Πριν επιληφθούμε της αναλύσεως της υπό τον ως άνω τίτλο Μελέτης του λογίου μελπήτορος (= ιεροψάλτου) Πέτρου Φιλανθίδου, θεωρούμε σκόπιμο να αναφερθούμε «δι' ολίγων» εις τον συγγραφέα αυτής, ο οποίος υπήρξε μία σημαντική και ενδιαφέρουσα μορφή της μουσικής.
Ο Πέτρος Φιλανθίδης έζησε κατά το β´ ήμισυ του ΙΘ´ αιώνος και αρχάς του Κ´. Διετέλεσε μαθητής ονομαστών ιεροψαλτών, όπως του Ιωάννου Πρωτοψάλτου και Ιωάννου Καββάδα, διακριθείς δια την κατάρτισή του ως ιεροψάλτου και εντέχνου μελοποιού. Μεταξύ των έργων, τα οποία έγραψε ο λόγιος αυτός ιεροψάλτης, διακεκριμένη θέση κατέχει η ως άνω σπουδαία Μελέτη του περί της «καθ' ημάς Εκκλησιαστικής Μουσικής...». Η Μελέτη αυτή ανεγνώσθη ενώπιον πολυπληθούς ακροατηρίου του Μουσικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως υπό την επωνυμία «ΟΡΦΕΥΣ» και εδημοσιεύθη εις το Περιοδικό «Παράρτημα Εκκλησιαστικής Αληθείας» του ιδίου Συλλόγου.
Μετά την σύντομη αυτή ενημέρωση περί του εν λόγω ιεροψάλτου και της δημιουργίας του, προβαίνουμε «εφεξής» εις την ανάλυση της προαναφερθείσης Μελέτης του, παραθέτοντας τα ουσιώδη γνωρίσματά της. Η Μουσική, λέγει ο Πέτρος Φιλανθίδης αρχόμενος του έργου του, επειδή είναι προϊόν της φύσεως, υπήρχε προ της δημιουργίας του ανθρώπου.
Τι άλλο δε είναι δυνατό να υποτυπώνει «σύμπασα η φύσις ή μουσικήν;». Και εδώ ο συγγραφεύς εξηγεί τι εννοεί με τη φράση του αυτή. Ο «φλοίσβος» (= υπόκωφος ήχος), λέγει, που παράγεται από τα ρυάκια υποτυπώνει μουσική. Ο «πάταγος» (= ισχυρός κρότος) που δημιουργείται από τα «παφλάζοντα» (= ορμητικώς αναταρασσόμενα κύματα) είναι μουσική. Επίσης μουσική είναι «ο ήχος των ανέμων», ο «ψίθυρος» (= θόρυβος χαμηλός) των δένδρων. Μουσική ακόμη είναι «αι έρρυθμοι» (= οι έχοντες ρυθμό) κινήσεις των ουρανίων σωμάτων, «Ηλίου, Σελήνης κ.λπ.» Μουσική τέλος είναι «η διαδοχή χρόνων, μηνών, εβδομάδων, ημερονυκτίων, ωρών, λεπτών και στιγμών»· όλα αυτά, λέγει, με ένα ρυθμό «απαραβίαστον» υμνούν εμμελώς την παντοδυναμία του Δημιουργού.
Ο άνθρωπος, συνεχίζει ο Πέτρος Φιλανθίδης, ως το τελειότερο πλάσμα της δημιουργίας, οδηγούμενος από την μουσική, «την θείαν και ωραίαν αυτήν τέχνην», την εκαλλιέργησε και την ανέδειξε συμφώνως πάντοτε προς την κοινωνική του κατάσταση, την διανοητική του μόρφωση, τα ήθη και έθιμά του, καθώς και την γλώσσα του. Έτσι η μουσική εθεωρήθη ότι ήταν «τέχνη άμα (= συγχρόνως) και επιστήμη» (Πυθαγόρας).
Με την πάροδο όμως του χρόνου εφ' όσον το ανθρώπινο γένος διαιρέθηκε σε φυλές και γλώσσες, φυσικό ήταν να διαιρεθεί και η μουσική σε διάφορα «φυλετικά και εθνικά συστήματα», όπως είναι η Ελληνική, Ασιατική, Ευρωπαϊκή μουσική κ.ά. Είναι αληθές ότι η Εκκλησιαστική μας μουσική, «η ημετέρα δηλαδή εθνική μουσική», συγκρινόμενη προς ξένα συστήματα αποδεικνύεται πλουσιωτάτη. Είναι επίσης αληθές ότι η Αραβική λεγομένη μουσική είναι συγγενής προς την εθνική μας μουσική. Τούτο συμπεραίνεται από το γεγονός ότι έχει «τα αυτά γένη, τους ομοίους ήχους, τας ιδίας κλίμακας, τα συστήματα, τας φθοράς, τάς παραχορδάς», απαράλλακτα προς τα της ιδικής μας μουσικής. Παρ' όλα αυτά η Εκκλησιαστική μας μουσική διαφέρει από την Αραβική «κατά το σεμνόν, κατανυκτικόν και ήρεμον». Με το να εκφέρει δε το αγγελικό Πατριαρχικό λεγόμενο ύφος δια ζώσης και μόνης φωνής, καθίσταται «όντως θεοπρεπεστάτη και σεβασμία».
Το γεγονός εξ άλλου ότι «η εξωτερική ή θύραθεν καλουμένη μουσική», (η Ασιάτις δηλαδή μουσική), έχει μεγάλη ομοιότητα και προς τις εθνικές μας μελωδίες, καταδεικνύει τρανώς ότι τα Ασιατικά έθνη εκτός των άλλων και την μουσική παρέλαβαν από τους Έλληνας. Τούτο άλλωστε ομολογούν δόκιμοι αλλόδοξοι συγγραφείς, οι οποίοι λέγουν τα εξής: «Μεταξύ των εθίμων, άπερ (= τα οποία ακριβώς) παρελάβομεν από των Ελλήνων, συγκαταλέγονται και τινες των ωραίων τεχνών, ως φαίνεται εκ των σχεδίων τεμενών και δη και της Μουσικής».
Εις τον ισχυρισμό δε, τον οποίο διατυπώνουν οι Ασιάται συγγραφείς ότι αυτοί «ανέπτυξαν και προήγαγον» την μουσική, ο Πέτρος Φιλανθίδης απαντά τονίζοντας ότι είναι δυνατόν οι Ασιάται να αλλοίωσαν ή και να προήγαγον την μουσική, συμφώνως προς τα ήθη, τα έθιμα και την γλώσσα των, ως προς τους ρυθμούς όμως ουδόλως ή ελάχιστα παρεξέκλιναν από τους κανόνας που ορίζει ο ελληνικός τρόπος της μουσικής.
