Τα ισλαμικά στοιχεία στη Βυζαντινή Μνημειακή Ζωγραφική εμφανίζονται στα τέλη του 10ου αιώνα και η χρήση τους συνεχίζεται μέχρι τον 15ο αιώνα , σε μνημεία που εντοπίζονται σε όλο τον Ελληνικό χώρο και στην Κύπρο.
Σε συσχετισμό με τα αντίστοιχα τους στην αρχιτεκτονική, τα ισλαμικά στοιχεία στην Βυζαντινή Μνημειακή Ζωγραφική χρησιμοποιούνται με διακοσμητικό σκοπό. Αποτελούν δηλαδή, ένα εύχρηστο διακοσμητικό μοτίβο. Η μορφή που έχουν είναι αυτή των στυλιζαρισμένων «ψευδοκουφικών» γραμμάτων, είτε σε συνεχή σειρά, είτε σε σύμπλεγμα με μορφή επιγραφής μικρού μεγέθους. Και τα δύο αυτά διακοσμητικά θέματα έχουν μεγάλη ομοιότητα με αραβικές επιγραφές, χωρίς φυσικά να είναι.
Τα μοτίβα αυτά απαντώνται στην διακόσμηση ασπίδων και ξιφών στρατιωτικών Αγίων (π.χ. Άγιος Μερκούριος στο ναό των Αγίων Αναργύρων Καστοριάς), για το στολισμό στα φωτοστέφανα των αγίων, στα κράνη που φορούν (κράνος του Ιησού του Ναυή σε τοιχογραφία στο ναό της Παναγίας στον όσιο Λουκά Βοιωτίας), στη διακόσμηση κτιρίων που απεικονίζονται σε τοιχογραφίες( Κοίμηση Θεοτόκου στη Μαυριώτισσα Καστοριάς ). Επιπλέον χρησιμοποιούνται για τη διακόσμηση των ναών στο εσωτερικό, σε υψηλά σημεία, στολίζοντας κιονόκρανα, γείσα, επίκρανα, αλλά και στο εσωτερικό της αψίδας (Αγ. Γεώργιος και Χριστός στα Μέγαρα Αττικής), με σειρές ή μεμονωμένες επιγραφές «ψευδοκουφικών» σε διάχωρα. Απαντώνται και ως διακοσμητικό στοιχείο σε σκεύη που απεικονίζονται σε παραστάσεις, όπως η σειρά ψευδοκουφικών, που διακοσμεί το δισκάριο σε παράσταση της Κοινωνίας των Αποστόλων (Αγ. Απόστολοι Περαχώρας Κύπρου).
Η Βυζαντινή Τέχνη έχει αυτά τα μοτίβα ως βασικά στοιχεία της, γιατί μπορούν να δώσουν κάτι διαφορετικό στα μνημεία. Η χρήση τους απηχεί την ποικιλομορφία που ο τεχνίτης επινοεί και χρησιμοποιεί κατά την διακόσμηση μνημείων. Αυτό βεβαίως, δεν προϋποθέτει την γνώση της Αραβικής γλώσσας από τους τεχνίτες, αλλά την ικανότητα μίμησης αυτού του τρόπου γραφής, για να μπορούν να το χρησιμοποιήσουν ως επιπλέον στοιχείο στις διακοσμήσεις των ναών. Παράδειγμα εντοπίζεται σε ναό της Καστοριάς, το Καθολικό της μονής Μαυριώτισσας, όπου ζώνη ψευδοκουφικών κοσμεί αρχιτεκτόνημα, επί του οποίου απεικονίζονται θρηνωδοί, στην παράσταση της Κοίμησης της Θεοτόκου.
Η χρήση αυτών των στοιχείων, από τεχνίτες που κατά πάσα πιθανότητα δεν γνώριζαν απόλυτα τα Αραβικά και εν γένει την προέλευση των θεμάτων αυτών, αλλά απλά τα χρησιμοποιούσαν, μας δίνουν μια πολύ σημαντική πληροφορία. Το ότι η Τέχνη είχε επαφές με στοιχεία άλλων πολιτισμών, γεγονός που αποδεικνύει την πολυσυλλεκτικότητα της Βυζαντινής Τέχνης και τις γόνιμες επιρροές που αυτή δέχθηκε και αφομοίωσε δημιουργικά.
* Στα πλαίσια αυτής της εργασίας θα ήθελα να ευχαριστήσω το φίλο Αργύρη για την βοήθεια του.
