Προσφώνηση του Αρχεπισκόπου στο ομότιτλο συμπόσιο, που έγινε στη Θεσσαλονίκη.
Ευχαρίστως αποδέχθηκα την ευγενική πρόταση της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης να θέσω υπό την αιγίδα μου τούτο το σημαντικό Συμπόσιο, το οποίο έχει το θέμα "Ορθόδοξη Θεολογία και το μέλλον του Οικουμενικού Διαλόγου. Προβλήματα και προοπτικές". Επίσης με πολλή χαρά βρίσκομαι ανάμεσα σας εις την όμορφη και βυζαντινοπρεπή πόλη της Θεσσαλονίκης. Η πόλη του Θερμαϊκού, όπως και ολόκληρη η Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος έχει ιδιαίτερο σύνδεσμο με τον Απόστολο των Εθνών Παύλο και η πόλη αυτή είναι ευλογημένη γιατί έχει τιμηθεί από τον Πρωτοκορυφαίο Απόστολο με δύο Επιστολές. Ακόμη η Θεσσαλονίκη έχει καθαγιασθεί με το αίμα του Μεγαλομάρτυρος Δημητρίου του Μυροβλύτου και έχει τιμηθεί με τη ζωή και το έργο των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου, Γρηγορίου του Παλαμά, Αγίου Νικολάου Καβάσιλα του Χαμαετού, Συμεών και Ευσταθίου, Αρχιεπισκόπων Θεσσαλονίκης και άλλων πολλών Αγίων, ανδρών και γυναικών.
Δύο είναι τα θέματα, τα οποία καλείσθε να συζητήσετε εις το παρόν Συμπόσιο. Το πρώτο είναι η Ορθόδοξη Θεολογία και το δεύτερον ο Οικουμενικός Διάλογος. Καλείσθε λοιπόν με βάση τη διδασκαλία της Ορθοδόξου Θεολογίας να καταθέσετε τις διαπιστώσεις σας όσον αφορά εις τα παρουσιασθέντα έως σήμερα προβλήματα εις τον Οικουμενικό Διάλογο και να εκθέσετε τις απόψεις σας ως προς τις προοπτικές του.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν αρνείται τον διάλογο, αντίθετα τον επιδιώκει. Εις τον Επιβατήριο Λόγο της η Μετριότητα μου κατά την τελετή ενθρονίσεως ως Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος ανέφερε: " Οι άγιοι Πατέρες ποτέ δεν φοβήθηκαν τον διάλογο με τον κόσμο έστω της πλάνης, της αμαρτίας και της αίρεσης. Αντίθετα πίστευαν μαζί με τον άγιο Μάρκο, επίσκοπο Εφέσου τον Ευγενικό και πρόμαχο της πίστεως, ότι "ότε διίστανται τινές αλλήλων και ου χωρούσι προς λόγους, δοκεί μείζων είναι και η μεταξύ τούτων διαφορά. Ότε δ' εις λόγους συνέλθωσι και εκάτερον μέλος νουνεχώς ακροάσηται τα παρ' ετέρου λεγόμενα, ευρίσκεται πολλάκις ολίγη η τούτων διαφορά". Και είναι ευθύνη της Ιεραρχίας κυρίως να μελετήσει νέους τρόπους αντιμετώπισης των ραγδαίων εξελίξεων, ώστε η Εκκλησία να είναι πάντοτε στην πρωτοπορία της επίλυσης των πνευματικών και κοινωνικών προβλημάτων του λαού μας, με τη δύναμη του φερέγγυου εκκλησιαστικού λόγου και με καθοριστικές ενέργειες της".
