Μετά πάσης εκκλησιαστικής λαμπρότητος εορτάστηκε και εφέτος η μνήμη του εν Αγίοις Πατρός ημών Φωτίου, Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως του Μεγάλου, τον οποίον τιμά κατ’εξοχήν η Ιερά Σύνοδος και οι Θεολογικές Σχολές Αθηνών και Θεσσαλονίκης.
Τή Δευτέρα το πρωί, 6 Φεβρουαρίου 2017, τελέστηκε στο Καθολικό της Ιεράς Μονής Κοιμήσεως της Θεοτόκου Πεντέλης ο Όρθρος και η Θεία Λειτουργία, ιερουργούντος του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου μετά των Συνοδικών Μητροπολιτών, Φθιώτιδος κ. Νικολάου και Σερβίων και Κοζάνης κ. Παύλου.
Παρέστησαν ο εκπρόσωπος του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας στην Αθήνα, Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Γουινέας κ. Γεώργιος, οι Σεβασμιώτατοι Συνοδικοί Μητροπολίτες, Δημητριάδος και Αλμυρού κ. Ιγνάτιος, Ύδρας, Σπετσών και Αιγίνης κ. Εφραίμ, Πειραιώς κ. Σεραφείμ, Αλεξανδρουπόλεως κ. Άνθιμος και Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως κ. Βαρνάβας, οι Σεβασμιώτατοι Μητροπολίτες, Δωδώνης κ. Χρυσόστομος, Μαντινείας και Κυνουρίας κ. Αλέξανδρος και Νέας Ιωνίας και Φιλαδελφείας κ. Γαβριήλ, οι Πανιερώτατοι Μητροπολίτες, Θερμοπυλών κ. Ιωάννης, Βελεστίνου κ. Δαμασκηνός και Κορωνείας κ. Παντελεήμων, οι Θεοφιλέστατοι Επίσκοποι Νεοχωρίου κ. Παύλος και Αβύδου κ. Κύριλλος και ο Αρχιγραμματεύς της Ιεράς Συνόδου, Επίσκοπος Μεθώνης κ. Κλήμης.
Ἐπίσης παρέστησαν: οι Κοσμήτορες των Θεολογικών Σχολών Αθηνών και Θεσσαλονίκης κ. Απόστολος Νικολαΐδης και κ. Μιλτιάδης Κωνσταντίνου, καθώς και οι Ελλογιμώτατοι Πρόεδροι των τεσσάρων Τμημάτων των Θεολογικών Σχολών.
Μετά το τέλος της Θείας Λειτουργίας, στο Διορθόδοξο Κέντρο της Εκκλησίας της Ελλάδος που ευρίσκεται στον χώρο της Ιεράς Μονής Πεντέλης, πραγματοποιήθηκε η καθιερωμένη, κατά την ημέρα αυτή, σύσκεψη των μελών της Ιεράς Συνόδου με τους Καθηγητές και τους λοιπούς διδάσκοντες στις Θεολογικές Σχολές των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Της συσκέψεως προέστη ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος, ο οποίος κηρύσσοντας την έναρξη ανέφερε:
«Σήμερα τιμούμε τη μνήμη ενός ιερού ποιμένος, στον οποίο η αδέκαστος και φειδωλή ιστορία, τού απέδωσε τον χαρακτηρισμό του Μεγάλου. Ως ορθώς παρατηρήθηκε από τον αείμνηστο καθηγητή μας Νικόλαο Τωμαδάκη, ο Φώτιος θα ήταν μέγας και μόνον ως εκκλησιαστικός, αν δεν ήταν συγγραφεύς, και μόνον ως συγγραφεύς, αν δεν ήταν εκκλησιαστικός.
Η ενώπιον ημών προβαλλομένη αγία μορφή συγκαταριθμείται μεταξύ των ολίγων. Πολλά οφείλονται στις αρετές τη σύνεση και την οξυδέρκεια του μεγάλου αυτού πατρός και διδασκάλου. Η δράσις του υπήρξε καθοριστική για το μέλλον της Ορθοδοξίας και της παγκόσμιας ιστορίας. Τα κύρια γνωρίσματα της σκέψεως και της πορείας του αποτελούν προϋπόθεση της Θεολογίας εν πάση τη ιστορία. Αποτελούν για όλους μας διαρκή εμπειρία σπουδής και μαθητείας στην εν Χριστώ ζωή. Στον παρόντα καιρό του πολυτάραχου διεθνούς και εθνικού μας βίου έχουμε ανάγκη από σοφούς δασκάλους, από την σοφία των μεγάλων Πατέρων.
