Συνεχίσθηκαν σήμερα 20 Οκτωβρίου οι εργασίες του ΙΑ΄ Πανελληνίου Λειτουργικού Συμποσίου Στελεχών Ιερών Μητροπόλεων, το οποίο διοργανώνει η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος στο Συνεδριακό Κέντρο της Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλμυρού, στα Μελισσιάτικα, Νέας Ιωνίας Βόλου. Γενικό θέμα του Συμποσίου, το οποίο έχει θέσει υπό την αιγίδα του ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος, είναι: «ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΓΩΓΗ «Μυσταγωγών Σου Κύριε τους μαθητάς εδίδασκες λέγων» (Ιδιόμελον της Ακολουθίας του Όρθρου της Μεγάλης Πέμπτης).
Στη Δεύτερη Συνεδρία με προεδρεύοντα τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Σισανίου και Σιατίστης κ. Παύλο, μίλησαν οι παρακάτω αναφερόμενοι με τα εξής θέματα:
Ο πρώτος εισηγητής Ελλογιμώτατος κ. Παναγιώτης Σκαλτσής, Αναπληρωτής Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ανέπτυξε το θέμα: «Βαπτισματική Αγωγή των πιστών».
Ο Ελλογιμώτατος Εισηγητής εμπεριστατωμένα ανέφερε ότι:
α) «Η βαπτισματική αγωγή στην αρχαία Εκκλησία περιελάμβανε τη γνώση της Αγίας Γραφής, την εμβάθυνση στο Σύμβολο της πίστεως και δογματικές αλήθειες της Εκκλησίας, την προετοιμασία με προσωπικό ασκητικό αγώνα και μετάνοια για τον πρότερο βίο, τη νοηματοδότηση αυτού του αθλήματος με την εμπιστοσύνη στην αγάπη και τη φιλανθρωπία του Θεού, τη θεολογική ανάλυση των μυστηρίων βαπτίσματος, χρίσματος και θείας Ευχαριστίας, τη συνεχή προτροπή προς όσους ανέβαλαν το βάπτισμα να βαπτισθούν το συντομότερο προκειμένου να δώσουν νόημα στη ζωή τους.
β) Η εξέλιξη που ακολούθησε μετά τον 5ο αι, με την γενίκευση του νηπιοβαπτισμού, δημιούργησε νέα δεδομένα και νέες προκλήσεις όπως είναι η εκκοσμίκευση, η εμπορευματοποίηση του μυστηρίου και η άγνοια του νοήματος των συμβόλων και γενικά των τελουμένων κατά το βάπτισμα.
γ) Η Εκκλησία με το θησαυρό της παραδόσεώς της, την ελευθερία και το θεολογικό δυναμικό της, έχει τις προϋποθέσεις να αντιμετωπίσει αυτές τις προκλήσεις και να εμπνεύσει στους πιστούς το αληθινό λειτουργικό ήθος και τη δέουσα πνευματική και εκκλησιολογική ευαισθησία όσον αφορά το μυστήριο του βαπτίσματος και τη σημασία του για την ενότητα της πίστεως και την ολοκλήρωσή μας <<εις άνδρα τέλειον, εις μέτρον ηλικίας του πληρώματος του Χριστού>>(Εφ.4,13)».
Ο δεύτερος εισηγητής Αιδεσιμολογιώτατος Πρωτοπρεσβυτερος κ. Ιωάννης Σκιαδαρέσης, Επίκουρος Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ανέπτυξε το θέμα : «Εὐχαριστιακή αγωγή των πιστών». Ο ομιλητής τόνισε ότι: «Με αφετηρία το γεγονός ότι η ίδια η Ευχαριστία, με αυτό που είναι από τη φύση της, άγει, καλύτερα από οτιδήποτε άλλο τους πιστούς στον Πατέρα , δι’ Υιού, εν Αγίω Πνεύματι». Η εισήγηση εστράφη όχι τόσο στο τι δέον γενέσθαι για την καλύτερη αγωγή των πιστών, όσο στην ίδια την Ευχαριστία, όπως αυτή παρουσιάζεται στην Κ. Διαθήκη.
Η εισήγηση, κατ’ αρχάς, υπέδειξε τα σημεία εκείνα στα οποία προβάλλεται η διδασκαλία για τη θεία Ευχαριστία ή περιγράφεται ως πράξη της πρώτης εκκλησίας. Έπειτα με αφετηρία το Ιω. 17,19 και ερμηνεύοντας σε βάθος το ρήμα «αγιάζω», που χαρακτηρίζει την επιθυμία του Χριστού να αφιερωθεί και να αυτοπροσφερθεί στον Πατέρα, με σκοπό και αυτοί να προσφερθούν, επικέντρωσε την προσοχή της στις διηγήσεις του Μυστικού Δείπνου, στην εκ μέρους του Χριστού ευχαριστία του Πατέρα για τις τροφές που παρατίθενται στους συνδαιτυμόνες του και στην εντολή να επαναλαμβάνουν την πράξη αυτή για την ανάμνησή του, καταγγέλλοντας έτσι το θάνατο του Χριστού και υιοθετώντας την κενωτική-θυσιαστική αγάπη του. Ακολούθως, αναφέρθηκαν περιπτώσεις επίδειξης αντιευχαριστιακού ήθους σε άμεσες ή έμμεσες ευχαριστιακές συνάφειες της Κ. Διαθήκης (Ιούδας, Πέτρος, Κυριακά Δείπνα στην Κόρινθο κ.λ.π.).».
Εν συνεχεία και, με βάση την περί ευχαριστίας εικόνα της Κ. Διαθήκης, αναφέρθηκε «στο πως αυτή την εμφανίζει. Εδώ τονίσθηκε ότι η ευχαριστία εμφανίζεται ως το μυστήριο που συνάγει εις εν τα διασκορπισμένα παιδιά του Θεού, το ευφρόσυνο μυστήριο του Γάμου του Θεού με το νέο λαό του, το μυστήριο όπου επιγινώσκεται ο Χριστός, το μυστήριο που προσεγγίζεται δια του αγίου Πνεύματος, το μυστήριο μέσα στο οποίο αίρεται η τυραννία του θανάτου. Παράλληλα απαριθμήθηκαν οι επιδόσεις των πιστών εντός του χώρου της ευχαριστίας : Αναφέρθηκαν οι οικονομικές συνεισφορές υπέρ των ασθενών («λογείαι»), η υπέρβαση των διακρίσεων, η καλή επίδραση στον περίγυρο, ο χώρος συνάντησης του ανθρώπου με την κτίση κ.λ.π.».
Συμπερασματικά παρουσιάστηκαν τα βασικά γνωρίσματα του ήθους των ιερέων της Αποκάλυψης, όπως αυτός σφυριλατείται μέσα στην ευχαριστία.
Ο τρίτος εισηγητής Ελλογιμώτατος κ. Γεώργιος Φίλιας, Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών παρουσίασε το θέμα : «Η λειτουργική αγωγή του Γάμου και των λοιπών Ιερών Ακολουθιών». Αναφέρθηκε τόσο στο γεγονός της ορθής προετοιμασίας των μελλονύμφων για τη συμμετοχή στο μυστήριο του γάμου, μέσα από την κατάλληλη λειτουργική αγωγή, όσο και στην ανάλογη για την ενσυνείδητη συμμετοχή των πιστών στο μυστήριο του Ευχελαίου και των λοιπών αγιαστικών ακολουθιών. Μεταξύ των άλλων τόνισε ιδιαίτερα τα εξής. 1) Υπάρχουν προβλήματα που έχουν άμεση σχέση μ΄ αυτούς που προσέρχονται στο μυστήριο του γάμου σήμερα, όπως είναι η τάση εκκοσμίκευσης των Ιερών Μυστηρίων, η παρεμβολή αρνητικών λαικών εθίμων, τα σύγχρονα "φιλελεύθερα" νομικά πλαίσια συμβιώσεως, οι μεικτοί γάμοι και η εκάστοτε αναφαινόμενη οικονομική κρίση. 2) Επιτακτική καθίσταται η ανάγκη για ανάδειξη του Ιερού Ναού στις συνειδήσεις των πιστών ως του κατεξοχήν τόπου της λειτουργικής αγωγής στο μυστήριο του γάμου. Στόχος είναι η ανάδειξη της θυσιαστικής αγάπης, της ηθικής και πνευματικής τελείωσης, της κατάνοησης ότι τα δύο πρόσωπα των μελλονύμφων ενώνονται "εις σάρκα μίαν". 3) Υπάρχουν τρόποι και μέσα με τα οποία είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί η λειτουργική αγωγή των Ιερών Μυστηρίων του Γάμου και του Ευχελαίου, όπως και των λοιπών αγιαστικών ακολουθιών. Τέτοιοι τρόποι και μέσα είναι α. η ερμηνεία των συμβόλων, β. η νοηματική ανάλυση ευχών και ψαλλομένων, γ. η προβολή της εσχατολογίας του γάμου και δ. η ποιμαντική αξιοποίηση της πατερικής και εκκλησιαστικής γραμματείας.