Η καθ' ημάς Ορθόδοξη Εκκλησία, κατόπιν αποφάσεων της Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας Της, εδέχθη ευχαρίστως να συμμετάσχει εις Διαχριστιανικά Fora και εις Διαλόγους και να καταθέσει στους αδελφούς μας Χριστιανούς εν αγάπη την Ομολογία της Πίστεως Της. Συνεπληρώθησαν ήδη 100 χρόνια από το 1902, όταν ο αοίδιμος Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ Γ' απέστειλε Εγκύκλιο Γράμμα προς τους Προκαθημένους των αδελφών Ορθοδόξων Εκκλησιών, στο οποίο έθιγε το θέμα των σχέσεων τους με τους Ρωμαιοκαθολικούς και τους Προτεστάντες. Επίσης ετέρα Εγκύκλιος του Οικ. Πατριαρχείου, το 1920, έθετε τις προϋποθέσεις για την επιζητούμενη συνεργασία με τους ετεροδόξους. Εις την Αγιωτάτη Εκκλησία της Ελλάδος από τη δεκαετία του 1930 ο αείμνηστος Προκάτοχος της Μετριότητος μου καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και σημαντικός θεολόγος, Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρυσόστομος Παπαδόπουλος, περιέγραψε ότι ήδη από τότε οι Ορθόδοξες Εκκλησίες "παρακολουθούσαι και τας εκτός αυτών πνευματικάς κινήσεις, επεδίωξαν την συνεννόησιν μετά των Παλαιοκαθολικών, εις ων τα συνέδρια παρεκάθησαν ορθόδοξοι θεολόγοι και μεθ' ων διεξήχθησαν θεολογικαί συζητήσεις. Ιδίως δε προήχθησαν αι μετά των Αγγλικανών Επισκοπιανών φιλικαί σχέσεις δια συζητήσεων και δι' αμοιβαίας επικοινωνίας. Αι Ορθόδοξοι Εκκλησίαι παρακολουθούσαι και το χριστιανικόν έργον μεγάλων οργανώσεων, οίον του "Συνδέσμου διεθνούς φιλίας των λαών δια των Εκκλησιών", του Παγκοσμίου Συνδέσμου "Πίστεως και Πράξεως", του Οικουμενικού Συνδέσμου "Ζωή και έργον", επεδίωξαν και την από κοινού μελέτην των τρόπων της αναζωογονήσεως των χριστιανικών αρχών εν τη ζωή των λαών". ( Εκ των καταλοίπων Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου "Η Ορθόδοξος Ανατολική Εκκλησία", Εκδ. Απ. Διακονίας, Αθήναι 1954, σελ. 192). Επίσης η Εκκλησία της Ελλάδος είναι ιδρυτικό μέλος του Παγκοσμίου Συμβουλίου των Εκκλησιών, του οποίου παραμένει μέχρι σήμερα πλήρες μέλος.
Εις το σημείο αυτό θα μου επιτρέψετε να αναφέρω εις την αγάπη σας το μέρος εκείνο του Μηνύματος των Προκαθημένων των Ορθοδόξων Εκκλησιών, το οποίο εδημοσιεύθη μετά τη συνάντηση τους εις την Πάτμο, την 26η Σεπτεμβρίου 1995, το οποίο αναφέρεται ακριβώς εις τους Διαλόγους: " Η δημιουργική αναβίωσις του πνεύματος των Πατέρων της Εκκλησίας όχι μόνον εβοήθησε τον σύγχρονον θεολογικόν και εκκλησιαστικόν κόσμον εις την ανανέωσιν της ζωής των κατά τόπους ημετέρων Εκκλησιών εν γένει, αλλά προσέφερεν επίσης εις τους διαφόρους οργανισμούς της συγχρόνου Οικουμενικής Κινήσεως και εις τους συναφείς διμερείς και πολυμερείς Θεολογικούς Διαλόγους την μαρτυρίαν της μιάς αγίας, καθολικής και αποστολικής Εκκλησίας. Η εν γένει Οικουμενική Κίνησις, της οποίας η παρουσία περί τα τέλη της ληγούσης χιλιετίας υπήρξεν έντονος και ανεπτέρωσεν ιεράς ελπίδας μεταξύ των διηρημένων Χριστιανών, απετέλεσε σημαντικόν χώρον μαρτυρίας αναδείξεως και συμβολής της Ορθοδόξου Θεολογίας. Ατυχώς όμως αι κατά τας τελευταίας δεκαετίας παρατηρούμεναι κρίσεις εις τους κόλπους της Οικουμενικής Κινήσεως επιβάλλουν εις την Ορθόδοξον Εκκλησίαν την ανάγκην αντιστάσεως προς τοιαύτας εκτροπάς και την προβολήν της γνησίας Παραδόσεως της Εκκλησίας. Φρονούμεν ιδιαιτέρως ότι η Ουνία και ο Προσηλυτισμός αποτελούν σοβαρά εμπόδια εις την πρόοδον του διαλόγου ημών μετά των Ρωμαιοκαθολικών και των Διαμαρτυρομένων".
---------- ******--------
Πώς προσερχόμεθα εις τους Διαλόγους
Κι έρχομαι τώρα εις το ζήτημα του πώς προσερχόμεθα οι Ορθόδοξοι εις τους Διαλόγους και πώς συμμετέχουμε εις τα διαχριστιανικά Fora. Περιττό είναι να σημειώσω ότι η Ορθόδοξη Θεολογία δεν είναι αυτονομημένη, αλλά είναι η Θεολογία της Εκκλησίας μας. Και όσοι λαϊκοί θεολόγοι παρίστανται εις τους Διαλόγους είναι σύμβουλοι ή εκπρόσωποι Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών. Επομένως ορθότερο είναι να μιλάμε περί της Θεολογίας της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Περιττό είναι ακόμη να τονίσω ότι η Ορθόδοξος Εκκλησία προσεύχεται αδιαλείπτως "υπέρ της των πάντων Ενώσεως" και βιώνει το σκάνδαλο της διαιρέσεως και το αμάρτημα του ότι δεν εφαρμόζουμε οι Χριστιανοί την προσευχή - εντολή του Σωτήρος μας Ιησού Χριστού, ο οποίος απευθυνόμενος εις τον Θεόν και Πατέρα Του είπε πώς μας θέλει: "ίνα πάντες έν ώσιν καθώς συ πάτερ εν εμοί καγώ εν σοι, ίνα και αυτοί έν ημίν έν ώσιν" (Ιωαν. ιζ' 21). Έχομε βαθιά επίγνωση της ευθύνης μας για τη διάσπαση της ενότητας της Εκκλησίας και θέλομε και εργαζόμεθα για την αποκατάσταση της ενότητας αυτής.
Όμως η ενότητα δια την οποία ομιλούμε δεν πρέπει επαναλαμβάνω να είναι αποτέλεσμα συμβιβασμών, ούτε υποχωρήσεων, ούτε δημιουργίας τετελεσμένων ή επιβολής αποφάσεων δια μεθόδων απαραδέκτων ηθικά κι εκκλησιαστικά. Η ενότητα είναι καρπός του Αγίου Πνεύματος, όπως τον περιέγραψε ο Απόστολος Παύλος εις τους Γαλάτας (Γαλ. ε' 22) και δεν είναι θέμα αριθμού ή κοσμικής ισχύος. Ο Κύριος όταν δίδασκε την Αλήθεια ο λόγος του κρίθηκε από τους πολλούς ακροατές του σκληρός. Γόγγυσαν εναντίον του. Όπως μας περιγράφει το γεγονός ο Ευαγγελιστής Ιωάννης " Εκ τούτου πολλοί απήλθον των μαθητών αυτού εις τα οπίσω και ουκέτι μετ' αυτού περιεπάτουν". Και ο Κύριος δεν δίστασε να ερωτήσει και τους Δώδεκα "μήπως και εσείς θέλετε να φύγετε;" ( Ιωαν. στ' 66-68). Η Εκκλησία δεν ενοχλείται από το "μικρό ποίμνιο", ούτε από τη "μικρά ζύμη", αλλά με τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος αγωνίζεται να διατηρηθεί ασινής η Αλήθεια του Λόγου του Κυρίου και Σωτήρος μας και αγωνιά για τους πολλούς χλιαρούς Χριστιανούς, τους οποίους θα αποβάλει ο Κύριος, κατά τον λόγο της Αποκαλύψεως ( Αποκ. Γ' 16).
