Η 10η Οκτωβρίου έχει καθιερωθεί διεθνώς, τα τελευταία χρόνια, ως Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας. Προφανώς, η αναγκαιότητα της επισήμανσης μιας τέτοιας ημέρας από μόνη της αναδεικνύει τη διατάραξη της ψυχικής ισορροπίας του σύγχρονου ανθρώπου, καθώς και την προβληματική που αναπτύσσεται στους επιστημονικούς και όχι μόνο κύκλους γύρω από την εξεύρεση λύσεων και μεθόδων που θα συμβάλουν στην αποκατάσταση της διασαλευθείσας τάξης στον έσω του ανθρώπου κόσμο. Πόθεν προήλθε, όμως, η ψυχή και πώς δημιουργήθηκε;
Είναι γνωστή η Πλατωνική θεωρία «περί προϋπάρξεως των ψυχών», σύμφωνα με την οποία η ψυχή ανήκει στον κόσμο των ιδεών, επομένως, προϋπάρχει του σώματος. Κάθε σώμα, δηλ. όταν γεννιέται παίρνει μία από τις υπάρχουσες πριν από τη γέννησή του ψυχές, ενώνεται μαζί της, ενώ η ψυχή φυλακίζεται και δεσμεύεται μέσα στα σωματικά δεσμά. Ενώ, λοιπόν, η ψυχή είναι στοιχείο του κόσμου των ιδεών, γίνεται αιχμάλωτο στοιχείο του υλικού κόσμου μέσα στο οποίο είναι καταδικασμένος να ζει ο άνθρωπος. Γι’ αυτό και επιζητεί την αποδέσμευσή της από τα δεσμά της ύλης, πράγμα που γίνεται με το θάνατο πηγαίνοντας σε άλλο σώμα. Επομένως, η μετενσάρκωση έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ελληνική φιλοσοφία.
«Οι Χριστιανοί απορρίπτουμε αυτή τη θεωρία που έρχεται σε ευθεία σύγκρουση με όσα διδάσκει η Αγία Γραφή. Ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης λέγει χαρακτηριστικά: «Μίαν και την αυτήν ψυχής τε και σώματος αρχήν της συστάσεως οίεσθαι», που σημαίνει ότι εμείς πιστεύουμε πως σώμα και ψυχή ταυτόχρονα δημιουργούνται και απαρτίζουν την υπόσταση του ανθρώπου, άρα δεν προϋπάρχει η ψυχή πριν από το σώμα ώστε να παίρνει το σώμα μία ψυχή από τις πολλές» (Αρχιεπίσκοπος Αθηνών & Πάσης Ελλάδος Χριστόδουλος, «Η μετά θάνατον ζωή», σελ. 38).
Μια δεύτερη περί ψυχής θεωρία είναι αυτή της μεταφύτευσης, σύμφωνα με την οποία το νήπιο όταν γεννιέται λαμβάνει την μεταφυτευμένη ψυχή των γονέων του. Αυτή τη θεωρία πρέσβευαν οι Επικούρειοι φιλόσοφοι και ορισμένοι Χριστιανοί αιρετικοί. Η Ορθόδοξη διδασκαλία, όμως, διδάσκει ότι, κατά την σύλληψη του ανθρώπου, ο Θεός εμφυσά την πνοή της ζωής στον άνθρωπο, δηλ. την ψυχή. Δεν είναι η ψυχή καρπός του ανδρογύνου, αλλά δημιούργημα του Θεού.
Αυτό ακριβώς το σημείο της Χριστιανικής διδασκαλίας που θεωρεί την ψυχή ένα από τα δύο συστατικά της ανθρώπινης ύπαρξης, όπως τη δημιούργησε ο Θεός, συνιστά και την ειδοποιό διαφορά του τρόπου με τον οποίο ο κόσμος και η επιστήμη από τη μια και η Χριστιανική διδασκαλία από την άλλη, αντιμετωπίζουν την ψυχική διαταραχή και ανωμαλία. Σημειώνει χαρακτηριστικά ο Σεβ. Μητροπολίτης Μεσογαίας & Λαυρεωτικής Νικόλαος: «Η ψυχή της Εκκλησίας είναι κάτι διαφορετικό από την ψυχή της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής. Γι’ αυτό, ενώ η επιστήμη θεραπεύει τις ψυχικές παθήσεις με φάρμακα και μεθόδους, η Εκκλησία θεραπεύει τις πνευματικές παθήσεις της ψυχής με μετάνοια, Μυστήρια και Χάρη Θεού. Η ψυχή της επιστήμης εξαρτάται και από τη βιοχημεία του εγκεφάλου. Η ψυχή, όπως την εννοεί η Εκκλησία, φιλοξενεί το αυτεξούσιο του ανθρώπου, τη δυνατότητά του να εργάζεται τις αρετές ή να κάνει αμαρτίες, να προσβλέπει στην αιώνια προοπτική, ν’ ανακαλύπτει τη συγγένειά του με το Θεό, να ψάχνει την ψυχή του στους νευρώνες του εγκεφάλου, να την αμφισβητεί. Η ψυχή του ανθρώπου δε διαπιστώνεται ούτε ανιχνεύεται επιστημονικά. Βιώνεται πνευματικά» (“Popular science”, Ιούλιος 2003).
Η παραπάνω επισήμανση αποκαλύπτει τη σκέψη της Εκκλησίας, σύμφωνα με την οποία δεν πρέπει ν’ αναζητούμε τα αίτια των ψυχικών διαταραχών στο εξωτερικό περιβάλλον, στον κοινωνικό περίγυρο ή στις προσβολές της καθημερινότητας που βάλουν κατά του ανθρώπου, είτε με την μορφή κοινωνικών προβλημάτων, είτε με τη μορφή ασθενειών, συναισθηματικών κενών ή απογοητεύσεων. Τα αίτια είναι κυρίως πνευματικά, άρα υποβόσκουν στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου, εκεί όπου δρα καταλυτικά και θετικά η κατά Χριστόν ζωή ή καταστρεπτικά η διασάλευση της μετά του Θεού σχέσεως εξαιτίας της αμαρτίας. «Η αμαρτία είναι ένα γεγονός το οποίο αναστατώνει εσωτερικά τον άνθρωπο. Τον διχάζει, σαλεύει τα θεμέλια της υπάρξεώς του, τον συγκλονίζει. Ερημώνει την ψυχή, χωρίζει από το Θεό, χωρίζει από τους Αγγέλους, τους φίλους του Θεού, φυγαδεύει τους αγαθούς λογισμούς, παραδίδει τον άνθρωπο στην αγριότητα των δαιμόνων» (Άγιος Φιλόθεος Κόκκινος).
Για να γίνει παραδεκτή, όμως, αυτή η θέση χρειάζεται ο άνθρωπος να διαθέτει δύο πολύ σημαντικές αρετές: την ταπείνωση και την αυτογνωσία. Την ταπείνωση για να παραδεχθεί ότι για την κακοδαιμονία της ζωής του και τον κλονισμό της ψυχικής του ισορροπίας φταίει ο ίδιος και όχι άλλοι εξωτερικοί παράγοντες. Την αυτογνωσία, γιατί αυτή συνιστά την αρχή κάθε ψυχικής θεραπείας και το τέλος της ροπής προς την αμαρτία, διά της μετανοίας.