Συμπερασματικά, κατέληξε στη διατύπωση μερικών γενικών προτάσεων για την ανάπτυξη της σύγχρονης ορθόδοξης ποιμαντικής διακονίας των μελλονύμφων.
Μετά το σύντομο διάλειμμα επαναλήφθηκαν οι εργασίες με την Τρίτη Συνεδρία υπό την προεδρία του Ελλογιμωτάτου κ. Γεωργίου Φίλια, Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ο πρώτος εισηγητής Ελλογιμώτατος κ. Συμεών Πασχαλίδης, Αναπληρωτής Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ανέπτυξε το θέμα: «Ο παιδαγωγικός χαρακτήρας των εορτών και των μνημών των αγίων».
Ανεφέρθη διεξοδικώς στο σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει στη λειτουργική αγωγή των πιστών το εκκλησιαστικό εορτολόγιο, με την σύσταση των δεσποτικών, θεομητορικών και αγιολογικών εορτών, οι οποίες οικοδομούν στο εκκλησιαστικό σώμα την αγιοτριαδική πίστη της Εκκλησίας και τη βιωματική σύνδεση των πιστών με τους αγίους. Επίσης, υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας των εορτών υπήρξε εξαρχής αλειπτικός - παιδαγωγικός, αφού η "ανάμνησις" των εορταζομένων γεγονότων και προσώπων προήλειφε τους πιστούς στη μίμηση των αγίων και συνέβαλε με δυναμικό τρόπο στην αναβίωση του εορταζόμενου γεγονότος. Οι άγιοι, άλλωστε, απετέλεσαν από τους πρώτους χρόνους της ιστορίας της Εκκλησίας, πρότυπα για τα μέλη της Εκκλησίας. Με τον ίδιο παιδαγωγικό τρόπο λειτουργούν και τα αγιολογικά κείμενα, τα οποία διακρίνονται πρωτίστως για το λειτουργικό χαρακτήρα τους και για την ιδιαίτερη συμβολή τους στη λειτουργική διαπαιδαγώγηση των πιστών. Μεταξύ αυτών ιδιαίτερη θέση κατέχει στη λατρεία της Εκκλησίας το Συναξάριο, αναγινωσκόμενο παλαιότερα στην Ακολουθία του Όρθρου, κείμενο λειτουργικής αυτογνωσίας για τους πιστούς, το οποίο οφείλουμε και σήμερα να επαναξιοποιήσουμε στο πλαίσιο της λατρείας. Εξίσου αξιοποιήσιμη είναι η πλούσια εορτολογική και αγιολογική παράδοση της Εκκλησίας, την οποία δύνανται οι ποιμένες να χρησιμοποιήσουν κατά την επ' εκκλησίας διδαχή των πιστών.
Ακολούθησε η Εισήγηση του Αιδεσιμολογιωτάτου Πρωτοπρεσβυτέρου κ. Κωνσταντίνου Καραϊσαρίδη, Επίκουρου Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με θέμα: «Η διά μέσου της θείας λατρείας παιδεία θανάτου των πιστών». Ο ομιλητής υπογράμμισε, μετά τα απαραίτητα εισαγωγικά, στα οποία τονίσθηκε η σημασία του θέματος, ότι "ενδείκνυται η παιδεία του θανάτου δια της λειτουργικής αγωγής, όπως αυτή κυρίως αποτυπώνεται στα γεγονότα και τη διδασκαλία της Αγίας Γραφής. Αξίζει να δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στο πρόσωπο του Χριστού, που είναι και το κύριο σημείο αναφοράς στην υπέρβαση του θανάτου και στην εξ αυτού τού γεγονότος απορρέουσα παιδεία θανάτου της Εκκλησίας.
