Συνεχίσθηκαν σήμερα 21 Οκτωβρίου και έληξαν το απόγευμα οι εργασίες του ΙΑ’ Πανελληνίου Λειτουργικού Συμποσίου Στελεχών Ιερών Μητροπόλεων, το οποίο διοργανώνει η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος στο Συνεδριακό Κέντρο της Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλμυρού, στα Μελισσιάτικα Νέας Ιωνίας Βόλου. Γενικό θέμα του Συμποσίου, το οποίο έχει θέσει υπό την αιγίδα του ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος, είναι:
«ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΓΩΓΗ»
«Μυσταγωγών Σου Κύριε τους μαθητάς εδίδασκες λέγων»
(Ιδιόμελον της Ακολουθίας του Όρθρου της Μεγάλης Πέμπτης)
Το πρωί τελέσθηκε στο Μητροπολιτικό - Καθεδρικό Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Βόλου η Θεία Λειτουργία, με συμμετοχή όλων των εκπροσώπων – συνέδρων, μετά το πέρας της οποίας τελέσθηκε μνημόσυνο υπέρ αναπαύσεως της ψυχής του αειμνήστου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κυρού Χριστοδούλου, λόγω της ιεράς μνήμης του Αγίου Χριστοδούλου.
Μετά την Θεία Λειτουργία έλαβε χώρα η πέμπτη συνεδρία με προεδρεύοντα τον Πανοσιολογιώτατο Αρχιμανδρίτη κ. Νικόλαον Ιωαννίδη, Καθηγητήν της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η πρώτη Εισήγηση είχε ως θέμα : «Οι λειτουργικές τέχνες (Ναοδομία, Γλυπτική, ξυλογλυπτική, μικροτεχνία κ.λπ.) στην υπηρεσία της λειτουργικής αγωγής». Η εισηγήτρια Ελλογιμωτάτη κ. Ιωάννα Στουφή - Πουλημένου, Επίκουρος Καθηγήτρια της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, η οποία παρουσίασε πτυχές του θέματός της, τόνισε τα εξής:
Στόχος της εισηγήσεώς μας είναι να παρουσιάσουμε τη σχέση της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής και τέχνης με τη Λατρεία και τη λειτουργική αγωγή των πιστών. Ο ορθόδοξος ναός είναι το κέντρο της Λατρείας και της εν Χριστώ ζωής. Είναι φυσικό, επομένως, κάθε μορφή τέχνης μέσα σ’ αυτόν να υπηρετεί τη Λατρεία και την λειτουργική αγωγή. Η ιστορία της ναοδομίας δείχνει ότι η εξέλιξη και οι ανάγκες της Λατρείας και η εν γένει Θεολογία της Εκκλησίας επηρέασαν άμεσα τη δημιουργία των αρχιτεκτονικών τύπων και μορφών. Όσον αφορά στην εκκλησιαστική ζωγραφική, θα πρέπει να τονίσουμε τον σημαντικό ρόλο που αυτή διαδραματίζει στη λειτουργική αγωγή και την αισθητοποίηση του Δόγματος και της διδασκαλίας της Εκκλησίας.
Η Εκκλησία υιοθέτησε κάθε μορφή τέχνης στη Λατρεία και αυτό αποδεικνύει τη σημασία που έδινε, και ασφαλώς θα πρέπει να δίνει, στην αισθητική αγωγή των πιστών, ως μέσο για τη λειτουργική αγωγή τους. Ιδιαίτερα τονίζεται από όλη την πατερική παράδοση η αισθητική αξία των εικαστικών τεχνών που υπηρετούν τη Λατρεία. Γι’ αυτό και η Εκκλησία, μέσα στη μακραίωνη παράδοσή της, καλούσε τους καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες, ζωγράφους, γλύπτες κ.ά., για να οικοδομήσουν και να διακοσμήσουν τους ναούς. Και συνήθως αναζητούσε τους καλύτερους. Το ίδιο πρέπει να κάνει και σήμερα.