Για την Αλήθεια αυτή όπως ανεφέρθη και εις την επίσημη δήλωση των Ορθοδόξων κατά την στο Νέο Δελχί συνελθούσα Γ' Γενική Συνέλευση του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών: " Η Ορθόδοξος Εκκλησία γνωρίζει και έχει συνείδηση της ταυτότητας της εσωτερικής της υποστάσεως και της διδασκαλίας της, με το αποστολικό κήρυγμα και την παράδοση της αρχαίας και αδιαιρέτου Εκκλησίας. Ευρίσκεται εις αδιάκοπη και συνεχή διαδοχή της μυστηριακής ιερωσύνης, της μυστηριακής ζωής και της πίστεως. Αληθώς δια τους Ορθοδόξους η αποστολική διαδοχή των επισκόπων και η μυστηριακή ιερωσύνη είναι συστατικό και καταστατικό και ως εκ τούτου υποχρεωτικό στοιχείο αυτής της εκκλησιαστικής υποστάσεως". Προφανώς λοιπόν δεν δεχόμεθα τη θεωρία των "κλάδων", ούτε της "μοιρασμένης αλήθειας".
Εις τους διαλόγους προσερχόμεθα γεμάτοι εν Χριστώ αγάπη προς τους άλλους αδελφούς μας Χριστιανούς και με μεγάλο σεβασμό προς αυτούς. Και αγάπη είναι όχι ο συμβιβασμός, όχι ο συγκρητισμός, αλλά η εκ μέρους μας εν ταπεινώσει κατάθεση της εν Χριστώ Αληθείας. Ο Ρωμανός ο Μελωδός εις το Κοντάκιο της Κυριακής των Πατέρων γράφει με την ποιητική του γλαφυρότητα: " Των αποστόλων το κήρυγμα και των πατέρων τα δόγματα η Εκκλησία φυλάττουσα μίαν την πίστιν εσφράγισεν". Επίσης ο ζήσας τον 5ον αιώνα εκκλησιαστικός συγγραφέας της Δύσεως Βικέντιος ο εκ Λυρίνου ώρισεν ότι "εάν εγειρόταν θεολογικό ζήτημα περί του οποίου δεν έχει ληφθή συνοδική απόφαση, πρέπει να ανατρέξει κανείς εις τας γνώμας των Πατέρων και μάλιστα εκείνων οι οποίοι κατά καιρούς και τόπους διέσωσαν την ενότητα και της πίστεως και εθεωρήθησαν έγκριτοι διδάσκαλοι. Παν ό,τι υπεστήριξαν αυτοί εν ενότητι σκέψεως και φρονήματος, πρέπει να το θεωρεί ως διδασκαλία της Εκκλησίας, αληθή και καθολική και μη επιδεχόμενη αμφισβήτηση". ( PL 50, 675).
Βάσις λοιπόν των διαλόγων είναι καθ' ημάς η Αγάπη και η Αλήθεια, όπως αυτή υπάρχει εις την Οικουμενική Εκκλησία των οκτώ πρώτων αιώνων. Ταυτόχρονα με βάση το δόγμα ότι "Πιστεύομεν εις Μίαν, Αγίαν, Καθολικήν και Αποστολικήν Εκκλησίαν" δεχόμαστε ότι υπάρχει μία συνέχεια και μία συλλογική ευθύνη για τη διαφύλαξη και τη διατύπωση της Αληθείας. Επομένως για μας δεν είναι δυνατό να γίνει αποδεκτό να αγνοείται η Παράδοση της Εκκλησίας κυρίως όταν αυτή ήταν ενωμένη κατά τους πρώτους αιώνες, ούτε σε μία μορφή ανεκτικότητας να διατηρεί κάποιο μέρος της Εκκλησίας τις δικές του θέσεις επί ουσιωδών ζητημάτων Πίστεως και Διαποιμάνσεως, ξένες και αντίθετες προς αυτές των επτά Οικουμενικών Συνόδων. Δεν συμφωνούμε λ.χ. ότι θα μπορούσε "το αλάθητο του πάπα να αποτελεί τοπική παράδοση", όπως υποστηρίζει ο ρώσος θεολόγος Παύλος Ευδοκίμωφ ( Π. Ευδοκίμωφ "Η Ορθοδοξία", Εκδ. Ρηγοπούλου, Θεσσαλονίκη, σελ. 463). Όπως γράφει ο αείμνηστος καθηγητής της Ορθόδοξης Θεολογίας Γεράσιμος Κονιδάρης " έχομεν ενιαίαν ευθύνην εν τη μια Αγία Καθολική και αποστολική Εκκλησία δια την ενότητα εις τα ουσιώδη, τ.ε. δια την αλήθειαν εν τη πίστει και τη διοικήσει". ( Γερ. Κονιδάρη "Περί την Πανορθόδοξον διάσκεψιν της Γενεύης (1968) και τας προϋποθέσεις του θεολογικού διαλόγου της Αληθείας μεταξύ της καθολικής Ορθοδόξου και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας", Ανάτυπο εκ του Αναμν. Τόμου επί τη 50ετηρίδι του περ. "Απόστολος Βαρνάβας", Λευκωσία 1975, σελ. 52).
Για τον Οικουμενικό Διάλογο δεν φτάνει βεβαίως η Αγάπη και η Αλήθεια, όπως διατυπώθηκε κατά τους πρώτους αιώνες. Χρειάζεται και στέρεη θεολογική γνώση εκ μέρους όλων όσοι συμμετέχουν εις αυτούς, κληρικών και λαϊκών. Ο τρόπος προσέγγισης είναι η σύγκλιση όλων ημών των Χριστιανών εις τας Πηγάς, εις το "Υδωρ το ζων". Κι έχομε ευθύνη να ακούσουμε όλοι την παραίνεση του Αποστόλου Παύλου:
" Παρακαλώ δε υμάς αδελφοί, δια του ονόματος του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ίνα το αυτό λέγητε πάντες και μη η εν υμίν σχίσματα, ήτε δε κατηρτισμένοι εν τω αυτώ νοϊ και εν τη αυτή γνώμη" (Α' Κορ. α'10). Και για να γίνει αυτό πρέπει να γίνουμε θεολόγοι πρώτα στη βίωση του ευαγγελικού μηνύματος και μετά στη βαθιά γνώση της διδασκαλίας της Εκκλησίας, όπως αυτή εκφράζεται από τους χρόνους του Κυρίου μας και των Αγίων Αποστόλων μέχρι και των ημερών μας.
---------- ******--------
Διαπιστώσεις προσπαθειών αλλά και προβλημάτων
Στα θέματα της οικουμενικής προσπαθείας έχομεν αποκτήσει αρκετή εμπειρία. Ηδη έχουν συμπληρωθεί 80 χρόνια από την ίδρυση της κινήσεως "Πίστη και Τάξη" καθώς και 55 χρόνια από της ιδρύσεως του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών. Επίσης είναι πολλά τα χρόνια που διεξάγονται διάλογοι των Ορθοδόξων με τους Ρωμαιοκαθολικούς, τους Παλαιοκαθολικούς τους Διαμαρτυρόμενους, τους Αγγλικανούς, τους Προχαλκηδονίους. Αν δεν είχαμε Πίστη και κρίναμε ορθολογικά την εξέλιξη των Διαλόγων θα λέγαμε ότι αυτοί έχουν αποτύχει. Ο Θεολογικός Διάλογος με τους Ρωμαιοκαθολικούς έχει σταματήσει κι ελπίζεται ότι προσεχώς θα επαναρχίσει. Δυστυχώς ενώ ήταν εν εξελίξει προεκλήθη το πρόβλημα της Ουνίας κυρίως εις την δικαιοδοσία του Πατριαρχείου της Μόσχας και ακόμη τα υπάρχοντα τραύματα δεν έχουν επουλωθεί. Ο διάλογος με τους Αγγλικανούς απέκτησε ένα ακόμη στοιχείο δυσχερές με την απόφαση της ιερωσύνης των γυναικών. Ο διάλογος με τους Προχαλκηδονίους θεωρητικά έχει ολοκληρωθεί, αλλά μέχρι της ενώσεως υπάρχει ακόμη μακρύς δρόμος.