Στη συνέχεια ο ομιλητής αναφέρθηκε στα δύο βασικά μυστήρια της Εκκλησίας, που είναι το βάπτισμα και η θεία ευχαριστία, ως δρόμους εμπειρικής-βιωματικής παιδείας θανάτου. Ακολούθως η εισήγηση επεκτάθηκε και στα υπόλοιπα ιερά μυστήρια, στις ακολουθίες του νυχθημέρου και άλλες περιστατικές ευχές και ακολουθίες.
Ακολούθησε εποικοδομητική συζήτηση και η καθιερωμένη μεσημβρινή διακοπή όπου προσφέρθηκε το Γεύμα.
Κατά την απογευματινή Τέταρτη Συνεδρία προήδρευσε ο καθηγητής κ. Παναγιώτης Σκαλτσής, Αναπληρωτής Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και παρουσιάσθηκαν από τους εκλεκτούς ομιλητές τα εξής θέματα:
Η πρώτη εισήγηση είχε ως θέμα την «Από τη λειτουργική στην περιβαλλοντική αγωγή. Σπουδή στις περιστατικές ευχές του Ευχολογίου» με εισηγητή τον Αιδεσιμολογιώτατο Πρωτοπρεσβύτερο κ. Δημήτριο Τζέρπο, Αναπληρωτή Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο ομιλητής ανέφερε ότι οι περιστατικές ευχές που σχετίζονται με την υλική κτίση και το φυσικό περιβάλλον, προσλαμβάνουν σήμερα μια ιδιαίτερη σημασία εξαιτίας της οξύτητας που προσέλαβε τα τελευταία χρόνια, το οικολογικό πρόβλημα. Γι' αυτό και η διαμέσου των ευχών αυτού ασκουμένη λειτουργική αγωγή αποτελεί μιας πρώτης τάξεως οικολογική αγωγή, δικαιώνοντας έτσι το χαρακτηρισμό της Ορθόδοξης Εκκλησίας ως της οικολογικής έκδοσης του Χριστιανισμού. Με την έννοια αυτή ο κατ' εξοχήν οικολογικός άνθρωπος, είναι ο δοξολογικός άνθρωπος που αισθάνεται τον κόσμο ως δώρο του Θεού σ' αυτόν, τον οποίο και προσφέρει ως θυσία πνευματική στο Θεό.
Η δεύτερη εισήγηση αναφέρετο στο θέμα «Η λειτουργική αγωγή των παιδιών δια μέσου του μαθήματος των Θρησκευτικών». Ο Εισηγητής Ελλογιμώτατος κ. Κωνσταντίνος Δεληκωσταντής, Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών ανέφερε:
Το μάθημα των θρησκευτικών καλείται σήμερα να επιτελέσει το δύσκολο αλλά καθοριστικής σημασίας μορφωτικό και ανθρωποποιητικό του έργο, μέσα σε ένα πολυδαίδαλο εκπαιδευτικό τοπίο, σε μια εποχή ευρύτερης συνειδητοποίησης των ανθρωπολογικών, κοινωνικών, πολιτισμικών και πνευματικών λειτουργιών της θρησκείας και ενόψει των μεγάλων προκλήσεων των καιρών. Στη χώρα μας το μάθημα έχει αλλάξει όψη τις τελευταίες δεκαετίες. Δεν είναι πια μονοφωνικό ή στενά ομολογιακό και αποβλέπει στο θρησκευτικό εγγραμματισμό των μαθητών και των μαθητριών στη βάση των κεντρικών αληθειών της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης. Όχι μόνον δεν μπορεί κατά ταύτα, να θεωρηθεί "ξένο σώμα" στο σύγχρονο σχολείο, αλλά συμβάλλει στους γενικότερους ανθρωπιστικούς στόχους της εκπαίδευσης και ενισχύει τον παιδαγωγικό προσανατολισμό του σχολείου.
Επακολούθησε γόνιμη συζήτηση και ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις των συνέδρων, και μετά το Δείπνο τελέσθηκε η Ακολουθία του Αποδείπνου και της Θείας Μεταλήψεως.