Ο δεύτερος εισηγητής Ελλογιμώτατος κ. Γεώργιος Κόρδης, Επίκουρος Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών ανέπτυξε το θέμα: «Η εικονογραφία ως μέσον αγωγής των πιστών». Ο ομιλητής με γλαφυρότητα και ακρίβεια ανέφερε ότι:
«Η Ορθόδοξη εικόνα ιστορώντας τη Θεία Οικονομία και δημιουργώντας την εικαστικὴ εγκατάσταση του ζωγραφισμένου ναού συμβάλει τα μέγιστα στη διαμόρφωση της εκκλησιαστικής συνείδησης του πιστού. Με τις μορφές της βεβαιώνει την αλήθεια της Θείας Οικονομίας ενώ με την τεχνοτροπία της δημιουργεί μέσα στον χωρόχρονο του ναού και της Ευχαριστιακής Σύναξης τις προϋποθέσεις ώστε ο πιστός να γευτεί τις ποιότητες της Βασιλείας του Θεού και να προκόψει πνευματικά προς την σωστή κατεύθυνση. Για το λόγο αυτό ο ορθόδοξος ναός δεν μπορεί παρά να είναι πλήρως ιστορημένος ακολουθώντας τη σοφή καθιερωμένη διάταξη των πατέρων της Εκκλησίας, των μόνων πού έχοντας Πνεύμα Θεού και εμπειρία της Αληθείας μπορούν να επιλέξουν σε συνεργασία με τους ζωγράφους τις κατάλληλες και ιεροπρεπείς εικονογραφικές λύσεις».
Ο τρίτος εισηγητής Ελλογιμώτατος κ. Αθανάσιος Βουρλής, Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ανέπτυξε το θέμα : «Η ιερή ψαλμωδία ως μέσον της εν Χριστώ αγωγής των πιστών». Τόνισε τα εξής :
«1.Η ιερή ψαλμωδία είναι παγκόσμιος διαχρονικός θερμός, μέσω του οποίου, αφ’ ενός εκφράζονται τα θρησκευτικά συναισθήματα του ανθρώπου προς τον Θεόν, αφ’ ετέρου χρησιμοποιείται ως μέσον παιδαγωγίας της θρησκευτικής κοινότητος μέσω του λόγου, του μέλους και του ρυθμού.
2. Η ψαλμωδία της Ορθοδόξου Εκκλησίας έχει κληρονομήσει πολλά εσωτερικά και εξωτερικά στοιχεία, από την λειτουργική ζωή, τόσο του Ιουδαϊσμού, όσο και του Ελληνισμού.
3. Στην Παλαιά Διαθήκη η ψαλμωδία χρησιμοποιείται ως μέσον της Θείας και Υπερφυσικής Αποκαλύψεως προς παιδαγωγία του Ισραήλ και καλλιέργεια της μεσσιανικής ιδέας. Οι μεγάλοι Προφήται Μωυσής και Δαυΐδ θεοδιδάκτως και αγγελοδιδάκτως καθιέρωσαν την ψαλμωδία και καθώρισαν τα θεολογικά, τα πρακτικά, τα παιδαγωγικά και ψυχαγωγικά πλαίσια της λειτουργικής της χρήσεως και καλλιτεχνικής της αναπτύξεως.
4. Κυρίως ἡ περί ψαλμωδίας διδασκαλία του Προφητάνακτος Δαυΐδ εκφράζει το όλο πνεύμα της Παλαιάς Διαθήκης, το οποίο και διέπει, εν πολλοίς, τις εν γένει θεολογικές, λειτουργικές και ανθρωπολογικές αρχές της χριστιανικής ψαλμωδίας.
5. Τον θεσμό της ψαλμωδίας απεδέχθη, καθηγίασε και εθέσπισε ο ίδιος ο Κύριος συμμετέχοντας στη θεία λατρεία και χρησιμοποιώντας την, μετά των Μαθητών Του, κατά την παράδοσι του Μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας. Το γεγονός αυτό πρέπει να απετέλεσε την αφετηρία της περί την Θεία Ευχαριστία λειτουργικής αναπτύξεως και διαμορφώσεως των ιερών Ακολουθιών του εικοσιτετραώρου, εβδομαδιαίου και ετησίου λειτουργικού κύκλου.
6. Στην ανάπτυξι καί διαμόρφωσι των μορφών των αρχών, των σκοπών, των πλαισίων και των παιδαγωγικών επιδράσεων της ψαλμωδίας συνέβαλαν διαχρονικά οι Άγιοι Απόστολοι, οι μεταποστολικοί Πατέρες, οι Μεγάλοι Πατέρες, ασκηταί της ερήμου και πεφωτισμένοι κληρικοί όλων τωνν βαθμίδων.
7. Στα ερμηνευτικά και στα άλλα συγγράμματα των Μεγάλων Πατέρων και των Εκκλησιαστικών Συγγραφέων αναπτύσσεται η περί ψαλμωδίας Θεολογία, επί τη βάσει των αρχών της Παλαιάς Διαθήκης και της εν Χριστώ νέας θεωρήσεως των λειτουργικών θεμάτων. Η ψαλμωδία, μαζί με τις άλλες λειτουργικές τέχνες, προσλαμβάνει ιδιαίτερη ανθρωπολογική, θεολογική, εκκλησιολογική και σωτηριολογική σημασία.
8. Η ψαλμωδία καθορίζεται ως βασικό λειτουργικό στοιχείο, αφού ο λόγος της είναι βιβλικός, πατερικός, ιστορικός και επίκαιρος, το μέλος ιεροπρεπές, μυσταγωγικό, αναγωγικό και ενθουσιαστικό και ο ρυθμός, συσταλτικός, διασταλκτικός καί ησυχαστικός. Ο συνδυασμός όλων αυτών των στοιχείων συνθέτει την παιδαγωγική δομή της, γι’ αυτό και δεσπόζει στις Ακολουθίες και φαιδρύνει τις Εορτές της Εκκλησίας.
9. Η ψαλμωδία της Ελληνοφώνου Ορθοδοξίας ανεπτύχθη στα πλαίσια της ιεράς παραδόσεως, του έλληνος λόγου, μέλους και ρυθμού, γι’ αυτό πέραν της λειτουργικής εν Χριστώ παιδείας και αγωγής, προσφέρει στον πιστό, όλο το μεγαλείο του Ελληνορθοδόξου πολιτισμού σε σχέσι με την λυρική – θρησκευτική ποίησι, την Υμνογραφία, την παραδοσιακή Ελληνική μελωδία της πολυηχίας, την πολύμορφη ρυθμοποιΐα και ρυθμική αγωγή, την αισθησι τού «καλού», του «ωραίου» και της «ευταξίας».
10. Σήμερα είναι διεσπασμένη η εξωτερική μορφή της ψαλμωδίας και στο Δυτικό και τον Ανατολικό χριστιανικό κόσμο. Στη Δύσι, κατά την δεύτερη χιλιετία, εισήχθη η τετραφωνία και τα μουσικά όργανα. Σην Ανατολή επικράτησε πολυμορφία - εξ αφορμής των εθνολογικών διασπάσεων - η οποία επηρεάζεται από την δυτική η την Ελληνορθόδοξον ψαλτική μουσική παράδοσι. Τα γεγονότα αυτά έχουν διαταράξει, εν πολλοίς, τις κοινωνιολογικές, τις ψυχαγωγικές και συμβολικές αρχές, ως προς το ρόλο και το σκοπό χρήσεώς της στη λειτουργική ζωή της Εκκλησίας. Η αισθησιακή αντίληψη περί της ψαλτικής μορφής, τόσο στη Δύση όσο και στην Ανατολή, πρέπει ν’ αντικατασταθή από την αναζήτηση των θεολογικών και καλλιτεχνικών αρχών, οι οποίες θα καταστήσουν την ψαλμωδία ουσιώδες μέσον προσευχής, δοξολογίας, λατρείας και εν Χριστώ σωτηριολογικής παιδαγωγίας».
Μετά το σύντομο διάλειμμα επαναλήφθηκαν οι εργασίες με την 6η συνεδρία υπό την προεδρία του Σεβασμιώτατου Μητροπολίτου Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού κ. Δανιήλ. με τους εξής εισηγητές:
Ο Αιδεσιμολογιώτατος Πρωτοπρεσβύτερος κ. Θεόδωρος Κουμαριανός, Λέκτωρ της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών ανέπτυξε το θέμα : «Η ευταξία στην θεία λατρεία ως μέσον αγωγής». Ο Εισηγητής μετά τη διατύπωση εμπεριστατωμένων επιστημονικών θέσεων ετόνισε :
«Η ευταξία της χριστιανικής λατρείας εμπνέεται από τον λόγο του Αποστόλου Παύλου «πάντα ευσχημόνως και κατά τάξιν γινέσθω» (Α΄ Κορ. 14, 30). Από συγκεκριμένα ιστορικά παραδείγματα από τα λειτουργικά χειρόγραφα και τους βίους των αγίων αναδεικνύεται ο τρόπος, με τον οποίο εφαρμόζονταν στην πράξη οι ποικίλες λειτουργικές πρακτικές διατάξεις. Την ευθύνη της ευταξίας την έχει ο προεστώς της συνάξεως. Όλοι όσοι συμμετέχουν στην θεία λατρεία ζητούν πάντα από τον προεστώτα την ευλογία του για να πράξουν οτιδήποτε προβλέπεται από την λειτουργική τάξη. Τα ποικίλα λειτουργικά διακονήματα επιτελούνται από μέλη της Εκκλησίας, τα οποία έχουν λάβει ιδιαίτερη χειροτονία ή χειροθεσία. Όποτε γίνονται λάθη κατά την διάρκεια της λατρείας, αυτά ελέγχονται με όσον το δυνατόν πιο διακριτικό τρόπο και ακόμη καλύτερα μετά το πέρας της Συνάξεως. Η ευταξία της λατρείας θεμελιώνεται στην διαπίστωση της μεγάλης σημασίας που έχει η παρουσία του αδελφού για την σωτηρία κάθε ενός χριστιανού.
Υπήρχαν παλαιότερα διατάξεις της λατρείας, και ιδιαίτερα της Θείας Λειτουργίας, οι οποίες είχαν σημαντικό θεολογικό περιεχόμενο, αλλά σήμερα έχουν εκπέσει. Δεν είναι άσχημο να τις γνωρίζουμε, ώστε να έχουμε την δυνατότητα να ελέγξουμε κατά πόσον θα μπορούσαν να επανενταχθούν στην λατρεία μας».
Ο δεύτερος Εισηγητής Αιδεσιμολογιώτατος Πρωτοπρεσβύτερος κ. Γρηγόριος Σταμκόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής της Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης, παρουσίασε το θέμα: «Η λειτουργική αγωγή και η σύγχρονη τεχνολογία».
Τόνισε χαρακτηριστικά ότι:
«Τα τελευταία πενήντα χρόνια χωρίς έλεγχο και χωρίς καμία δομημένη αντίδραση, τα τεχνολογικά επιτεύγματα εισήχθηκαν απροϋπόθετα στο χώρο του Ιερού Ναού και της λειτουργικής πράξης με συνέπειες τη στρέβλωση της λειτουργικής αγωγής. Τέτοια παραδείγματα έχουμε στη χρήση των μικροφώνων, των ηλεκτρικών λαμπτήρων και της τηλεόρασης. Στην ιστορική πορεία του βυζαντίου αλλά και στον ορθόδοξο πολιτισμό ο οποίος συνεχίστηκε στα χρόνια της τουρκοκρατίας η τεχνολογία πέρασε σε πτυχές της λειτουργικής ζωής και στη λειτουργική παράδοση της Εκκλησίας μας, τόσο στην κατασκευή των ναών με την απαράμιλλη αρχιτεκτονική και την ακουστική αλλά και τη χρήση των υλικών στην κατασκευή λειτουργικών σκευών, βιβλίων και υφασμάτων.
Την Εκκλησία λοιπόν δεν φοβίζει τόσο η εισαγωγή του νέου και του καινοτόμου αλλά το απρόσωπο, η βιομηχανοποίηση και η μαζοποίηση, τα οποία χαρακτηρίζουν το σύγχρονο πολιτισμό. Υπάρχουν πολλές προοπτικές στη χρήση των νέων τεχνολογιών ιδίως του διαδικτύου, του ηλεκτρονικού βιβλίου και των πολυμέσων, για την εκπαίδευση των κληρικών στις ακολουθίες και στη σωστή χρήση του τυπικού.
Η τεχνολογία όπως και τέχνες δεν μπορούν παρά να φιλτράρονται για να αποδώσουν στην κατεύθυνση της λειτουργικής πράξεως και αγωγής. Τότε αυτές είναι καλοδεχούμενες από την ίδια τη λειτουργική σύναξη με διαχρονική προοπτική».
Η τρίτη και τελευταία συνεδριακή ημέρα έκλεισε με την εξαγωγή των Πορισμάτων και την κατάθεση των Προτάσεων του Συμποσίου εκ μέρους της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Λειτουργικής Αναγεννήσεως. Μετά την ομόφωνη έγκριση αμφοτέρων απεφασίσθη να υποβληθούν προς έγκριση στην Διαρκή Ιερά Σύνοδο και με τον τρόπο αυτό ολοκληρώθηκαν επιτυχώς οι εργασίες του Συμποσίου.
Στη συνέχεια παρατέθηκε από την φιλοξενούσα Ιερά Μητρόπολη Δημητριάδος και Αλμυρού αποχαιρετιστήριο γεύμα προς τιμήν των εισηγητών και συνέδρων, διανεμήθηκαν τα σχετικά αναμνηστικά και οι εκπρόσωποι των Ιερών Μητροπόλεων αναχώρησαν εις τα ίδια.
