομέα τῶν ἱερῶν ἀμφίων.
Εὔχομαι καλή ἐπιτυχία στίς ἐργασίες αὐτῆς τῆς Ἡμερίδος.