Στο Παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών, στο οποίο πρέπει να διευκρινισθεί ότι σκοπός του δεν είναι ο θεολογικός διάλογος, η παρουσία της Ορθοδόξου Εκκλησίας τουλάχιστον της Ελλάδος δεν θα μπορούσε να συνεχισθεί. Η δυσμενής μεταχείριση μας στο θέμα των ψηφοφοριών, ο τρόπος της εισδοχής νέων μελών και η κοινή προσευχή ήσαν μερικά σημεία τα οποία εχρειάζοντο άμεση λύση. Είναι ευχάριστο το γεγονός ότι κατά την εις την Γενεύη συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής του ΠΣΕ το παρελθόν έτος ελήφθησαν αποφάσεις αι οποίαι μας δημιουργούν ελπίδας ότι ως Ορθόδοξοι θα μπορούμε να έχομε ισότιμο λόγο με τους Προτεστάντας και πως θα γίνουν σεβαστές οι επί της Αγίας Γραφής και της Ιεράς Παραδόσεως απόψεις μας επί εκκλησιολογικών θεμάτων. Πρέπει να μνημονεύσω και την επίσκεψη του Δρος Ράιζερ στην Αθήνα. Μαζί του είχαμε πολύ εποικοδομητικές συζητήσεις και νομίζω ότι έχουν τεθεί νέες βάσεις στην παρουσία μας στο ΠΣΕ. Τέλος πρέπει να πω και λίγες λέξεις για την Οικουμενική Χάρτα. Πρόκειται για κείμενο το οποίο κατά την άποψη μας χρήζει περαιτέρω επεξεργασίας, διότι δεν είμεθα πολιτικοί για να καταρτίζουμε "κείμενα αρχών".
---------- ******--------
Προοπτικές
Κι έρχομαι στο τελευταίο μέρος της ομιλίας μου. Παρά την μάλλον αρνητική εμπειρία την οποία έχομε επί τόσα χρόνια αποκτήσει βλέπομε αισιόδοξα το μέλλον των θεολογικών διαλόγων και γενικά τη συνεργασία μας με τους ετεροδόξους αδελφούς μας. Πρώτα για τους θεολογικούς διαλόγους. Υπάρχουν πολλές δυσκολίες αλλά είμεθα αντίθετοι στο να διακοπούν. Κι αυτό γιατί είμεθα άνθρωποι της Πίστεως κι επομένως της Ελπίδος και οι διάλογοι αυτοί συντηρούν την ελπίδα της των πάντων ενώσεως. Ο Κύριος γνωρίζει πώς και πότε αυτή θα συντελεσθεί, αλλά σ' εμάς δεν μας επιτρέπεται να διακόψουμε το διάλογο και να γκρεμίσουμε τις μεταξύ των Χριστιανών γέφυρες επικοινωνίας. Η θερμουργός αγάπη όλων μας προς τον Χριστό και προς την Αλήθεια Του πιστεύομε ότι θα συντελέσουν στο να μας διαποτίσει η Θεία Χάρη Του και να μας οδηγήσει στην ένωση.
Στην αρχή του 21ου αιώνα ζούμε στην Γηραιά Ήπειρο μας ιστορικής σημασίας εξελίξεις. Η Ενωμένη Ευρώπη περιλαμβάνει σήμερα 25 χώρες κι αύριο 27 ή και 30 και το σύνολο των πολιτών της θα ξεπεράσει τα 500 εκατομμύρια. Στην Ευρώπη αυτή έχομε κι εμείς περισσές ευθύνες. Παρά το ότι η πλειοψηφία των λαών της Ευρώπης αποδέχεται την χριστιανική παράδοση και κληρονομιά της Ευρώπης ορισμένοι αντιεκκλησιαστικοί πολιτικοί και κοινωνικοί παράγοντες επιχειρούν να επιβάλουν την επίσημη αθεϊα στην Ευρωπαϊκή οικογένεια και να περιθωριοποιήσουν την Εκκλησία. Επίσης ορισμένα ιδεολογικά, κοινωνικά, επιστημονικά και πολιτικά ρεύματα επιχειρούν να εκλογικεύσουν τη ζωή, να την ισοπεδώσουν και να την μετατρέψουν σε απλή λειτουργία οστών και κρεάτων. Η μετατροπή του ανθρώπου από πρόσωπο κατ' εικόνα και ομοίωση του Θεού σε λογικό ον χωρίς μέλλον, χωρίς πίστη, χωρίς ελπίδα είναι εφιαλτική και συντρίβει τις ψυχές των ανθρώπων. Στην κατάσταση αυτή οι Χριστιανοί πρέπει να έχουν λόγο, πρέπει να δώσουν στον συνάνθρωπο τους αγάπη κι ελπίδα. Η συνεργασία την οποία έχομε αναπτύξει τα τελευταία χρόνια σε θέματα κοινωνικά και Βιοηθικής με τους ετεροδόξους αδελφούς μας έχει αγαθά αποτελέσματα και μας δίδει αισιοδοξία.
Επίλογος
Σεβασμιώτατοι, Θεοφιλέστατοι, Ελλογιμώτατοι.
Ο Κύριος μας ευλόγησε να είμαστε κοντά του και να ζούμε σε μία χρονική περίοδο κατά την οποία η Ευρώπη, Ανατολική και Δυτική για πρώτη φορά στην Ιστορία ενώνονται. Στην περίοδο αυτή καλούμεθα όλοι οι Χριστιανοί να διδάξουμε με το παράδειγμα μας την αγάπη, την κατανόηση, την ανεκτικότητα, την αλληλεγγύη. Οι Άγιοι Προστάτες της Ευρώπης Έλληνες εκ Θεσσαλονίκης Κύριλλος και Μεθόδιος μας εδίδαξαν να σεβόμαστε την ιδιοπροσωπία του άλλου και να διατηρήσουμε την ιδική μας. Η Ευρώπη είναι ένα θαυμάσιο ψηφιδωτό, του οποίου πρώτες ύλες και συνδετικοί ιστοί είναι ο Χριστιανισμός, η αρχαία ελληνική γραμματεία και το βυζαντινό - ρωμαϊκό δίκαιο. Αυτό πρέπει να το διατηρήσουμε αν δεν θέλουμε να αυτοκτονήσουμε πολιτισμικά.
Εκ μέσης καρδίας εύχομαι οι δύσκολες σημερινές συνθήκες για τους Χριστιανούς όλης της Ευρώπης να μας φέρουν πιο κοντά στην κατανόηση του ενός από τον άλλον και όλους μαζί να μας οδηγήσουν να βιώσουμε την Αλήθεια της πίστεως μας, όπως οι Πατέρες της Εκκλησίας μας την παρέδωσαν. Στον κόσμο περισσεύει η φιλοσοφία, η επιστήμη, η πληροφορία, οι γνώσεις. Εκείνο που είναι σε ανεπάρκεια είναι η Αγάπη προς τον Θεό και τον πλησίον, η ανθρώπινη, ειλικρινής και ζεστή επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, είναι κυρίως η Σοφία και η Γνώση. Και αυτό πρέπει εμείς πρώτα να αποδεχθούμε μέσα μας και στη συνέχεια να το μοιρασθούμε με τον πλησίον μας. Και με τις σκέψεις αυτές κηρύσσω την έναρξη των εργασιών του παρόντος Διεθνούς Συμποσίου.
Χριστός Ανέστη.-
