ΟΙ ΚΑΤΑΚΟΜΒΕΣ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ
Ἡ Μῆλος εἶναι τό πέμπτο σέ μέγεθος ἀπό τά νησιά τῶν Κυκλάδων καί ἔχει ἔκταση 151 τετραγωνικά χιλιόμετρα.
Πολλά ὀνόματα ἀναφέρουν διάφοροι συγγραφεῖς γιά τή Μῆλο, ὅπως Γοργίς, Μελάς, Μιμμαλίς Ζεφυρία· τό ἐπικρατῆσαν ὅμως εἶναι Μῆλος, ἀπό τόν πρῶτο της οἰκιστή, τόν "Μῆλο", γόνο βασιλικῆς γενιᾶς. Οἱ πρῶτοι της κάτοικοι φαίνεται ὅτι ἦσαν Δωριεῖς.
Τό ἔδαφός της εἶναι ἡφαιστειογενές καί πλούσιο σέ ὀρυκτά. Ὁ ὀψιδιανός λίθος ἤ "ὀρυκτή ὕαλος", ἔγινε ἀφορμή νά ἀνθίσῃ στή νεολιθική ἐποχή τό ἐμπόριο καί ἡ μεταλλευτική δραστηριότητα, πού συνεχίστηκε ἀπό τούς ἀρχαϊκούς χρόνους καί κατά τούς ρωμαϊκούς καί βυζαντινούς ὥς σήμερα, μέ τήν ἐξαγωγή τῆς κίσσηρις (ἐλαφρόπετρας), τοῦ μήλινου ὀρυκτοῦ, λευκοῦ χρώματος, περιζήτητου ἀπό τούς ζωγράφους τοῦ θείου, κ.ἄ.
Στή Μῆλο ὑπάρχουν δύο σβησμένα ἡφαίστεια, τό ἡφαίστειο τῆς Φυριπλάκας, στό κεντρικό καί νότιο μέρος τοῦ νησιοῦ καί τό ἡφαίστειο τοῦ Τράχηλα στό βορειοδυτικό μέρος τοῦ νησιοῦ.
Οἱ κάτοικοι τοῦ νησιοῦ ὑπῆρξαν δραστήριοι καί εὐφυεῖς, ἔμειναν δέ φημισμένοι γιά τό ἐπάγγελμα τῶν "πιλότων" (πλοηγῶν πλοίων), καθότι ἱκανότατοι ναυτικοί ἐγγράμματοι καί γλωσσομαθεῖς, γνῶστες τῶν περιοχῶν τῆς Μεσογείου.
Σέ ὅλους τούς ἀγῶνες τοῦ Ἔθνους οἱ Μήλιοι ἔδωσαν γενναιόδωρα τό παρόν σέ ἔμψυχο καί ἄψυχο ὑλικό.
Τήν Μῆλο ἔχουν κάνει σήμερα πλέον φημισμένη, οἱ ἱερές Κατακόμβες καί τό ἄγαλμα τῆς Ἀφροδίτης, πού ἀνεκαλύφθη στίς 8 Ἀπριλίου 1820.
Οἱ ἱερές Κατακόμβες, τό παλαιοχριστιανικό αὐτό μνημείο, ἀνεκαλύφθησαν στό χωριό Τρυπητή, ἀπό τόν Γερμανό ἀρχαιολόγο L. Ross καί ὁ C. Bayet. Ὁ Καθηγητής τῆς Χριστιανικῆς Ἀρχαιολογίας, Γεώργιος Σωτηρίου, ἔκανε περί αὐτῶν ἐπίσημη ἀνακοίωνση στήν Ἀκαδημία Ἀθηνῶν, στή συνεδρία τῆς 15ης Δεκεμβρίου 1927, ὅπου μεταξύ ἄλλων ἀνέφερε καί τά ἑξῆς:
" Ἐν τῇ σημερινῇ της μορφῇ ἡ Κατακόμβη τῆς Μήλου εἶναι σύμπλεγμα ἐκ τριῶν κατακομβῶν, ἤτοι μεγάλων ὑπογείων χαμηλῶν διαδρόμων μετά συνεχομένων πρός ἕκαστον διάδρομον ἑτέρων μικροτέρων καί ἐξ ἑνός νεκρικοῦ θαλάμου ἔχοντος τό σχῆμα τῶν cubicula τῶν Κατακομβῶν τῆς Ρώμης. Καί αἱ τρεῖς Κατακόμβαι συγκοινωνοῦν ἤδη διά διόδων μεταξύ των. Εἰς τάς ἑκατέρωθεν τῶν χαμηλῶν τούτων διαδρόμων πλευράς εὑρίσκονται λαξευμένοι τοξωτοί τάφοι ἤ ἀρκοσόλια· ἰδιάζον δέ τῶν Κατακομβῶν τούτων εἶναι ὅτι ὑπάρχει -ὡς καί ἐν Κατακόμβαις τῆς Ἀπουλίας τῆς Κάτω Ἰταλίας - καί ἐπί τοῦ δαπέδου μέγα πλῆθος τάφων, ὁμοίως λαξευμένων καί καλυπτομένων δι' ἀκατεργάστων καί ἀνισομεγεθῶν κατά τό πλεῖστον πλακῶν (αἱ πλάκες αὗται εἶναι τραχῖται φαιοί ἤ πώρινοι λίθοι, σπανιώτερον δέ μαρμάριναι πλάκες εἰλημμέναι ἐξ ἀρχαίωνμνημείων). Οὕτως ἡ Κατακόμβη αὕτη τῆς Μήλου μέ τούς ἐκτεταμένους καί συγκοινωνούντας μεταξύ των -πληρεις δέ τάφων - διαδρόμους της παρέχει εἰς τόν ἐπισκεπτόμενον σήμερον αὐτήν τήν ὄψιν ἑνός ἐκτεταμένου ὑπογείου νεκροταφείου...
Ὡς πρός τήν ἀρίθμησιν τῶν τάφων ὁ μέν Ross ἀριθμεῖ 1.500 -2.000, ἔχων δέ ὑπ' ὄψιν ἀναγνωσθεῖσαν ἐπιγραφήν δέχεται ὅτι 7-8 χιλ. νεκροί ἐτάφησαν ἐν τῇ Κατακόμβῃ ταύτῃ τῆς Μήλου· τοὐναντίον ὁ Bayet ἀριθμεῖ 300 τάφους καί λέγει ὅτι ἐτάφησαν τό πολύ 1.500 νεκροί, ἄν καί τόν ἀριθμόν τοῦτον εὑρίσκει ὑπερβολικόν.
Ὡς πρός τήν χρονολογίαν τέλος τῆς Κατακόμβης, ὁ Bayet ἐξέφερε τήν γνώμην, ὅτι ἐκ τῶν διασωθέντων ἐπί τῶν τάφων μονογραμμάτων, θά ἠδύνατο ἡ Κατακόμβη τῆς Μήλου νά χρονολογηθῇ εἰςτό β´ ἥμισυ τοῦ 4ου μ.Χ. αἰῶνος, ἐν ἀντιθέσει πρός τόν Ross, ὅστις ἐχρονολόγησεν αὐτήν ἀπό τοῦ τέλους τοῦ 2ου αἰῶνος, ἐζήτησε δέ νά προσαγάγῃ ἀποδείξεις διά ν' ἀναγάγῃ αὐτήν εἰς προγενεστέρους ἀκόμη χρόνους".
Περί τοῦ χρόνου τῆς ἀνακαλύψεως τῶν Κατακομβῶν, ἡ ἐφημερίδα "ΜΗΛΟΣ" (φ. 249/30.6.1999), ἐδημοσίευσε ἀνέκδοτα ἔγγραφα τοῦ κ. Σίμου Μιλτ. Συμεωνίδη, ὅπου ἀναφέρονται ἐνδιαφέροντα ἱστορικά στοιχεῖα περί τῆς ἀνακαλύψεως τῶν πρώτων ἐντός τῶν στοῶν εὑρημάτων καί τῆς ἀπηχήσεως πού εἶχε τό γεγονός στούς κατοίκους τοῦ νησιοῦ.
Σπουδαῖο στοιχεῖο τῶν Κατακομβῶν εἶναι οἱ διασωθεῖσες, 9 τόν ἀριθμό, ἀναγνωσθεῖσες καί καταγραφεῖσες ἐπιγραφές. Σ' αὐτές σώζονται ἀρχαῖα χριστιανικά ὀνόματα, ὅπως Ἀσκλήπις, Ἐλπίζων, Ἀσκληπιόδοτος, Κλαυδιανή, Μήλων κ.ἄ., καί παρέχονται πληροφορίες διά τή σειρά τῶν ἀξιωμάτων τοῦ πρωτοχριστιανικοῦ κλήρου.
Ἄλλο σημαντικό στοιχεῖο εἶναι τά εὑρεθέντα στοιχεῖα, πού συνθέτουν τόν διάκοσμο τῶν τάφων, ὁ φυτικός διάκοσμος, οἱ γραμμικές διακοσμήσεις, ἡ παράσταση τοῦ συμβόλου "ΙΧΘΥΣ", τό μονόγραμμα τοῦ Χριστοῦ, οἱ δέλτοι, οἱ γεγραμμένοι στά τύμπανα τῶν ἀρκοσυλίων, μέ συνήθη χρώματα τό κυανοῦν καί τό ἐρυθρόν. Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, μέ Ἀπόφαση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, συνέστησε τό 1978, τή Μεγάλη Διοικοῦσα Ἐρανική Ἐπιτροπή Κατακομβῶν Μήλου, τήν ὁποίαν ἔθεσεν ὑπ' Αὑτήν.
Ἡ Ἐπιτροπή αὐτή, στήν ὁποία συμμετεῖχαν ὡς μέλη, Ἀρχιερεῖς καί ἔγκριτοι Καθηγητές τοῦ Ἐθνικοῦ Μετσοβίου Πολυτεχνείου καί τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, ὅπως καί πιστά μέλη τῆς Ἐκκλησίας, μέ διάθεση νά συνδράμουν τό πολυσχιδές ἔργο της, ἀνέλαβε σημαντικές πρωτοβουλίες, δραστηριοποίησε τίς ἁρμόδιες ὑπηρεσίες τοῦ Ὑπουργείου Πολιτισμοῦ, πραγματοποίησε Πανελλήνιον Ἔρανον, καί σήμερα, ἡ συγκομιδή τῶν κόπων της, σέ συνεργασία μέ τίς ἁρμόδιες ὑπηρεσίες τοῦ ΥΠΠΟ, εἶναι, οἱ ἐμπεριστατωμένες μελέτες πού ἔγιναν καί τέλος, ὁ καταρτισμός τοῦ ἔργου "Α´ φάση ἐργασιῶν προστασίας, στερέωσης καί παρακολούθησης Κατακομβῶν Μήλου", τό ὁποῖον ἀνετέθη διά διαγωνισμοῦ, τό 1997, στόν Πολιτικό Μηχανικό Ε.Δ.Ε. κ. Ἰωάννη Χαρμπίλα, καί σχεδόν ὁλοκληρώθηκε τόν παρελθόντα Ἀπρίλιο.
Τό ἔργο, πού ἔγινε μέ τήν ἐποπτεία Εἰδικῆς Ἐπιστημονικῆς Ἐπιτροπῆς, μετά ἀπό πρόταση τοῦ ΚΑΣ καί χρηματοδοτήθηκε, ἐν μέρει ἀπό τήν Ἐρανική Ἐπιτροπή, κατά δέ τό μεγαλύτερο μέρος, ἀπό τό Ὑπουργεῖο Πολιτισμοῦ, περιελάμβανε:
- Διευθέτηση τοῦ περιβάλλοντος χώρου τῶν Κατακομβῶν σέ ἱκανή ἔκταση, ἔτσι ὥστε νά ἐξασφαλισθεῖ ἡ συστηματική ἀποστράγγιση τῶν ὀμβρίων τῆς περιοχῆς τοῦ ἐδάφους πού ὑπέρκειται τῶν στοῶν.
- Μελέτη σύνθεσης κονιαμάτων, ἀνεμάτων, ἀλειμμάτων καί δοκιμαστικές ἐφαρμογές αὐτῶν στήν δοκιμαστική στοά.
- Σφράγιση καί πλήρωση (μέ διαδικασία "ἐνέσεων" ὑπό μικρή πίεση) διακλάσεων καί ρωγμῶν τοῦ πετρώματος τῶν στοῶν.
- Ἐγκατάσταση μόνιμων ὀργάνων παρακολούθησης τῆς συμπεριφορᾶς τοῦ ἐδαφικοῦ σχηματισμοῦ στίς στοές τῶν Κατακομβῶν. Προμήθεια, ἐγκατάσταση καί λειτουργία κατάλληλων ὀργάνων παρακολούθησης καί καταγράφησης γιά μία τριετία, ὡς ἑξῆς: Μέτρησης τῆς θερμοκρασίας καί ὑγρασίας στό ἐξωτερικό καί στό ἐσωτερικό τῶν στοῶν μέ αὐτογραφικά θερμόμετρα/ὑγρόμετρα. Παρακολούθηση τῆς ἐνδεχόμενης ἐξέλιξης τῶν ρηγματώσεων σέ χαρακτηριστικές θέσεις τῶν στοῶν μέ ἀκροδέκτες. Παρακολούθηση τῶν ἐνδεχόμενων καταπτώσεων, στό ἐξωτερικό (πρανές) καί στό ἐσωτερικό τῶν στοῶν. Παρακολούθηση τῆς ἐνδεχόμενης συγκλίσεως παρειῶν τῶν στοῶν, σέ ἐπιλεγμένες καί μᾶλλον ἐπικίνδυνες διατομές. Παρακολούθηση ὅλων τῶν ἐνδεχομένων φθορῶν καί βλαβῶν τῶν ἀρκοσολίων.
- Ὅσον ἀφορᾶ τήν μικρο-χλωρίδα / μικρο-πανίδα, συστηματική διερεύνηση τῆς ἐπιδράσεως τῶν ἐπεμβάσεων στό οἰκοσύστημα.
- Ἐξασφάλιση καί κατάλληλη διευθέτηση τῆς δοκιμαστικῆς στοᾶς, ὥστε νά καταστεῖ ἀσφαλής καί λειτουργική γιά τή δοκιμασία μέσα σέ αὐτή ὅλων τῶν μεθόδων ἐπέμβασης στόν ἐδαφικό σχηματισμό.
- Κατασκευή δοκιμαστικῶν ὑποστιλώσεων / ἀναστηρίξεων ἐντός τῆς δοκιμαστικῆς στοᾶς.
- Μελέτη τῆς κατάστασης τοῦ ὑφιστάμενου πλαισίου ὡπλισμένου σκυροδέματος καί αἰτιολογημένη πρόταση γιά λήψη μέτρων.
Σήμερα, ἐκπονοῦνται ἤδη οἱ μελέτες διά τήν συνέχιση τῆς Β´ φάσεως τοῦ ἔργου. Ὁ σημερινός ἐπισκέπτης τῶν Κατακομβῶν ἔχει τή δυνατότητα νά ἰδῇ τόν κεντρικό διάδρομο, τήν Κατακόμβη Β´, τήν ἐπιλεγομένη τῶν "Πρεσβυτέρων", στό μέσον τῆς ὁποίας ὑπάρχει κτιστό ὕψωμα, σέ σχῆμα σαρκοφάγου, ἐπάνω στό ὁποῖο ἔπρεπε νά ὑπῆρχε κιβώριο, ὅπως ἀποδεικνύουν οἱ εὑρεθεῖσες βάσεις στά τέσσερα ἄκρα τοῦ κτίσματος. Πιθανόν νά ἦταν Μαυσωλεῖο, ἤ τάφος ἐπιφανοῦς ἤ ἐκ τῶν πρώτων Ἐπισκόπων τῆς Μήλου.
Ἡ Μεγάλη Διοικοῦσα Ἐρανική Ἐπιτροπή, ἀπό τῆς ἱδρύσεώς της ἀνασυγκροτήθηκε πολλάκις. Ἀξιοσημείωτη ὑπῆρξε, στή γενικότερη δραστηριότητά της, ἡ ἄοκνη προσπάθεια τοῦ Μηλίου τήν καταγωγή, ἀειμνήστου Ἀρχιμανδρίτη καί Ἱεροκήρυκος Ἀθανασίου Σφουγγατάκη.
Τόν παρελθόντα Μάρτιο, τήν Ἐπιτροπή ἔθεσε ὑπό τήν Προεδρίαν του, ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος κ.κ. Χριστόδουλος, ἐν τῇ μερίμνῃ του διά τήν συνέχισιν τῶν ἐργασιῶν τῆς συντηρήσεως, ἀλλά καί τήν προβολή τοῦ μοναδικοῦ παλαιοχριστιανικοῦ αὐτοῦ μνημείου. Ἔτσι ἡ Ἐπιτροπή, ὑπό τή νέα της σύνθεση, ὅπως ἀναφέρεται στήν ἀρχή τοῦ παρόντος, ἀνέλαβε ἤδη πρωτοβουλία γιά τήν ἀνάδειξη τοῦ πνευματικοῦ, πολιτιστικοῦ καί ἀρχιτεκτονικοῦ πλούτου τῶν Κατακομβῶν, πού ἀκόμα εἶναι ἀνεξερεύνητος.
Ἡ Ἐπιτροπή, μετά ἀπό ἀπόφαση τοῦ Μακαριωτάτου Προέδρου, διοργανώνει στή Μῆλο, Διημερίδα, μέ Ἐπιστημονικό Συνέδριο, στό ὁποῖο θά γίνουν ἐνδιαφέρουσες εἰσηγήσεις καί ἀνακοινώσεις, τήν 1η Σεπτεμβρίου ἐ.ἔ., στό ὑπερσύγχρονο Συνεδριακό Κέντρο τῆς Α.Ε.Ε. Ἀργυρομεταλλευμάτων - Βαρυτίνης Μήλου "Γεώργιος Ἡλιόπουλος", καί Λειτουργική Προσευχή, τήν 2α Σεπτεμβρίου, Κυριακή, στό χῶρο τῶν Κατακομβῶν.
Ἀρχιμ. Δωρόθεος Πολυκανδριώτης