Σε εποχή κατά την οποία ακούγονται πολλές αιτιάσεις και επιχειρούνται πολλές επιπόλαιες μεταβολές επί του θέματος της θρησκευτικής διδαχής, οι εκπαιδευτικές ρυθμίσεις πρέπει να συνδέονται με την πηγή˙ δηλαδή το όλον της πνευματικής μας παραδόσεως, πρέπει να συνδέεται πάντοτε με το ‘’ύδωρ το ζών’’. Το δεσπόζον πνευματικό ανάστημα του Ιερού Φωτίου μᾶς διδάσκει πώς επιτελείται η υπέρβαση και σε προσωπικό επίπεδο και σε επίπεδο Εκκλησίας και κοινωνίας. Υπενθυμίζει προς όλους ότι η Ορθοδοξία είναι ζωή. Ο κόσμος της πνευματικής ζωής κινείται σε χώρους δημιουργικής πνοής, εκτός του ζόφου του φανατισμού και εκτός όσων καταψύχουν τον στοχασμό. Είναι καρπός μιας βαθύτερης ενεργού αγάπης προς τον Θεό, προς τον άνθρωπο, προς την καλλιέργεια του πνεύματος, την αναζήτηση της σοφίας».
Κλείνοντας τον χαιρετισμό του ο Μακαριώτατος επεσήμανε ότι «ο σημερινός εορτασμός λειτουργεί και ως σύνδεσμος της Ιεράς Συνόδου και των Θεολογικών Σχολών. Η σύνθεση της Αρχιερατικής ομηγύρεως και των ακαδημαϊκών εκπροσώπων κάθε χρόνο ανανεώνεται, όμως, πάντοτε μας παρέχεται η δυνατότητα συζητήσεως περί ενός νέου εκάστοτε θέματος, ζωτικού για την Εκκλησία».
Θέμα της εφετινής συσκέψεως ήταν: «Μέγας Φώτιος και Νικόδημος Αγιορείτης: Η συμβολή τους στην αποτύπωση του κανονικού συνειδότος» και Εισηγητής ο Ελλογιμώτατος κ. Θεόδωρος Γιάγκου, Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ο κ. Γιάγκου επισημαίνοντας στην Εισήγησή του τη συμβολή του Μεγάλου Φωτίου και του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου στην αποτύπωση του κανονικού συνειδότος, μεταξύ άλλων ανέφερε: «Η επιλογή των συγκεκριμένων κανονολόγων πατέρων υπαγορεύθηκε στο ένα σκέλος ασφαλώς από την παρούσα επετειακή σύναξη και στο άλλο από το γεγονός ότι ο Νικόδημος επισφραγίζει μία περίοδο εννέα αιώνων καίριων διεργασιών ως προς τη διαμόρφωση του κανονικού συνειδότος. Εξ άλλου ο Νικόδημος ήταν σπουδαίος ερευνητής της βυζαντινής νομοκανονικής παραδόσεως και πρώτιστο μέλημά του με τη σύνταξη του Πηδαλίου ήταν να επαναφέρει τη συγκεκριμένη παράδοση, κατά το μέτρο του δυνατού, στην εποχή του, παρακάμπτοντας τους πολλούς "χυδαιονομοκάνονες", όπως ο ίδιος τους χαρακτηρίζει, οι οποίοι αναπαράγονταν αθρόον και ακρίτως από αμαθείς ή ελλιπώς κατηρτισμένους.
Ἡ συγκεκριμένη δυάδα των πατέρων είχε βαθύτατη γνώση της κανονικής παραδόσεως, όχι μόνο γιατί μαθήτευσε άνευ όρων στις πηγές, αλλά και γιατί διέθετε ευρυμάθεια και κυρίως ευρύτητα πνεύματος που προσλαμβάνεται από την εκκλησιαστική εμπειρία. Γι’ αυτό και δεν αντιμετώπιζαν τους κανόνες ως ανεξάρτητα κείμενα από τη Θεολογία, τη λατρεία και την εν γένει εκκλησιαστική πραγματικότητα».
Κάνοντας συγκεκριμένες αναφορές στις πτυχές της συμβολής των δύο διδασκάλων, ο Εισηγητής τόνισε τα εξής: «Ο Φώτιος και άλλα πρόσωπα στην εποχή του ήθελαν να περιορίσουν τις φυγόκεντρες τάσεις που απέρρεαν από την ποικιλία πράξεων και πεποιθήσεων, αλλά πάνω από όλα να αναδείξει την παράδοση της Κωνσταντινουπόλεως ως το "σημείον αναφοράς", και όσον αφορά στο κανονικό δίκαιο να επιβάλει το κανονικό συνειδός του κέντρου της αυτοκρατορίας». «Ο Νικόδημος, υπαγόμενος στο πνεύμα του Ορθόδοξου Διαφωτισμού, άρχισε να συντάσσει το Πηδάλιον ανατρέχοντας ‘’επί τας πρώτας πηγάς’’. Έτσι, πρωτίστως επανέφερε τα αυθεντικά κανονικά κείμενα, ενώ διέγραψε όλα εκείνα τα επείσακτα και νόθα στοιχεία, τα οποία η άγνοια και η αμέλεια των πολλών αντιγραφέων και άλλων εμπλεκομένων επεσώρευσαν στην ύλη των ‘’χυδαιονομοκανόνων’’».
Κλείνοντας την Εισήγησή του ο κ. Γιάγκου ανέφερε: «Ο Φώτιος σε κάποια αποστροφή του λόγου του στα Αμφιλόχια προτρέπει τον αναγνώστη να λαμβάνει σοβαρά υπ’ όψη τα εξής: ‘’…μη δειν εκ μέρους τα συγγράμματα κρίνειν (προφανώς και τις συνοδικές – κανονικές αποφάσεις), μηδ’ αποσπαράγματα τινά λαμβάνοντας δια τούτων την όλην του γράφοντος ενδιαβάλλειν διάνοιαν˙ τοις γαρ τοιούτοις και ο προφήτης επαφίησιν την αράν. Ουαί τοις προφητεύουσιν, λέγων, από καρδίας αυτών και το καθόλου μη βλέπουσιν’’ (Ιεζ. 13,3) .... Το ‘’καθόλου’’ εκφράζεται από το φρόνημα των πατέρων. Τα ‘’αποσπαράγματα’’ εκφράζονται από εκείνους που ακολουθούν την νοοτροπία της αποτειχίσεως, οι οποίοι, ενώ φαίνονται ότι υποστηρίζουν την εκκλησιαστική πράξη, στην πραγματικότητα πορεύονται κατά ‘’τό θέλημα των καρδιών αυτών’’, όπως παλαιότερα ο Μελήτιος και οι οπαδοί του στην Αλεξάνδρεια. Αυτοί υποστηρίζοντας την ακρίβεια όσον αφορά στην αποδοχή των πεπτωκότων, τελικά απεσχίσθησαν από το εκκλησιαστικό σώμα, διακόπτοντας την κοινωνία με τον άγιο Πέτρο Αλεξανδρείας, και στη συνέχεια κατέληξαν στον Αρειανισμό. Έτσι, κατά τον Επιφάνιο Κύπρου, αυτοί ‘’φεύγοντες τον καπνόν εις πυρ ενέπεσον’’, που είναι δυστυχώς η μοιραία κατάληξη όσων επιλέγουν την ιδιογνωμοσύνη και όχι το εκκλησιαστικό φρόνημα».
Μετά την εισήγηση παρεμβάσεις έκαναν: οι Σεβασμιώτατοι Μητροπολίτες, Φθιώτιδος κ. Νικόλαος και Δημητριάδος και Αλμυρού κ. Ιγνάτιος, ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Αβύδου κ. Κύριλλος, καθώς και οι Ελλογιμώτατοι Καθηγητές κ. Αθανάσιος Αγγελόπουλος, Απόστολος Νικολαΐδης και Χρήστος Βούλγαρης.
Ακολούθως, ο ομιλητής, Ελλογιμώτατος κ. Θεόδωρος Γιάγκου, απάντησε στις ερωτήσεις και τοποθετήσεις.
Ο Μακαριώτατος κλείνοντας την όλη εκδήλωση και αφού ευχαρίστησε τόσο τον Εισηγητή όσο και τους συνέδρους, πρότεινε να δημιουργηθούν επιτροπές με την ευθύνη της Ιεράς Συνόδου και με τη συνεργασία των Θεολογικών Σχολών των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης, προκειμένου να επεξεργασθούν επίκαιρα θέματα που αφορούν στην Εκκλησία.
Στίς 13.00 ο Μακαριώτατος παρέθεσε γεύμα προς τιμήν των Ελλογιμωτάτων Καθηγητών των Θεολογικών Σχολών.
Εκ της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου
